Sức khỏe não bộ

Kì 1: Cấu tạo và chức năng của bộ não

Bộ não là một bộ phận vô cùng quan trọng của sự sống. Chính vì vậy, bộ não được bảo vệ hết sức nghiêm ngặt, bao bọc trong một lớp vỏ ngoài là hộp sọ. Hộp sọ do 8 xương kết hợp thành. Vì bộ não mềm, rất dễ bị tổn thương nên để tránh sự tổn thương (kể cả với hộp sọ) có các màng não ở giữa hộp sọ và bộ não. Màng não gồm ba lớp mô che phủ và bảo vệ não bộ, tủy gai. Từ ngoài vào trong lần lượt là: Màng cứng, màng nhện và màng nuôi. Đặc biệt hơn nữa có một chất lỏng trong suốt (dịch não tủy), bao quanh não bộ và tủy gai, giúp làm giảm bớt chấn động, chấn thương cho não và tủy gai.

Trọng lượng của não người thay đổi từ khi mới sinh cho đến khi trưởng thành. Lúc mới sinh, não của 1 đứa trẻ trung bình nặng khoảng 450 gram và phát triển đến khoảng 910 gram trong thời thơ ấu. Não của phụ nữ trưởng thành nặng trung bình khoảng 1.220 gram, ở đàn ông trưởng thành nặng khoảng 1.360 gram.

Não bao gồm khoảng 100 tỉ tế bào nơron thần kinh. Dù chỉ chiếm 2% tổng trọng lượng toàn cơ thể nhưng trong điều kiện nghỉ ngơi, bộ não vẫn sử dụng tới 15% tổng năng lượng hao phí và 20% lượng oxy cung cấp cho cơ thể. Do vậy, chỉ cần máu không lên được não, hay thiếu oxy trong máu từ 5 đến 10 giây cũng có thể gây bất tỉnh. Khi người thức, bộ não sản sinh khoảng 10 - 23 Watt điện, đủ để thắp sáng một bóng đèn. Cấu tạo gồm 75% là nước, bộ não có hơn 100.000 tỉ khớp thần kinh giúp kết nối các nơron thần kinh.

Bộ não được hình thành từ các tế bào thần kinh nơron và các tế bào đệm (còn gọi là tế bào thần kinh đệm). Tế bào thần kinh nơron được biệt hóa rất cao, cũng chính vì vậy mà chúng bất lực trước các chức năng khác của tế bào mà vốn dĩ nó có. Ví dụ: Nó không tự nhân lên (sinh tế bào mới), điều này ở các tế bào thường có. Nó cũng cần các tế bào khác nâng đỡ. Nếu thiếu oxy và glucose, nó sẽ chết trong chốc lát. Tế bào thần kinh nơron thực hiện chức năng kích thích, dẫn truyền, gửi và nhận các tín hiệu, xung thần kinh. Các tế bào thần kinh đệm làm nhiệm vụ cân bằng nội môi, nâng đỡ, nuôi dưỡng và tạo điều kiện cho tín hiệu được truyền đi trong hệ thần kinh. Số lượng tế bào thần kinh đệm nhiều hơn số lượng nơron thần kinh gấp khoảng 50 lần.

Não được chia làm ba phần là: Đại não, thân não và tiểu não.

1. Đại não

Đây là thành phần chính của não, được chia thành hai nửa: Bán cầu não phải và trái. Rãnh ngăn cách hai bán cầu được gọi là khe não dọc. Hai bán cầu não được nối với nhau ở phần đáy. Phần đáy này có hình như con chai nên gọi là thể chai. Thể chai liên kết hai nửa của bộ não với nhau và đưa thông tin từ nửa bên này sang bên kia. Bề mặt của đại não chứa hàng 100 tỉ các tế bào nơron thần kinh và các tế bào thần kinh đệm tạo thành vỏ não.

Vỏ não có màu nâu xám màu được gọi là “chất xám”. Bề mặt của não có các nếp nhăn. Vỏ não có các khe (rãnh nhỏ), những rãnh (rãnh lớn hơn) và chỗ lồi giữa các rãnh gọi là các hồi não. Các nhà khoa học có tên riêng biệt cho những chỗ lồi và các rãnh này. Sau nhiều thập kỉ nghiên cứu, các nhà khoa học đã khám phá ra các chức năng chuyên biệt của các vùng khác nhau của não bộ. Bên dưới vỏ não hay bề mặt của não bộ, các sợi liên kết các nơron thần kinh với nhau tạo nên một vùng màu trắng được gọi là “chất trắng”.

Bán cầu đại não có một vài rãnh đặc biệt. Dựa vào các rãnh này, đại não có thể được chia thành các cặp “thùy”. Thùy chỉ đơn giản là một khu vực rộng lớn của não. Đại não được chia thành các cặp thùy trán, thùy thái dương, thùy đỉnh và thùy chẩm. Mỗi bán cầu có một thùy trán, một thùy thái dương, một thùy đỉnh và một thùy chẩm. Mỗi thuỳ có thể được phân chia một lần nữa thành các khu vực có chức năng rất chuyên biệt. Các thùy não không hoạt động riêng lẻ - chúng hoạt động trong mối quan hệ rất phức tạp với các thùy não khác.

Tín hiệu được dẫn truyền trong não theo nhiều cách. Các tín hiệu được vận chuyển dọc theo các tuyến đường được gọi là đường dẫn truyền. Một khối u gây ra sự phá hủy mô não có thể làm gián đoạn thông tin liên lạc giữa các phần khác nhau của não bộ. Kết quả sẽ dẫn đến mất một chức năng nào đó như nói, đọc, hay khả năng làm theo những mệnh lệnh đơn giản. Tin nhắn có thể đi từ một chỗ lồi này của não đến một chỗ lồi khác (từ hồi não này đến hồi não khác), từ thùy này đến thùy khác, từ bán cầu bên này đến bán cầu bên kia, từ một thùy của não đến các cấu trúc sâu bên trong não, ví dụ đồi thị hoặc từ các cấu trúc sâu của não đến các khu vực khác trong hệ thống thần kinh trung ương. (Còn tiếp)