Giáo sư, Viện sĩ, Thiếu tướng Trần Đại Nghĩa, sinh năm 1913, tại xã Chánh Hiệp, huyện Tân Bình, Vĩnh Long (nay là xã Tường Lộc, huyện Tam Bình). Ông tên thật là Phạm Quang Lễ xuất thân trong một gia đình nho học, có tư chất thông minh từng đỗ hạng ưu tú tài ban Toán tại Sài Gòn. Sau đó ông du học tại Pháp khi thi đỗ vào Đại học Cầu đường Pa-ri, một trường đại học danh giá và lớn nhất của Pháp. Ở đây, ông còn theo học rất nhiều trường đại học khác như Điện, Mỏ, Bách khoa, Kĩ thuật Hàng không…
Năm 1946, ông theo Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước chuẩn bị hoàn thành ước mơ chế tạo vũ khí ấp ủ suốt 11 năm nghiên cứu. Ông được Bác Hồ đặt tên là Trần Đại Nghĩa và giao nhiệm vụ Cục trưởng Cục Quân giới, Bộ Quốc phòng. Chính ông đã cho ra đời nhiều loại vũ khí rất độc đáo, bất ngờ như dùng đường ray xe lửa chế tạo súng Ba-zô-ka bắn cháy xe tăng, các ổ súng máy, tàu thép của Pháp làm địch hoang mang lo sợ. Không dừng lại ở đây, ông còn chế tạo thành công súng không giật (SKZ) rất dễ cơ động nhưng sức hủy diệt tương đương một khẩu đại bác nặng 6 tấn hoặc làm ra tên lửa nặng 30kg có thể đánh địch ở cự li 4km… Năm 1947, ông được phong quân hàm Thiếu tướng. Tại Đại hội thi đua năm 1952, ông là nhà trí thức đầu tiên được phong danh hiệu cao quý Anh hùng Lao động. Sau này ông còn vinh dự nhận giải thưởng cao quý Hồ Chí Minh.
Khu tưởng niệm Giáo sư, Viện sĩ, Thiếu tướng Trần Đại Nghĩa
Ông Trần Thành Đức, thư kí riêng của Viện sĩ Trần Đại Nghĩa nhận xét: "Ông có thái độ làm việc nghiêm túc, khoa học, ít nói, luôn suy nghĩ chín chắn, rồi hành động, hành động và hành động…”. Còn Đại tá Trần Dũng Trí, con cả của Viện sĩ thì kể lại “Lúc sinh thời, cha tôi dạy, bất cứ gặp chuyện gì khó khăn, buồn phiền, con hãy nhớ đến việc phụng sự Tổ quốc, nhớ đến Đảng, Nhân dân là mọi chuyện sẽ qua đi. Chuyện gia đình là chuyện nhỏ, nó nằm trong Tổ quốc rồi. Hãy luôn đặt Tổ quốc lên trên hết”.
Để ghi nhớ và tôn vinh người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhà nước đã quyết định xây dựng Khu tưởng niệm ông trên chính mảnh đất quê hương. Tên ông còn được đặt cho một con đường lớn nhất thị trấn Tam Bình. Khu tưởng niệm được khởi công ngày 24/11/2013 đúng vào ngày sinh của ông trên diện tích 16.000m2, gồm các hạng mục chính như nhà tưởng niệm, phòng trưng bày, thư viện, phòng hội thảo, quảng trường, phòng chiếu phim… với kinh phí trên 50 tỉ đồng. Công trình hoàn thành vào trung tuần tháng 9/2015. Đây không chỉ là nơi tổ chức mít tinh, sinh hoạt dã ngoại, lễ hội, nói chuyện truyền thống, du khảo về nguồn mà còn gắn kết với các hoạt động du lịch sinh thái miệt vườn, giáo dục lịch sử truyền thống, quảng bá hình ảnh đất và người Tam Bình nói riêng, Vĩnh Long nói chung.
Năm nay, ngoài Lễ dâng hương kỉ niệm 105 ngày sinh Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa diễn ra vào ngày 13/9/2018. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan tổ chức tuyên truyền, cổ động trực quan và nói chuyện chuyên đề về cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của ông. Đồng thời, tổ chức các hoạt động giao lưu đờn ca tài tử; trao tặng sách vở cho học sinh nghèo học giỏi các trường học trên địa bàn huyện Tam Bình; giao lưu thể dục dưỡng sinh, triển lãm, giới thiệu sách, báo, tạp chí liên quan đến cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa.
Các hoạt động này nhằm thể hiện đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”, tấm lòng thành kính tri ân của cán bộ, Nhân dân tỉnh Vĩnh Long đối với người con ưu tú của quê hương, góp phần giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, yêu nước cho thế hệ trẻ.
Bài và ảnh Trương Thanh Liêm
