Phát huy giá trị biểu tượng đặc sắc phục vụ du lịch

Hiện toàn tỉnh Vĩnh Long có 13 chùa Nam tông Khmer, được phân bố ở 4 huyện, thị xã, gồm: Vũng Liêm, Tam Bình, Trà Ôn và thị xã Bình Minh. Trong 13 chùa Khmer, có 6 chùa đã được UBND tỉnh Vĩnh Long xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đó là chùa Kỳ Son, chùa Ba Phố (huyện Tam Bình); chùa Tòa Sen (thị xã Bình Minh); chùa Mới, chùa Cũ và chùa Gò Xoài (huyện Trà Ôn).

Điểm đặc biệt trong nghệ thuật xây dựng chùa của người Khmer ở Vĩnh Long, đó là hầu hết các ngôi chùa được xây trên một khu đất rộng, cao ráo, có nhiều cây cổ thụ tỏa bóng mát quanh năm.

Chánh điện được đặt ở vị trí trung tâm chùa, có hành lang bao quanh và thường quay mặt về hướng Đông. Chóp nóc ngôi chùa đa phần có hình tam giác nhọn cao vút, hai bên nóc mái có các góc đao hình đuôi rồng uốn lượn uyển chuyển vô cùng độc đáo. Cùng với chánh điện, chùa Khmer còn có nhiều công trình khác, như: Cổng, tường rào, sala, tháp cốt... Hầu hết, các công trình kiến trúc chùa Khmer đều được phủ lên lớp sơn màu vàng rực rỡ và lộng lẫy.

Hệ thống biểu tượng động vật, nhiên thần được tạo tác trong công trình cột cờ và chánh điện chùa Phù Ly 1, xã Đông Bình, thị xã Bình Minh.

Điểm nổi bật dễ nhận thấy khi đến tham quan chùa của người Khmer ở Vĩnh Long đó là hệ thống biểu tượng, hoa văn tinh xảo được nghệ nhân Khmer điêu khắc, tạo tác, đắp nổi trên nhiều hạng mục của chùa.

Hệ thống biểu tượng này có thể được phân thành 5 nhóm chính, gồm: Nhóm biểu tượng liên quan đến thực vật (lá bồ đề, hoa sen, dây, lá cách điệu xung quanh thân cột, vách, diềm mái chánh điện, sala và ở các ngôi tháp trong khuôn viên chùa); nhóm biểu tượng liên quan đến động vật (kì lân, rắn thần Naga, rồng ở cổng chùa và sư tử); nhóm biểu tượng liên quan đến linh vật có chim thần Krut, Hổ phù (người Khmer gọi là Reahu), chằn (hay còn gọi là Yeak); nhóm biểu tượng liên quan đến nhiên thần, bao gồm: Thần Bốn Mặt, nữ thần Kây No (còn gọi là Apsara) và nữ thần Lakshmi; nhóm biểu tượng đề cập đến đức Phật Thích Ca gồm có hình tượng đức Phật Thích Ca thờ trong chánh điện, được xem là linh hồn của ngôi chùa.

Bên cạnh đó, nội thất chánh điện còn được vẽ nhiều bức họa đề cập đến cuộc đời, thân thế, sự nghiệp và quá trình hoằng dương Phật pháp của đức Phật Thích Ca.

Mỗi biểu tượng có ý nghĩa nhân văn sâu sắc: Kì lân, sư tử làm thần hộ pháp, bảo vệ cho đức Phật và nơi tín ngưỡng của đồng bào dân tộc; chim thần Krut và rắn thần Naga nói lên truyền thuyết về mối thâm thù giữa hai linh vật này trong quá khứ, đến khi gặp được đức Phật thì hóa giải mối thù này, thế là chim thần Krut và rắn thần Naga trở thành thần hộ pháp cho đức Phật trong quá trình truyền đạo; thần Bốn Mặt có ý nghĩa về sự từ, bi, hỉ, xả của con người, thể hiện sự bao dung, độ lượng của cha mẹ đối với con cái và sự hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ; nữ thần Apsara chính là nữ thần Kây No thể hiện cho sắc đẹp vĩnh hằng, với mong muốn nữ thần sẽ đem lại cuộc sống ấm no, hòa bình cho đồng bào Khmer.

Các biểu tượng kiến trúc được đắp nổi trên cổng chùa Kỳ Son, huyện Tam Bình.

Phật Thích Ca đại diện cho tôn giáo chính của đồng bào Khmer. Cho nên gian chính đều có thờ Phật Thích Ca, cầu mong đức Phật hỗ trợ giúp đỡ hướng con người làm lành tránh dữ, có cuộc sống an bình, để kiếp sau hưởng được phước đức.

Từ góc nhìn nghệ thuật, chùa của người Khmer là công trình kiến trúc độc đáo, đặc sắc và luôn có sự khác biệt với nhiều công trình kiến trúc của người Việt hay người Hoa ở cùng địa phương.

Trong năm, người Khmer tổ chức nhiều lễ hội, các lễ hội diễn ra sôi động và thu hút đông người dân trong khu vực đến tham gia. Thông qua những lễ hội này, phật tử Khmer thường xuyên được tiếp cận, tuyên truyền về ý nghĩa, giá trị văn hóa truyền thống của các biểu tượng mang lại. Đây là điều kiện tốt để duy trì và phát huy những giá trị di sản văn hóa của dân tộc trong đời sống tinh thần của đồng bào Khmer.

Đối với người Khmer, biểu tượng các vị thần, động vật, linh vật, thực vật và các hình tượng về đức Phật Thích Ca được trang trí trong các công trình chùa Phật giáo Nam tông Khmer không chỉ mang giá trị về nghệ thuật kiến trúc mà còn thể hiện được giá trị về tinh thần, đó là giá trị về ngôn ngữ nghệ thuật, giá trị về niềm tin tín ngưỡng thông qua ý nghĩa của các biểu tượng.

Để giá trị các biểu tượng kiến trúc chùa Phật giáo của người Khmer tỉnh Vĩnh Long tiếp tục được lưu giữ, bảo tồn và phát huy giá trị, nhất là kết hợp với phát triển du lịch, người Khmer tỉnh Vĩnh Long luôn chung tay gìn giữ và lưu truyền những tinh hoa văn hóa. Các cơ sở kinh doanh du lịch trong và ngoài tỉnh cần quan tâm, xây dựng chương trình du lịch văn hóa, phát triển các tour du lịch gắn với tham quan chùa Phật giáo của đồng bào Khmer và giới thiệu về các biểu tượng kiến trúc đặc sắc của chùa đến với du khách.

Đơn vị quản lí nhà nước về du lịch nghiên cứu sử dụng các kênh truyền thông, phối hợp với cơ quan báo chí để tăng cường công tác thông tin tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá các giá trị văn hóa của chùa Khmer. Định kì tổ chức các sự kiện văn hóa và lễ hội tại các chùa Khmer thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm, qua đó tạo cơ hội để cộng đồng địa phương và khách du lịch giao lưu, học hỏi, tìm hiểu sâu hơn về văn hóa Khmer.

Cần quan tâm tổ chức hoặc phối hợp mở các lớp tập huấn về điêu khắc biểu tượng kiến trúc chùa của đồng bào Khmer để các nghệ nhân, đặc biệt là nghệ nhân Khmer có điều kiện truyền dạy và bảo tồn các kĩ thuật điêu khắc và trang trí biểu tượng kiến trúc truyền thống cho thế hệ sau.

Hỗ trợ phát triển nghề thủ công truyền thống trong đồng bào Khmer, trong đó hướng đến việc phát triển nghề điêu khắc, tạo tác biểu tượng kiến trúc chùa Phật giáo Nam tông Khmer…

Bảo tồn và phát huy giá trị biểu tượng kiến trúc Khmer tại tỉnh Vĩnh Long không chỉ giúp bảo tồn di sản văn hóa quý báu mà còn tạo cơ hội phát triển du lịch bền vững, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập và cơ hội việc làm cho lao động địa phương.