Vấn đề hôm nay 26/11/2025 15:00
Sáng 26/11, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, Quốc hội đã thảo luận về dự án Luật Dự trữ quốc gia (sửa đổi).
Dự trữ chiến lược được hình thành từ các nguồn ngoài ngân sách, là nhiệm vụ bảo toàn tài nguyên và hàng hóa chiến lược nhằm đáp ứng ứng phó với các tình huống lâu dài về an ninh kinh tế, xã hội và an ninh quốc gia. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả và tránh những hệ lụy không mong muốn, các đại biểu thống nhất cần làm rõ ràng hơn về mục tiêu, nguyên tắc, danh mục và cơ chế quản lý của loại hình dự trữ quan trọng này.
 |
| Đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) phát biểu ý kiến vào dự thảo Luật Dự trữ quốc gia (sửa đổi). |
Một trong những vấn đề trọng tâm được một số đại biểu đề cập là sự cần thiết phải phân định rõ ràng ranh giới giữa dự trữ quốc gia (dự trữ ứng phó đột xuất, cấp bách) và dự trữ chiến lược (dự trữ phục vụ mục tiêu chiến lược). Bên cạnh đó, cần phân định mục tiêu và tiêu chí định lượng, bởi hai tầng dự trữ này khác nhau về mục tiêu, thời hạn luân chuyển, mức tồn kho tối thiểu, nguồn lực tài chính, phương thức mua bán/nhập bù, cũng như cách thức xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách.
Số liệu của Cục Dự trữ Nhà nước, giai đoạn 2011-2020 các bộ, ngành mới xây dựng 39 điểm kho dự trữ theo quy hoạch được phê duyệt. Nhiều kho vẫn tận dụng công trình cũ, thiết bị xuất nhập hàng chủ yếu thủ công, chưa tích hợp quản lý dữ liệu tự động, dẫn đến khó kiểm soát tồn kho và thiếu linh hoạt khi xử lý tình huống khẩn cấp. Hệ quả là hàng dự trữ có nguy cơ xuống cấp, chậm luân chuyển, gây lãng phí ngân sách và giảm hiệu quả ứng cứu trong các đợt thiên tai lớn.
Nêu quan điểm về vấn đề này, đại biểu Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long) cho rằng, dự thảo Luật hiện đang sử dụng nhiều khái niệm mang tính định tính (như tài nguyên quan trọng, khoáng sản quốc gia, sản phẩm công nghệ cao, hàng hóa chiến lược) mà chưa có tiêu chí định lượng đi kèm, dễ dẫn đến tùy nghi trong áp dụng. Vì vậy, cần bổ sung các tiêu chí định lượng, chẳng hạn như độ phụ thuộc nhập khẩu vượt một tỉ lệ nhất định, mức rủi ro gián đoạn nguồn cung hay mức độ ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực, năng lượng hoặc tài chính.
Để bảo vệ tài sản công và giữ ổn định thị trường, quy định về ngân sách, mua bán và kiểm soát rủi ro cần được thắt chặt. Đại biểu Thạch Phước Bình nhận thấy, Luật chưa quy định mức dự trữ tối thiểu quốc gia (ví dụ: theo tỉ lệ GDP hoặc tổng chi ngân sách Trung ương) và chưa có quy định định mức dự trữ chiến lược cho các mặt hàng thiết yếu như xăng dầu, LNG, thuốc và vắc-xin.
Bên cạnh cân nhắc quy định tỉ lệ tối thiểu chi cho dự trữ quốc gia, đại biểu Bình đề nghị Quốc hội cần quan tâm đến cơ chế mua bán hàng dự trữ để phòng ngừa lợi ích nhóm, quy định rõ tiêu chí đánh giá thời điểm, giá mua, giá bán và ban hành công thức xác định giá theo thị trường để tăng tính minh bạch và khả năng kiểm toán.
Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (đoàn TP Huế) cảnh báo, cơ chế bán trực tiếp hoặc bán chỉ định nếu không được kiểm soát chặt chẽ sẽ dễ dẫn đến thất thoát tài sản công. Bà đề nghị bổ sung ba cơ chế then chốt. Trong đó, khi giá thị trường biến động bất thường trên 15% trong 30 ngày, cơ quan dự trữ phải báo cáo Bộ Tài chính để tạm dừng giao dịch. Cùng với đó, công khai danh sách đơn vị mua và giá bán trong mọi trường hợp bán trực tiếp. Cuối cùng, mua bán hàng chiến lược phải được kiểm soát độc lập và giám sát bởi Kiểm toán Nhà nước. "Đây được xem là “bộ lọc” nhằm ngăn ngừa đầu cơ, thao túng giá và lợi ích nhóm”, bà nhận định.
Đại biểu Điểu Huỳnh Sang (đoàn Đồng Nai) nhấn mạnh, việc bổ sung mục tiêu dự trữ chiến lược để đảm bảo tính tự chủ chiến lược quốc gia và huy động, khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của nền kinh tế là một trong những nội dung mới và quan trọng của dự thảo Luật lần này. Tuy nhiên, đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ thêm các quy định và nguyên tắc về dự trữ chiến lược cũng như các chính sách ưu đãi đầu tư liên quan.
Bên cạnh đó, một số đại biểu quan tâm đến tính thống nhất và an toàn của hệ thống. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP Hồ Chí Minh) đề nghị bổ sung mục tiêu bảo đảm an ninh chuỗi cung ứng vật tư, lương thực, năng lượng trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu. Việc ghi nhận rõ mục tiêu sẽ giúp cơ quan quản lý chủ động hơn, làm cơ sở chính trị, pháp lý để xây dựng cơ chế mua vào, tăng dự trữ chiến lược khi thị trường thuận lợi, tránh tình trạng bị động.
Ngoài ra, về nguồn lực và sự tham gia của các thành phần kinh tế, các đại biểu đều nhấn mạnh vai trò của xã hội hóa và sự cần thiết phải có cơ chế huy động rõ ràng. “Cần bổ sung chính sách huy động dự trữ chiến lược của doanh nghiệp trong các lĩnh vực then chốt như xăng dầu, phân bón, lương thực, vật tư y tế, vì đây là những mặt hàng chiến lược do doanh nghiệp nắm giữ tỉ trọng rất lớn. Nếu không có cơ chế này, Nhà nước khó bảo đảm quy mô can thiệp kịp thời khi thị trường biến động mạnh”, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị.
Đánh giá cao vai trò xã hội hóa hàng dự trữ quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh kho bãi Nhà nước còn xuống cấp, đại biểu Phạm Văn Hoà (đoàn Đồng Tháp) đề nghị Ban soạn thảo cần phân định rõ: loại hàng dự trữ chiến lược nào được xã hội hóa và loại nào không được xã hội hóa. Do đó, việc xã hội hóa hoàn toàn các mặt hàng chiến lược có thể dẫn đến việc Nhà nước không quản lý được.
Đề xuất chính sách ưu tiên về thuế, kho bãi, đất đai đối với các doanh nghiệp ngoài Nhà nước tham gia dự trữ và bảo quản. Đại biểu Phạm Văn Hòa đề nghị ưu tiên giải quyết cho lực lượng Công an, Quân đội là những đơn vị đã có kho bãi tốt, được đầu tư đúng quy cách để tồn trữ và dự trữ, sau đó mới giao cho tư nhân nếu còn dư.
Giải trình làm rõ thêm ý kiến đại biểu nêu, ông Nguyễn Văn Thắng, Bộ trưởng Bộ Tài chính cho biết, quy định về Dự trữ chiến lược là một vấn đề rất mới và khó, có tác động đến nhiều chính sách, pháp luật, chiến lược ngành, lĩnh vực đã được ban hành và có tác động đến nhiều bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp. Do vậy dự thảo Luật quy định những nguyên tắc cơ bản, phân định cơ chế quản lý, sử dụng hàng Dự trữ chiến lược, giao cho cơ quan chuyên trách quản lý, thực hiện nhằm bảo đảm nguyên tắc xây dựng luật theo hướng chỉ quy định những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội và giao cho Chính phủ quy định từng thời kỳ cho phù hợp với tình hình thực tế.
 |
| Ông Nguyễn Văn Thắng, Bộ trưởng Bộ Tài chính giải trình một số ý kiến đại biểu quan tâm. |
Theo ông Nguyễn Văn Thắng, không có việc chuyển đổi hay bổ sung song song Dự trữ Quốc gia thành Dự trữ chiến lược. Dự thảo Luật khẳng định rõ ràng hàng Dự trữ chiến lược bao quát cả hàng Dự trữ Quốc gia. Dự trữ chiến lược được xây dựng trên nền tảng của Dự trữ Quốc gia và mở rộng thêm các mục tiêu khác.
Liên quan đến các chính sách điều hành và tiêu chí cụ thể, Bộ trưởng nhấn mạnh sự cần thiết của cơ chế linh hoạt, tránh quy định cứng trong Luật. Chính phủ khi được giao sẽ quy định chi tiết các chính sách Dự trữ Quốc gia trong từng thời kỳ, "mở đường" cho việc ban hành Nghị định hướng dẫn, cho phép bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp tham gia sâu hơn. Quy định về Dự trữ ứng phó khẩn cấp cũng nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc và giảm áp lực lên ngân sách Nhà nước.
Dự thảo Luật xác định tiêu chí hàng Dự trữ chiến lược nhằm phục vụ an ninh, quốc phòng và là công cụ điều tiết thị trường. Tuy nhiên, việc quy định ngay trong Luật các mặt hàng và tiêu chí định lượng quá cụ thể sẽ làm giảm sự linh hoạt khi cần điều chỉnh, bổ sung danh mục trước những tình huống mới. Do vậy, Chính phủ sẽ cụ thể hóa các tiêu chí, danh mục này ở cấp Nghị định để đảm bảo khả năng điều chỉnh kịp thời khi tình huống mới phát sinh.
"Dự thảo Luật đang đi theo hướng xây dựng một hệ thống Dự trữ Quốc gia mở rộng năng lực và Dự trữ Chiến lược đóng vai trò là tầng bao quát, đồng thời phân quyền cho Chính phủ điều chỉnh chi tiết bằng Nghị định để đảm bảo tính linh hoạt và hiệu quả", ông Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.
