Chậu lan thầy cho ngày Tết

Thầy Dương Xuân Trinh dạy tôi ở bậc trung học và đại học. Thầy nguyên là Chủ nhiệm khoa Hoá, Đại học Sư phạm Hà Nội. Về hưu ít lâu, thầy trở thành nhà Lan học, giờ thầy là Chủ tịch Hội Lan học Hà Nội.

Thầy Trinh yêu hoa lắm! Và tình yêu thì như hương hoa, nó có sức lan toả, thành ra thầy không ngơi dụ tôi hãy yêu hoa, trồng hoa, thưởng hoa và chẳng có tết nào thầy không cho tôi hoa. Những năm xa xưa thì thầy cho tôi thuỷ tiên rồi dạy tôi cách dâm củ thuỷ tiên trong cát, cách bóc vỏ, cách hãm, cách thúc để đúng đêm Ba mươi Tết, đặt thuỷ tiên vào cái thấu thuỷ tinh trong suốt, nhìn thấy củ thuỷ tiên mập mạp, trắng nõn, cùng bộ rễ trắng muốt uốn mềm như râu tiên ông, với bộ lá cong như đuôi công múa và nhất là có được những đoá thuỷ tiên xoè cánh trắng tinh, lòng nhị hoen hoen sắc vàng thơm lừng cả gian nhà đúng lúc giao thừa!

Minh họa Trần Nhương

Năm kia thầy cho tôi một khóm hoàng điệp, đúng dịp Tết nẩy một dò hoa vàng chíu chít như đàn bướm đậu. Nhưng sắp đến ngày tết thì một tên trộm yêu hoa leo qua cổng vào nẫng mất. Năm nay đến lượt chậu lan bạch ngọc cũng của thầy Trinh cho. Lan bạch ngọc! Ôi, thứ lan quý của kinh thành Thăng Long xưa! Lan bạch ngọc được văn sĩ Nguyễn Tuân ví như đứa con cầu tự, nó khó nuôi nhưng vẻ đẹp và hương thơm của nó thì ít có loài nào sánh kịp. Tất nhiên, giờ thì với kĩ thuật mới, người ta đã khám phá cơ chế ra hoa bí mật của nó. Và bây giờ thì nó phần nào cũng có thể là dễ trồng như đào cơ, tuý lan, ô tử thuý, thanh lan, thanh trường, cẩm tố thôi. Tôi đã chăm chỉ tưới tắm chậu bạch ngọc như lời chỉ bảo của thầy tôi và nó cũng đã chẳng phụ lòng tôi.

Chớm vào tháng Chạp ta, cái Tết đã nhìn thấy lấp ló ở đằng kia, bạch ngọc phun một dò lan cong vút trên đó những đóa hoa nhỏ xinh như bông hoa tai nở năm cánh cum cúp như hình cái móng tay màu trắng ngà thật dịu dàng và thanh tao. Thật dịu dàng và thành tao cả mùi hương của nó nữa. Lúc ẩn lúc hiện, lúc biến, hương bạch ngọc toả xa lan rộng thật bất ngờ, không có ý khoe mà vẫn ngào ngạt không thể giấu giếm được. Vì không thể giấu giếm nên một tên đạo chích đã bất chấp cả gai xương rồng và giây kẽm gai giăng, liều mình leo lên đỉnh tường nhà tôi và từ đó thò chiếc kìm cộng lực xuống cắt mấy sợi thép treo, bê luôn cả chậu hoa quý nọ của tôi đi!

Buồn vì mất chậu hoa quý. Buồn và thêm nữa còn ngượng với thầy giáo cũ. Thầy đã hai lần cho hoa mình, chỉ bảo từ cách trông nom tưới tắm, đánh tan cái định kiến rằng trồng lan là khó lắm, đã gắng công không tiếc sức truyền cho mình tình yêu lan, cùng là bồi dưỡng cho tâm hồn mình cho thêm phần thanh sảng, cho tình yêu đời, yêu thiên nhiên của mình thêm hương sắc. Vậy mà…

Tuy vậy thì sau rốt, áp Tết năm nay, không thể đừng được, tôi đành cố giấu đi nỗi ngượng ngập và lấy thêm lòng can đảm để lại tìm đến nhà thầy với mục đích là trần tình lại sự việc và mong tìm được sự cảm thông từ thầy. Bất ngờ quá với tôi là vừa rụt rụt rè rè bước chân vào cổng nhà thầy, mắt vừa nhìn thấy mấy chậu bạch trà, đỗ quyên, cát lia, en dô ở mảnh vườn nhỏ bên lối đi vào nhà thầy, thì tôi đã nghe thấy tiếng thầy từ trên gác vọng xuống gọi lên gác nhà thầy ngay.

Thì ra, thầy tôi đang dọn nhà, lập góc lan để thưởng lan nhân dịp Tết đến Xuân về. Góc lan của thầy đặt ở ngay trong thư phòng của thầy; nơi có bàn làm việc, bộ bàn trà tiếp khách và chiếc computeur. Ở đó, tôi nhận ra, trước hết là chậu hồng hoàng cánh hoa mỏng như lụa, có màu xanh pha vàng. Kế đó là chậu hồ điệp Đà Lạt cánh hoa rậm roà, với một dò hoa điểm mấy đoá tím biếc, cánh tròn như đồng tiền. Tiếp theo là chậu mặc biên, lá nhọn cong vút, biên lá ở chót đầu viền một đường vàng mờ. Mặc biên quý từ lá đến hoa, trên các chồi hoa lô nhô là những đoá hoa ba lá đài xoè đều, với gam màu cánh gián thật độc đáo. Góp cho sự phong phú của góc lan đón Tết, đổ từ trên cao xuống là hai chùm lan vóc dáng thật lực lưỡng và rất ưa nhìn: Đai châu đỏ Thái Lan và đai châu Trường Sơn phun hai vòng hoa, hình dong giống cái đuôi chồn, nhìn kĩ thấy như cái bờm tóc điểm các hạt châu ngọc của một phu nhân quyền quý.

Ôi, cái góc lan đem sắc xuân vào căn buồng nhỏ của thầy! Một vùng mê hoặc, đẹp kiêu sa lộng lẫy, vừa có cái vẻ phóng khoáng của hoa đồng cỏ nội, vừa có cái mực thước nhã nhặn của sự hoàn tất trọn vẹn. Nhưng mà yêu hoa dễ mấy ai người biết hoa. Là bởi vì theo tôi biết, thầy tôi đã phải công phu tỉ mỉ lắm. Chẳng hạn như cái chậu hồ điệp kia. Thầy tôi bảo, hết đợt hoa này, phải tiếp tục nuôi nó, nhưng muốn có hoa vào dịp Tết Nguyên đán năm tới thì vào quãng tháng Tám năm nay là phải gửi nó vào nhà lạnh, hoặc đưa lên núi cao Tam Đảo rồi. Vì nếu không thế thì đến tận lúc gió mùa đông bắc về, hồ điệp mới nhú mầm và tận tháng Hai tháng Ba ta năm sau, nghĩa là Tết đã qua lâu rồi, nó mới bật hoa.

Góc lan của thầy, một vùng vương giả hương, thanh nhã, bất phàm, hỏi có loài hoa thảo nào dám sánh vai! Kì lạ là thế đấy! Vì lan vốn xuất thân từ tự nhiên, mọc lẫn với cỏ dại nơi vách đá rừng xanh, sống với gió núi mây ngàn, với giọt sương chắt chiu và tia nắng dịu hiền chứ đâu có được ai chăm sóc tưới bón! Hương lan không sực nức như hoa ly, hương lan quanh quất, quấn quyến, khi gần khi xa, lúc tỏ lúc mờ. Cứ như là lan cố tình làm ra vậy để cho ta không chỉ biết đến cái hình sắc yêu kiều, quý phái của lan, mà còn thấm thía cái phẩm cách cao diệu, cái thần thái sâu kín, thuần khiết của lan. Thành ra, người xưa coi lan là thứ danh hoa tuyệt phẩm và cho rằng thứ quốc hương này chỉ có thể kết tri với người đại nhã, bậc triết nhân quả là không sai! Bởi vì lúc này, tôi bỗng nhận ra, trong tư thế an toạ thưởng lan, thầy tôi thật sự có cái vẻ ung dung tự tại của một con người đã đạt đến tuyệt đỉnh của hạnh phúc, nghĩa là đang tồn tại ở tầng cao của những giá trị thẩm mĩ có chất lượng tuyệt đối, ở cõi tiên của con người.