Trong bộ máy hành chính - sự nghiệp của nước ta, ngành GD&ĐT có đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đông đảo nhất. Nếu cả nước có khoảng 2,8 triệu người là công chức, viên chức (riêng khối viên chức là 2,2 triệu người) thì 1,2 triệu người thuộc ngành GD&ĐT (chiếm 52%). Trong số đó, 154.200 người thuộc diện cán bộ quản lí từ cấp Bộ đến địa phương. Tổng số tiền lương chi cho ngành GD&ĐT tạo chiếm hơn 70% trong toàn bộ tiền lương của khối sự nghiệp.
Thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW của Trung ương Khoá XII về Đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới cũng như nâng cao chất lượng đào tạo, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ đất nước phát triển bền vững, Chương trình giáo dục năm 2018 thực hiện 5 năm đặt ra nhiều thách thức khi bắt đầu triển khai vấp phải khó khăn nghiệt ngã là đại dịch Covid-19 bùng phát kéo dài. Tuy nhiên, khi dịch bệnh đã được kiểm soát, xã hội trở lại trạng thái bình thường mới, 100% các trường học mở cửa đón học sinh thì năm học 2022-2023 thiếu giáo viên trầm trọng trong bối cảnh gia tăng quy mô trường, lớp, tăng 0,5 triệu học sinh (với gần 1 triệu học sinh mầm non vào lớp 1). Mặt khác, theo chương trình mới, học sinh từ lớp 3 trở lên học thêm các môn bắt buộc là Ngoại ngữ và Tin học. Học sinh THPT học thêm các môn Nghệ thuật, Mĩ thuật… trong khi giáo viên các môn học này khan hiếm ngay ở các thành phố lớn, đặc biệt ở miền núi, vùng nông thôn càng thiếu giáo viên “đặc chủng” này.
 |
| Cần sớm giải bài toán thừa - thiếu giáo viên. |
Thiếu giáo viên là tình trạng chung, phổ biến ở tất cả các địa phương, nhiều nhất là những thành phố lớn, các nơi phát triển nhiều khu công nghiệp, vùng đô thị, Tây Nguyên. Từ năm 2018, TP Hà Nội đã thiếu khoảng 10.000 giáo viên nhưng vẫn không tuyển thêm do Nghị quyết của Ban Thường vụ Thành uỷ về “Tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lí, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị công lập”, đồng thời phải thực hiện giảm 10% biên chế. Năm học 2022-2023, Hà Nội vẫn thiếu 9.800 giáo viên song bị trở ngại bởi tinh giản biên chế theo hướng tự chủ tài chính từng phần, tiến tới tự chủ toàn phần nên các trường gặp nhiều khó khăn. TP Hồ Chí Minh năm học 2022 - 2023 tăng thêm 21.000 học sinh kéo theo là thiếu trường, lớp, giáo viên. Thành phố đang cần tuyển 5.200 giáo viên các cấp học, nhiều nhất là tiểu học (2.355 người), nhất là giáo viên tiếng Anh, Âm nhạc, Tin học, Mĩ thuật, Tổng phụ trách đội nhằm bảo đảm 1,5 giáo viên/lớp. Tương tự, các tỉnh Nghệ An thiếu 8.000 giáo viên, Bình Dương thiếu 3.100 giáo viên; tỉnh Phú Thọ 43/46 trường THPT chưa có giáo viên các môn Nghệ thuật, ở hệ tiểu học thiếu nghiêm trọng giáo viên tiếng Anh, Tin học. Tỉnh Hà Tĩnh thiếu 482 giáo viên tiểu học, hơn 100 giáo viên mầm non công lập, thiếu hàng trăm giáo viên THCS, THPT. Tỉnh An Giang riêng môn Tin học lớp 3 thiếu 185 giáo viên, chưa có người dạy một số môn Tích hợp, các trường THPT trong toàn tỉnh chưa có giáo viên dạy Mĩ thuật, Ngoại ngữ 2. Tỉnh Kiên Giang thiếu 1.200 biên chế, thiếu 281 giáo viên dạy Tin học, Âm nhạc, Ngoại ngữ, Mĩ thuật, Tiếng dân tộc. Tỉnh Gia Lai chỉ riêng 2 môn tiếng Anh, Tin học lớp 3 cần 132 giáo viên nhưng chưa được đáp ứng. Nhiều trường THPT chưa có giáo viên môn Âm nhạc, Mĩ thuật…
Nguyên nhân của tình trạng thiếu giáo viên tựu trung do công tác quy hoạch, dự báo nhu cầu từ cấp chiến lược đến các địa phương chưa sát, không theo kịp thực tế. Trong khi đó, cả nước đều phải thực hiện chủ trương tinh giản 10% biên chế trong các cơ quan hành chính, sự nghiệp. Những năm qua, hầu hết các địa phương không giao bổ sung biên chế giáo viên mặc dù quy mô trường, lớp và học sinh tăng. Chương trình giáo dục 2018 quy định có nhiều môn mới. Từ lớp 3 bắt buộc phải học Tin học, Ngoại ngữ (chủ yếu tiếng Anh), THPT học thêm 2 môn Nghệ thuật, Âm nhạc mà trước đây có thể chỉ là những môn tự chọn, học thêm. Về khách quan, dân số tăng, chủ trương phổ cập giáo dục nên huy động trẻ dưới 5 tuổi vào các trường mầm non, phổ cập tiểu học, phổ cập THCS, các lớp tiểu học học 2 buổi/ngày, hằng năm số lượng học sinh tăng cao. Vấn đề di chuyển lao động từ nông thôn ra thành thị, các khu công nghiệp cũng là áp lực gia tăng trường lớp, giáo viên…
Vừa qua, Bộ GD&ĐT, Bộ Nội vụ đề xuất bổ sung cho ngành Giáo dục và Đào tạo 27.000 biên chế cho năm học 2022-2023 là một giải pháp trước mắt. Về lâu dài phải có chiến lược đào tạo đội ngũ giáo viên, nhất là mầm non, tiểu học, bảo đảm tiêu chí đủ số lượng, nâng cao chất lượng, thu hút người giỏi vào nghề. Nghiên cứu hoàn thiện hành lang pháp lí về giáo dục, tiến tới ban hành Luật Nhà giáo, xác định vị thế và cách ứng xử phù hợp, có chế độ, chính sách đãi độ tương xứng để nhà giáo yên tâm đứng lớp, đủ sống bằng lương, xây dựng môi trường văn hoá giáo dục phù hợp với chuẩn mực về phẩm chất, đạo dức, năng lực của nhà giáo, nêu gương sáng cho học sinh.
