Người cao tuổi và những nỗi lo cuối đời

Bài 3: Báo động tình trạng lạm dụng NCT

Lạm dụng NCT là sự ngược đãi về thể chất hoặc tinh thần, bỏ bê, hoặc bóc lột tài chính của NCT. Các loại lạm dụng NCT thường gặp bao gồm lạm dụng về thể chất, lạm dụng về tâm lí, bỏ bê và lạm dụng về tài chính. Mỗi loại có thể là cố ý hoặc vô ý. Nhiều nạn nhân (cùng xảy ra nhiều hình thức lạm dụng) là phổ biến. Thủ phạm có thể là các thành viên trong gia đình hoặc những người chăm sóc được trả lương hoặc không chính thức.

Lạm dụng thể chất là việc sử dụng vũ lực dẫn tới tổn thương hoặc khó chịu về thể chất hoặc tâm lí. Bao gồm sự tấn công, xô đẩy, lắc, đánh đập, kiềm chế, ép buộc ăn, và cấp thuốc không chính đáng. Hoặc có thể tấn công tình dục (bất kì hình thức thân mật tình dục nào mà không có sự đồng ý hoặc bằng vũ lực hoặc đe doạ dùng vũ lực).

Hai vợ chồng Võ Quốc Tuấn và Phạm Thị Loan ở xã An Thạnh Thủy, huyện Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang ngược đãi mẹ (Ảnh IT)

Lạm dụng tâm lí là sử dụng các từ ngữ, hành động, hoặc các phương tiện khác để gây ra căng thẳng hoặc đau đớn về tinh thần. Đó là việc đưa ra các mối đe dọa, những lời lăng mạ, và các mệnh lệnh khắc nghiệt, cũng như giữ im lặng và phớt lờ người đó, hoặc đối xử với NCT như một đứa trẻ, khiến họ trở nên phụ thuộc vào thủ phạm.

Bỏ mặc là từ chối cung cấp thực phẩm, thuốc men, chăm sóc cá nhân, hoặc các thứ cần thiết khác dẫn đến tổn hại về thể chất hoặc tâm lí cho NCT.

Lạm dụng tài chính là sự bóc lột hoặc không chú ý tới tài sản hoặc quỹ của một người. Bao gồm lừa đảo, ép buộc một người để phân phối tài sản và quản lí tiền của người đó một cách vô trách nhiệm.

Lạm dụng về tâm lí là sự thống khổ về tinh thần hoặc gặp phải sự đe dọa. Theo nghiên cứu của WHO chỉ ra rằng, có tới 4,6% NCT bị lạm dụng trong vòng 1 năm trên tổng số 7,9% số vụ ngược đãi với NCT được báo cáo. Ngoài ra, NCT bị lạm dụng về tình dục (đụng chạm không mong muốn hoặc quan hệ ép buộc…), lạm dụng về tài chính (NCT bị trộm cắp tiền, tài sản…), về thể xác (như bóc lột sức lao động…),... chúng ta gặp không ít các trường hợp bố mẹ già bán hết nhà cửa, đất ở quê đưa tiền cho con và ra phố ở với các con. Nhưng vô hình trung, NCT trở thành “ô sin cao cấp” cho chính các con của mình, thậm chí khi bị lạm dụng quá mức, họ phản kháng thì bị bạo hành về thể xác và tinh thần. Và tâm lí của NCT lại sợ báo cáo các trường hợp bị lạm dụng, bạo lực với mình vì sợ “tiếng xấu” cho gia đình, nên không ít trường hợp đành “ngậm bồ hòn làm ngọt”…

Truyền thống văn hóa Việt Nam là tôn trọng NCT và không chấp nhận hành vi lạm dụng NCT. Vì vậy, việc lạm dụng NCT có thể không nhiều so với những năm trước đây. Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng dân số già dẫn đến gánh nặng chăm sóc ngày càng tăng đối với các thành viên trẻ trong gia đình có thể khiến họ căng thẳng, đôi khi bùng phát trong vấn đề này.

Ngoài ra, rất ít gia đình báo cáo hoặc thừa nhận các vụ việc lạm dụng NCT vì nó được coi là một vấn đề riêng tư cần giữ trong gia đình. Có rất ít tư liệu nghiên cứu về lạm dụng NCT. NCT phải đối diện với nhiều hình thức lạm dụng và bạo lực khác nhau, trong đó điển hình nhất là sự sỉ nhục và cãi lộn chiếm 38%; sử dụng ngôn ngữ thô tục 23%; bạo lực thể xác 23% và hành vi đe dọa 17%. Bạo lực gây áp lực tài chính cũng khá phổ biến, như gây áp lực đòi chia tài sản, bỏ bê tài chính và tình cảm, cố giành một phần thu nhập của NCT,… và xảy ra chủ yếu ở những gia đình có điều kiện tài chính khó khăn.

Sự lạm dụng, hành hung, thậm chí đe dọa đến tính mạng, sát hại người thân là NCT đã được phản ánh nhiều trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Chúng ta thật đáng buồn khi thời gian gần đây liên tiếp xảy ra các vụ bạo lực, thậm chí là sát hại NCT. Điển hình như cuối năm 2022 vừa qua, với các vụ án ở xã Mỹ Lộc, huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An; ở phường An Hòa, TP Biên Hòa, Đồng Nai; vụ án ở phường Trần Hưng Đạo, TP Kon Tum, tỉnh Kon Tum, hay vụ con gái đốt nhà mẹ ruột ở Hưng Yên,… và chỉ cần gõ cụm từ khóa “bạo lực với người cao tuổi” trên Google trong vòng 0,39 giây đã cho 20.200.000 kết quả tìm kiếm. Hoặc từ khóa “sát hại cha mẹ” trong vòng 0,42 giây cũng cho 28.600.000 kết quả tìm kiếm, từ khóa “sát hại bà nội” cũng cho 30.700.000 kết quả tìm kiếm trong vòng 0,36 giây,… những chỉ số này đáng báo động trong xã hội hiện nay.

Tuy nhiên, dữ liệu báo cáo chính thức từ các cơ quan thực thi pháp luật còn thiếu. Lạm dụng vào bạo lực đối với NCT là vấn đề báo động, đáng bị lên án, cần có dữ liệu và bằng chứng cũng như nhiều biện pháp bảo vệ, hỗ trợ, kể cả bảo đảm nguồn sống và các biện pháp phòng chống lạm dụng, bạo lực với NCT.

Ở góc độ khác, NCT là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trong các tình huống khẩn cấp như thiên tai, thảm họa vì tình trạng sức khỏe của họ và sự thiếu quan tâm chung của toàn xã hội đối với NCT. Hậu quả của thảm họa thiên nhiên cho thấy tỉ lệ tử vong ở NCT cao hơn so với các nhóm đối tượng khác.

Ở Việt Nam, Luật Phòng chống thiên tai và văn bản pháp luật khác quy định ưu tiên cứu trợ nhóm dân số dễ bị tổn thương, trong đó có NCT, trẻ em, phụ nữ. Tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều số liệu tổng hợp báo cáo và thông tin về hậu quả thiên tai cũng như kết quả cứu trợ tách riêng đối với nạn nhân là NCT.

Người cao tuổi và những nỗi lo cuối đời

Người cao tuổi và những nỗi lo cuối đời