Tuy mới chỉ là những phác thảo sơ qua nhưng hình ảnh những người lính cách mạng đã hiện lên với ý chí và lí tưởng cao cả: “Đoàn quân Việt Nam đi, sao vàng phấp phới; Dắt giống nòi quê hương qua nơi lầm than; Cùng chung sức phấn đấu xây đời mới; Đứng đều lên gông xích ta đập tan ...”.
Từ mạch nguồn đó, trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ xâm lược, hình ảnh những người chiến sĩ đã trở thành hành ảnh trung tâm trong các tác phẩm văn thơ, nhạc họa như là một biểu tượng đẹp của người Việt Nam thời ấy. Dù được gọi bằng những cái tên khác nhau: Vệ quốc quân, Bộ đội Cụ Hồ, Giải phóng quân, v.v... thì đó vẫn là những người lính từ Nhân dân mà ra, vì Nhân dân mà chiến đấu và chiến thắng. Chỉ hỏi riêng trên lĩnh vực âm nhạc, đã có hàng trăm ca khúc hay viết về hình tượng người chiến sĩ, trong đó có nhiều ca khúc sống mãi với thời gian: “Đoàn vệ quốc quân” của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu; “Chiến sĩ Việt Nam” của nhạc sĩ Văn Cao; “Tiểu đoàn 307” của nhạc sĩ Nguyễn Hữu Trí, phổ thơ Nguyễn Bính; “Vì Nhân dân quên mình” của nhạc sĩ Doãn Quang Khải; “Hát mãi khúc quân hành” của Diệp Minh Tuyền,...
 |
| |
Hình ảnh những người chiến sĩ trong các ca khúc ở giai đoạn đầu của cách mạng và của cuộc kháng chiến chống Pháp là hình ảnh đoàn giải phóng quân: “Đoàn giải phóng quân một lần ra đi; Nào có số chi đâu ngày trở về; Ra đi ra đi bảo tồn sông núi; Ra đi ra đi thà chết chớ lui”. Sau năm 1947, giới văn nghệ sĩ nói chung và giới nhạc sĩ nói riêng đã trải qua bước “nhận đường” và sẵn sàng “nhập cuộc”, hòa mình vào cuộc sống của người chiến sĩ. Nhiều ca khúc đầy dấu ấn với những giai điệu hừng hực khí thế chiến đấu ra đời; “Qua miền Tây Bắc” (Nguyễn Thành), “Hò kéo pháo” (Hoàng Vân), “Bộ đội về làng” (Lê Yên, phổ thơ Hoàng Trung Thông) và nhất là những ca khúc của nhạc sĩ Đỗ Nhuận như “Chiến thắng Điện Biên, “Hành quân xa” ... Qua các giai điệu, lời ca của các ca khúc trên, hình ảnh những người chiến sĩ hiện lên sống động và đẹp: “Hành quân xa dẫu qua nhiều gian khổ, Vai vác nặng ta đã đổ mồ hôi; Mắt ta sáng chí căm thù bảo vệ làng quê ta tiến bước; Đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi...”. Lời của ca khúc động viên các chiến sĩ quên đi những mệt nhọc, khó khăn, đồng tâm xốc tới xông lên tiêu diệt kẻ thù.
Trong những năm tháng đánh Mỹ ác liệt, hình ảnh anh Bộ đội Cụ Hồ càng trở nên đẹp đẽ hơn bao giờ hết. Đây là thế hệ chiến sĩ bước vào cuộc kháng chiến với lí tưởng mới: Chiến đấu để thực hiện lời mong ước của Bác kính yêu: Đánh cho Mỹ cút - ngụy nhào, thống nhất non sông về một mối. Những người lính trong thời kì này phần lớn đều rất trẻ. Họ có tri thức, có giáo dục và được nâng cao trình độ giác ngộ lí tưởng về chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa xã hội. Họ ra trận với tư thế và sức mạnh của những “dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỉ”. Chính những điều đó đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho các nhạc sĩ. Hàng loạt hành khúc đầy dấu ấn ra đời: Tiến bước dưới Quân kì (1958) của Doãn Nho, Ta chiến sĩ giải phóng quân (1963) của Văn Lưu và Triều Dâng, Mỗi bước ta đi (1965) của Thuận Yến, Bước chân trên dải Trường Sơn (1966) của Vũ Trọng Hối, Cùng hành quân giữa mùa xuân (1971) của Hoàng Hà. Đỉnh cao nghệ thuật viết hành khúc ở Anh vẫn hành quân (1964 - Nhạc: Huy Du, phỏng thơ Trần Hữu Thung), Bác đang cùng chúng cháu hành quân (1970) của Huy Thục và Hát mãi khúc quân hành (1984) của Diệp Minh Tuyền. Điều đó chứng minh rằng, các tác giả của những ca khúc này đều đã đoạt Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước.
Ngoài những bài hát toàn quân, các binh chủng trong lực lượng vũ trang Nhân dân cũng có bài hát riêng của binh chủng mình. Pháo binh thi có Hò kéo pháo (1953) và Bài ca Pháo binh (1974) đều của nhạc sĩ Hoàng Vân, Sẵn sàng bắn (1964) của Tô Hải, Nghe tiếng pháo Khe Xanh (1968) của Đức Nhuận. Ngợi ca chiến sĩ Không quân thì có Phi đội ta xuất kích (1965) của Tường Vi, Từ mặt đất thân yêu (1972) của Tô Hải. Lực lượng Hải quân với những người lính biển hiện lên sống động qua Lính biển hát về biển (1983) của Nguyễn Cường, Nơi đảo xa (1985) của Thế Song, Vòng tay của biển (1993) của Vũ Thanh, Nếu em đến thăm đảo (1980) của Trọng Loan. Đội quân Tăng - Thiết giáp cũng được khắc họa qua Năm anh em trên một chiếc xe tăng (1971) của Doãn Nho... Chiến sĩ nuôi quân hiển hiện trong Nổi lửa lên em (1968) của Huy Du, Tôi là Lê Anh Nuôi (1970) của Đàm Thanh. Các chiến sĩ công binh cũng có nhiều bài hát chiếm cảm tình công chúng như Quả bom câm (1967) của Doãn Nho, Nhịp cầu nối những bờ vui (1980) của Văn An... Tất cả những ca khúc đó đã giúp tái hiện lại hình ảnh của những đoàn quân trùng trùng điệp điệp nối tiếp nhau ra trận, đồng thời gợi lại không khí của những tháng năm “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai”.
Thời gian trôi qua, những bài hát về Bộ đội Cụ Hồ vẫn còn đọng mãi trong tim của những người con đất Việt hôm qua, hôm nay và cả mai sau...
