Bởi vậy, ngoài thuốc men và dịch thể các loại, việc nuôi dưỡng người bệnh bằng đường ăn uống có ý nghĩa hết sức quan trọng. Tuy nhiên, vấn đề là ở chỗ cần lựa chọn thức ăn gì và cách thức sử dụng như thế nào cho phù hợp và đạt được hiệu quả cao.
Trong y học cổ truyền, có một phương thức nuôi dưỡng bệnh nhân sau mổ rất độc đáo, đó là các món ăn - bài thuốc (dược thiện). Dựa trên cơ sở “biện chứng luận trị” đối với từng người bệnh, với cấu trúc phối hợp hài hoà giữa thực phẩm và dược phẩm, biện pháp này không những cung cấp năng lượng và các chất dinh dưỡng cho cơ thể người bệnh mà còn có tác dụng hỗ trợ tích cực cho trị liệu. Dưới đây, xin được giới thiệu một số công thức điển hình để độc giả có thể tham khảo và vận dụng.
Với các trường hợp suy nhược và thiếu máu
Bài 1: Hoàng kì 12g, thịt gà 25g, gạo tẻ 50g, gia vị vừa đủ. Hoàng kì rửa sạch, sắc kĩ 2 lần bỏ bã lấy nước; thịt gà rửa sạch, thái chỉ; hai thứ đem ninh với gạo thành cháo, chế thêm gia vị, ăn nóng. Công dụng: ích khí cố biểu, ôn trung bổ hư, giúp cho cơ thể nâng cao năng lực miễn dịch và làm tăng khả năng tạo máu.
Bài 2: Bột nhân sâm 3g, gạo tẻ 50g, thịt lợn nạc 25g, gia vị vừa đủ. Thịt lợn rửa sạch, thái chỉ, đem ninh với gạo thành cháo, khi chín cho bột nhân sâm và gia vị vừa đủ, ăn nóng. Công dụng: Đại bổ nguyên khí, bổ tì ích phế, sinh tân dịch và an thần, làm tăng sức đề kháng của cơ thể và giúp tuỷ xương tăng sinh hồng cầu.
Bài 3: Kỉ tử 12g, đại táo 5 quả, trứng gà 2 quả, đường trắng lượng vừa đủ. Đại táo rửa sạch, bỏ hạt, đem sắc kĩ cùng với kỉ tử, khi được đập trứng gà vào quấy đều, chế thêm một chút đường trắng, ăn nóng. Công dụng: Bổ hư nhược, ích khí huyết, kiện tì vị, dưỡng can thận, dùng rất tốt cho những bệnh nhân thiếu máu sau phẫu thuật.
Bài 4: Hoàng kì 12g, chim cút 2 con, một ít rượu vang và gia vị vừa đủ. Chim cút làm thịt, bỏ lông và nội tạng, rửa sạch; hoàng kì thái phiến cho vào trong bụng chim cùng với gia vị rồi đem hấp cách thuỷ, ăn nóng. Công dụng: ích khí bổ tì, tư bổ ngũ tạng, dùng rất tốt cho những người bệnh thiếu máu và suy nhược cơ thể.
Bài 5: Đông trùng hạ thảo 5g, gà ác 1 con (nặng chừng 500g), hành, gừng tươi và gia vị vừa đủ. Gà ác làm thịt, bỏ lông và nội tạng, rửa sạch và chặt miếng, ướp gia vị rồi đem hầm nhừ với đông trùng hạ thảo, khi chín chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Bổ phế ích thận, bổ huyết dưỡng huyết.
Với trường hợp mệt mỏi, chán ăn
Thông thường sau khi trải qua một cuộc mổ, người bệnh thường có cảm giác chán ăn, mệt mỏi do nhiều nguyên nhân khác nhau hoặc vì phẫu thuật trực tiếp ở đường tiêu hoá hoặc vì đau đớn và căng thẳng thần kinh hoặc có rối loạn thứ phát công năng các tạng phủ... Theo dinh dưỡng học cổ truyền, nguyên tắc chung là phải ăn nhẹ, chia ăn nhiều lần trong ngày, thức ăn phải dễ tiêu và ấm áp. Có thể áp dụng một số món dược thiện sau đây:
Bài 1: Bột kê nội kim 1g, trứng gà nửa quả, gạo tẻ 25g, gia vị vừa đủ. Gạo vo sạch cho vào nồi ninh thành cháo rồi đập trứng quấy đều, cho bột kê nội kim vào, chế đủ gia vị, ăn nóng. Công dụng: Kiện tì vị, tiêu tích trệ, kích thích tiêu hoá, dùng thích hợp cho những bệnh nhân chán ăn, bụng đầy chướng, chậm tiêu.
Bài 2: Cá diếc 1 con, sa nhân 0,5g, hành, gừng tươi và gia vị vừa đủ. Sa nhân tán bột; cá diếc làm sạch, bỏ nội tạng, rán qua rồi đem kho với một lượng nước vừa đủ cùng với bột sa nhân, khi chín chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Tiêu thực khai vị, hành khí hoá thấp, ôn vị chỉ nôn nấc.
Bài 3: Hồng táo 10 quả, vỏ quýt tươi 10g hoặc trần bì 5g. Hồng táo rửa sạch, bỏ hạt, bỏ cùng vỏ quýt vào hãm với nước sôi trong bình kín, sau chứng 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: Kiện tì tiêu thực, dùng làm đồ giải khát để kích thích tiêu hoá.
Bài 4: Sơn tra 10g, gạo tẻ 50g. Sơn tra sao cho đến khi vỏ ngoài vàng sẫm rồi đem sắc kĩ lấy nước bỏ bã, dùng nước sắc này ninh với gạo thành cháo, chế thêm muối hoặc đường đỏ, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Kiện tì tiêu thực, dùng cho bệnh nhân chán ăn, đầy bụng, chậm tiêu. Những người bị viêm loét dạ dày, tá tràng không được dùng bài này.
Bài 5: Hoài sơn tươi (củ mài tươi) 50g, gạo tẻ 50g, đường đỏ lượng vừa đủ. Củ mài gọt bỏ vỏ, thái miếng, đem ninh với gạo tẻ thành cháo đặc, chế thêm đường đỏ, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Bổ tì, ích phế, dưỡng thận, là loại cháo rất dễ ăn và dễ tiêu.
Với trường hợp mất ngủ, căng thẳng thần kinh
Bài 1: Tim lợn 1 quả nhỏ, nhân sâm 5g, đương quy 10g. Tim lợn làm sạch, bổ đôi, các vị thuốc thái vụn cho vào bên trong quả tim, chế đủ gia vị rồi đem hấp cách thuỷ chừng 3 giờ, ăn nóng. Công dụng: Kiện tì dưỡng tâm, bổ huyết an thần, dùng rất tốt cho những bệnh nhân mất ngủ, suy nhược tinh thần nặng sau phẫu thuật.
Bài 2: Viễn chí 30g, hạt sen 15g, gạo tẻ 50g. Viễn chí bỏ ruột sao thơm, hạt sen đập vụn, hai thứ đem nấu với gạo thành cháo, chế thêm đường đỏ, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Kiện tì dưỡng tâm, an thần.
Bài 3: Long nhãn tươi 500g, đường trắng 50g. Long nhãn bỏ vỏ và hạt cho vào nồi, bỏ đường trắng, đun nhỏ lửa, đảo đều tay cho đến khi long nhãn chuyển màu nâu đen, để thật nguội rồi cho vào lọ kín dùng dần, mỗi ngày ăn 2 lần, mỗi lần 5 cái long nhãn. Công dụng: Dưỡng tâm an thầnn
