Chùa Cù Là - Di tích văn hoá đặc sắc, chứng tích lịch sử hào hùng

Bước vào khuôn viên chùa hôm nay, du khách dễ dàng bắt gặp một công trình đặc biệt - Bảo tàng Văn hóa Khmer. Không quá đồ sộ, nhưng mỗi hiện vật nơi đây đều chứa đựng linh hồn của một nền văn hóa lâu đời: Từ kinh Phật viết bằng lá buông, nhạc cụ ngũ âm, tượng Phật cổ, đến trang phục và ảnh tư liệu quý giá. Nhưng có lẽ, nơi khiến những ai đến đây cũng phải bồi hồi xúc động, đó là Tháp tưởng niệm 4 vị Hòa thượng liệt sĩ.

Ngược dòng thời gian vào ngày 10/6/1974, trong một cuộc biểu tình phản đối áp bức, 4 vị chân tu người Khmer: Lâm Hùng, Danh Tấp, Danh Hom và Danh Hoi đã ngã xuống nơi đây. Máu của các ngài hòa vào đất chùa, trở thành minh chứng cho tinh thần yêu nước bất khuất và khát vọng tự do của một dân tộc hiền hòa.

Khu vực tháp, đài tưởng niệm chùa Cù Là.

Vào những năm 70 của thế kỉ trước, chính quyền Sài Gòn phát lệnh Tổng động viên và bắt sư sãi, chư tăng đi lính. Tỉnh ủy Rạch Giá đã vận động sư sãi, đồng bào Khmer, kêu gọi binh lính bỏ ngũ, chống lại lệnh Tổng động viên, bắn phá chùa chiền của chính quyền Mỹ - Ngụy. Ngày 5/6/1974, hơn 200 đồng bào và hơn 200 sư sãi ở các chùa KhLang Ong, KhLang Mương, Cù Là Cũ, Cù Là Mới dưới sự lãnh đạo của Chi bộ và cán bộ Khmer đã kéo đến trụ sở Hội đồng xã Minh Hoà để gặp tên Xã trưởng, yêu cầu thả các vị sư đã bị bắt, nhưng không được giải quyết. Đúng 5 giờ 30 phút ngày 10/6/1974, các vị sư Lâm Hùng, Danh Tấp, Danh Hom, Danh Hoi dẫn đầu đoàn biểu tình với hơn 600 sư sãi và hơn 2.000 đồng bào Khmer, xuất phát từ các chùa trong vùng theo hướng Rạch Sỏi đến quận Kiên Thành. Đoàn biểu tình mang nhiều băng rôn, biểu ngữ với nội dung: “Chấm dứt bắn phá chùa chiền, giết hại sư sãi và đồng bào vô tội”, “Tôn trọng tự do tín ngưỡng”, “Chống bắt lính, đôn quân”, “Lập lại hòa bình, chống chiến tranh phi nghĩa”… Đến hơn 10 giờ, đoàn biểu tình đến gần Chi khu Kiên Thành, bọn địch tiếp tục dùng dây kẽm gai chặn đường, chĩa súng vào đoàn biểu tình nhưng sư sãi và đồng bào vẫn tiếp tục tiến lên. Trước khí thế hiên ngang của sư sãi và đồng bào, bọn địch xả súng làm 4 vị sư Lâm Hùng, Danh Tấp, Danh Hoi, Danh Hom hi sinh và 28 sư sãi, đồng bào bị thương.

Đến 14 giờ chiều cùng ngày, đoàn biểu tình từ chùa Láng Cát do các vị sư Danh Phol, Danh Râm, Danh Bu Tel dẫn đầu tiếp tục kéo ra dinh Tỉnh trưởng đấu tranh đòi trả thi hài 4 vị sư. Lực lượng đoàn biểu tình lúc này có thêm hơn 1.000 sư sãi và đồng bào của chùa Láng Cát, Thôn Dôn, Tà Bết… Trước khí thế đấu tranh mạnh mẽ của sư sãi và đồng bào, địch buộc phải xin lỗi và trả lại thi hài 4 vị sư, đồng thời đưa các vị sư và đồng bào bị thương đi chữa trị. Đến 16 giờ 30 phút, ngày 10/6/1974, địch cho xe chở thi hài 4 vị sư về chùa Cù Là Cũ để làm lễ an táng.

Chính vì ý nghĩa đó, Tháp Cù Là đã được công nhận Di tích Lịch sử cấp quốc gia năm 1990. Hằng năm, vào ngày 10/6 âm lịch, lễ tưởng niệm 4 vị Hòa thượng được tổ chức trang trọng, không chỉ với nghi lễ Phật giáo, mà còn mang đậm màu sắc tri ân và giáo dục truyền thống cho thế hệ mai sau.