Sức khỏe 05/05/2022 13:09
Bởi thế trong y học cổ truyền nói chung và châm cứu liệu pháp nói riêng, việc lựa chọn các vị thuốc, bài thuốc, huyệt vị nhằm mục đích điều khí có ý nghĩa hết sức quan trọng. Trải qua thực tiễn lâm sàng, đúc rút kinh nghiệm, các y gia đời xưa nhận thấy: Ba huyệt vị châm cứu Đản trung, Trung quản và Khí hải nằm trên mạch Nhâm có tác dụng đặc biệt về phương diện điều lí khí cơ thông qua mối quan hệ mật thiết với các bộ phận của Tam tiêu. Hiểu rõ vấn đề này để linh hoạt phối huyệt trong châm cứu thực hành nhằm nâng cao hiệu quả trị liệu thiết nghĩ cũng là một việc rất cần thiết.
Đản trung, còn gọi là Chiên trung, Nguyên nhi, Thượng khí hải, Hung đường, Nguyên kiến..., được ghi lại sớm nhất trong”Linh khu - Căn kết”, là nơi tụ hội của tông khí, là giao hội huyệt của Nhâm mạch với Thủ thái dương kinh, Thủ thiếu dương kinh, Túc thái âm kinh và Túc thiếu âm kinh, là mộ huyệt kinh Tâm bào, có công năng điều khí giáng nghịch, thanh phế hoá đàm, khoan hung lí khí, thông sữa định tâm. Tuỳ theo thủ pháp châm khác nhau mà tác dụng trị liệu của Đản trung cũng khác nhau. Tả pháp có thể khoan hung lợi cách, lí khí thông lạc; bổ pháp có thể bổ ích tông khí; cứu pháp có thể ôn dương tán hàn, sơ thông kinh lạc.
 |
| Vị trí huyệt Đản trung |
Tựu trung lại Đản trung được dùng trong ba nhóm bệnh: (1) Khái thấu, suyễn chứng và háo chứng nhờ tác dụng tuyên thông phế khí, bình suyễn giáng nghịch. Sách Giáp ất kinh viết: “Khái nghịch thượng khí, thoá suyễn đoản khí bất đắc tức, bất năng ngôn, Đản trung chủ chi”. (2) Hung thống, hung tí nhờ tác dụng tụ hội tông khí trợ giúp hô hấp, tuyên thông tâm mạch. Nếu do hưng dương bất chấn, âm tà ngưng tụ khiến chi kinh lạc trở trệ thì tả pháp kết hợp với cứu Đản trung cũng đem lại hiệu quả trị liệu rất tốt. Sách Bách phú chứng viết: “Hung thống ẩm súc nan cấm, Chiên trung, Cự khuyết tiện châm”. Sách Thiên kim yếu phương cũng viết: “Hung tí tâm thống cứu đản trung bách tráng”. (3) Thiếu sữa, tắc tia sữa; sách Đại thành ghi: “Nhọt ở vú châm nơi chỗ vú đau, Chiên trung, Đại lăng, Uỷ trung, Thiếu trạch, Du phủ. Không có sữa dùng hai huyệt Chiên trung và Thiếu trạch có hiệu quả”. Theo kinh nghiệm của cổ nhân, châm từ Đản trung hướng ngang ra hai bên vú có thể khoan hung lí khí, tuyên thông nhũ lạc. Sách Đồng nhân du huyệt châm cứu đồ kinh viết: “Đản trung trị phụ nhân nhũ chấp thiểu”.
Như vậy, Đản trung là một trong những huyệt trọng yếu để trị khí bệnh, đặc biệt là những chứng do khí cơ bất lợi gây nên ở phế, hung cách và nhũ bộ. Bởi vậy, sách Hành châm chỉ yếu đã viết: “Hoặc châm khí, Đản trung nhất huyệt phân minh kí” (châm bệnh thuộc về khí, dùng huyệt Đản trung). Trên thực tế, nhiều công trình nghiên cứu hiện đại cũng đã chứng minh vai trò của huyệt Đản trung trong trị liệu hen phế quản (phối hợp với Thiên đột và Nội quan), cơn đau thắt ngực (phối hợp với Tâm du và Nội quan), thiếu sữa (phối hợp với Nhũ căn, Túc tam lí và Thiếu trạch), viêm tắc tuyến vú (phối hợp với Hợp cốc và Khúc trì)... Thậm chí, một số nhà châm cứu Trung Quốc còn dùng độc huyệt Đản trung với những phương thức tác động đặc thù để điều trị các bệnh lí này.
 |
| Vị trí huyệt Trung quản |
Trung quản, còn gọi là Thái dương, Vị quản, Thượng kỉ, Trung hoãn... , được ghi lại sớm nhất trong sách Châm cứu giáp ất kinh, là mộ huyệt của Vị, là hội huyệt của phủ, là giao hội huyệt của Nhâm mạch với Thủ thái dương kinh, Thủ thiếu dương kinh và Túc dương minh kinh, có công năng điều lí tràng vị, tiêu tích hoá trệ. Thông qua tác dụng điều tiết tì vị thăng giáng, Trung quản có khả năng sơ điều khí cơ của Trung tiêu. Tả pháp có thể lí khí hoà vị, đạo trệ hoá tích, khí bĩ tiêu chướng; bổ pháp có thể ích khí hoà trung; cứu pháp có thể noãn tì trục tà, ôn thông phủ khí. Trên lâm sàng, Trung quản thường dùng trong trị liệu ba nhóm bệnh chứng: (1) ách nghịch, ẩu thổ, ế cách, phản vị, hắc loạn. Sách Đậu tài cứu pháp viết: “Hắc loạn thổ tả, nãi lãnh vật sở thương, cứu Trung quản ngũ thập tráng”. Ngoài ra cứu Trung quản đối với các chứng cửu tả thoát giang, sa phủ tạng cũng có tác dụng thăng dương cử hãm. (2) Đàm ẩm, điên chứng, khái suyễn. Với các chứng bệnh do đàm tà gây ra này, dùng Trung quản là rất hợp lí vì có tác dụng lí khí kiện tì, khứ thấp hoá đàm, điệu đàm khai khiếu.
Sách Hành châm chỉ yếu ca viết: “Hoặc châm đàm, tiên châm Trung quản, Tam lí gian”, ý nói trong trị đàm bệnh trước hết phải trị tì, khôi phục chức năng kiện vận của tì để trừ thấp hoá đàm. Sách Châm cứu giáp ất kinh cũng viết: “Dật ẩm làm dưới sườn đau cứng, dùng Trung quản làm chủ”. Đối với một số uất chứng, khí quyết do khí cơ trung tiêu uất kết gây ra có thể tiến hành tả pháp kết hợp với cứu Trung quản nhăm mục đích lí khí khoan trung, giải uất hồi nghịch. Sách Biển Thước tâm thư đã viết: “Hữu khí nhàn giả não nộ tư tưởng nhi thành, tu cứu Trung quản huyệt tráng nhi dụ”. (3) Mạn kinh phong, sản hậu huyết vựng. Sách Biển Thước tâm thư cũng đã viết: “Nhược tì vị phát súc, hoặc thổ tả hậu phát súc, nãi mạn kinh phong dã, cứu Trung quản ngũ thập tráng. Sản hậu huyết vựng, cứu Trung quản ngũ thập tráng. Theo quan niệm của cổ nhân, Trung quản là mộ huyệt của Vị, ngũ tạng lục phủ đều bẩm khí ở vị, cho nên bệnh của phủ, đặc biệt là bệnh của tràng, vị và đởm đều phải trọng dụng Trung quản. Lục phủ là phủ truyền hoá, tả mà không tàng, lấy thông giáng hạ hành làm thuận, bệnh lí đa phần là thực chứng hoặc hư trung hiệp thực, bởi thế phải chú ý điều khí bằng tả pháp Trung quản. Nghiên cứu hiện đại cho thấy, Trung quản có vai trò rất quan trọng đối với các bệnh lí đường tiêu hoá như viêm loét dạ dày tá tràng, sa dạ dày, viêm đại tràng, tắc ruột cấp tính, tả, kiết lị... (Còn nữa)
