Nghiên cứu - Trao đổi 18/07/2024 09:02
Thực tế ở nước ta, văn học thiếu nhi đã xuất hiện từ lâu và lan toả dưới hình thức truyền miệng. Nhiều tác phẩm phù hợp với nội dung trong sáng, tinh nghịch, hóm hỉnh, với cách thể hiện giản đơn nhưng có sức lay động tâm hồn... trở thành “món ăn tinh thần” của các bạn nhỏ. Thông qua đó, thiếu nhi rút ra được những bài học, thông điệp vô cùng quý giá, sống đẹp hơn, nhân văn hơn.
Những năm tháng chiến tranh, những tưởng văn học chỉ hướng đến mục tiêu cổ động chiến đấu, kêu gọi tinh thần dân tộc, khơi dậy lòng yêu nước và tinh thần đoàn kết chống ngoại xâm. Thế nhưng, vẫn có một dòng văn học viết riêng cho thiếu nhi, len lỏi như mạch nước ngầm trong mát đổ vào dòng sông văn chương dân tộc. Nhiều tác phẩm viết cho thiếu nhi xuất hiện trong những ngày chiến tranh, như một nốt nhạc dịu dàng, bình yên vang lên giữa thanh âm hào hùng của cuộc chiến đấu vì Tổ quốc. Không thể không kể đến các sáng tác dành cho trẻ em của Tô Hoài như “Dế Mèn phiêu lưu ký” - cuốn sách “gối đầu giường” của trẻ em; sáng tác của nghệ sĩ đa tài Nguyễn Đình Thi “Cái Tết của mèo con” - câu chuyện xúc động, mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Truyện ngắn của Thạch Lam, Thanh Tịnh cũng thật phù hợp đối với thiếu nhi bởi văn phong trong sáng, hình ảnh tươi tắn, được góp nhặt từ đời sống thôn dã, những thông điệp mà 2 tác giả này mang lại cũng rõ ràng, thiết thực. “Hai đứa trẻ”, “Gió lạnh đầu mùa”, “Dưới bóng hoàng lan”... của Thạch Lam; “Tôi đi học”, “Quê mẹ”, “Tình quê hương”... của Thanh Tịnh là những câu chuyện xúc động về cuộc sống hằng ngày, về gia đình, quê hương trong bối cảnh đầy thử thách của đất nước.
 |
| Ảnh minh hoạ |
Miền Nam chống Mỹ, miền Bắc quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nỗ lực xây dựng cuộc sống, hàn gắn vết thương chiến tranh. Văn học thiếu nhi có điều kiện phát triển hơn. Thời kì này, nhiều cây bút quan tâm sâu sắc đến đối tượng độc giả là thiếu nhi, tiêu biểu là Trần Đăng Khoa. Cái đáng nói là Trần Đăng Khoa viết cho thiếu nhi ngay khi ông còn ở độ tuổi thiếu nhi nên những cảm nhận của ông rất chân thật, hồn nhiên, tươi tắn. Điều đó được thể hiện rất rõ trong tập “Góc sân và khoảng trời” - tập thơ đánh dấu hành trình văn chương đáng ngưỡng mộ của Trần Đăng Khoa. Nữ sĩ Xuân Quỳnh không chỉ được biết đến như một “nữ hoàng” của thơ tình yêu Việt Nam mà còn là cây bút của các cháu thiếu nhi, với hàng loạt những truyện ngắn viết cho con trẻ: “Cô Gió mất tên”, “Cá chuối con”, “Hoa râm bụt”, “Chị em gà con”, “Chú Niệc”, “Quả bầu nhớ đất”, “Mùa xuân trên cánh đồng”...; một số bài thơ như: “Chùm thơ xuân cho ba con nhỏ”, “Chuyện cổ tích về loài người”, “Tuổi thơ của con”... Nghĩ về thơ thiếu nhi của Xuân Quỳnh, nhà nghiên cứu Vân Thanh viết: “Ngộ nghĩnh, hồn nhiên, thơ Xuân Quỳnh nói chính lời trẻ thơ, nghĩ cách trẻ thơ. Rồi lại có thể tách khỏi thơ, để ngụ vào đấy một triết lí hồn nhiên của sự sống, thứ triết lí mà ở mỗi lứa tuổi đời có thể hấp thụ một cách riêng”.
Ngoài ra, Lâm Thị Mỹ Dạ hay Phan Thị Thanh Nhàn - thi sĩ cùng thời với Xuân Quỳnh cũng có những bài thơ rất hay cho trẻ con như: “Nàng tiên ốc” (Phan Thị Thanh Nhàn), “Truyện cổ nước mình” (Lâm Thị Mỹ Dạ). Đặc biệt, với bài thơ “Chị Võ Thị Sáu”, Phan Thị Thanh Nhàn đã để lại dấu ấn sâu đậm trong văn chương nước nhà và trong lòng trẻ thơ khi đưa hình tượng người nữ anh hùng bất khuất vào thơ, với giọng điệu ngợi ca, trân trọng, một niềm cảm mến vô bờ.
Cuộc sống mỗi ngày một thay đổi, bên cạnh những thay đổi tích cực, cũng có những biến động đáng buồn, cây bút đã chọn đối tượng độc giả là thiếu nhi để phản ánh những vấn đề của xã hội, thời đại. Tất nhiên, từ việc lựa chọn đề tài, cách thể hiện, đối tượng độc giả đến khi tác phẩm ra đời là một quá trình vô cùng khó khăn, gian nan. Bởi viết cho thiếu nhi không đơn giản, nhất là đối với những người chưa quen viết cho thiếu nhi, chưa từng có những trải nghiệm sáng tác dành cho con trẻ.
Vì sao vậy? Không quá khó để hiểu rằng, khi viết cho thiếu nhi, nhất là viết về những đề tài như chiến tranh, môi trường, những vấn nạn đang diễn ra hằng ngày, hằng giờ trong xã hội... người viết phải biết cách gia giảm yếu tố tư liệu, tri thức, văn phong phải phù hợp với thiếu nhi, hình ảnh cũng phải trong sáng, tránh gây ám ảnh, ảnh hưởng đến tâm hồn trẻ thơ.
Những năm gần đây, văn học thiếu nhi trở thành “mảnh đất màu mỡ” hấp dẫn, gọi mời các cây bút bước vào vun trồng những hạt mầm khoẻ khoắn. Có thể nói, chưa bao giờ văn học thiếu nhi lại được quan tâm nhiều đến vậy.
Ngoài những tác giả vốn rất thành công khi viết cho thiếu nhi như Lê Văn Nghĩa, Nguyễn Nhật Ánh, một số tác giả, tác phẩm đáng kể đến là: “Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ” (Nguyễn Ngọc Thuần), “Xa xóm Mũi” (Nguyễn Ngọc Tư), “Cuộc phiêu lưu của chú Sẻ Nâu” (Kao Sơn), “Trên đồi mở mắt và mơ” (Văn Thành Lê), “Tay chị tay em” và “Chuyện kể ở lớp cây me” (Nguyễn Thị Kim Hoà), “Những đôi mắt khoảng trời” (Đào Quốc Vịnh), “Mơ về phía chân trời” (Lê Trâm), “Vịt chị vịt em” (Vũ Thị Thường), “Con cò mồ côi” (Nguyễn Thị Thanh Huệ), “Mùa động rừng” (Sương Nguyệt Minh), “Thủ lĩnh băng vịt đồng” và “Cá linh đi học” (Lê Quang Trạng), “100 cửa sổ” (Phát Dương)...
Viết cho thiếu nhi vốn đã khó, đưa lịch sử đất nước vào văn học cho thiếu nhi lại càng khó hơn. Ấy vậy mà nhiều tác giả đã thành công khi lựa chọn đề tài lịch sử, chiến tranh và đối tượng độc giả là con trẻ. Có lẽ, các tác giả ý thức được rằng, cần phải giúp các bạn nhỏ hiểu được lịch sử nước mình và thêm yêu, thêm tự hào về truyền thống đấu tranh vẻ vang của Tổ quốc ngay từ khi các em còn rất nhỏ. Bình Ca với “Quân khu Nam Đồng” và “Đi trốn” đã gây xúc động không chỉ với trẻ con mà còn với người lớn khi ông tái hiện lại một thời kì gian khổ của đất nước trong hoài niệm của những đứa trẻ, có những kí ức đẹp rạng ngời, lung linh, cũng có những kí ức thật xót xa, cay đắng. Bùi Tiểu Quyên thành công khi viết về Trường Sa qua lăng kính hồn nhiên, trong trẻo của trẻ nhỏ được chị thể hiện xúc động và giản dị qua “Cà Nóng chu du Trường Sa”, “Trường Sa - biển ấy là của mình”, “Phong ba nơi đầu sóng”...
Trong tương lai, chắc chắn rằng văn học thiếu nhi sẽ còn phát triển hơn nữa, trở thành một trong những dòng chảy mãnh liệt, hoà vào dòng chung văn học dân tộc. Có thể khẳng định, văn học thiếu nhi là một trong những mảnh ghép không thể thiếu của văn học Việt Nam.
