“Tận mục sở thị” ngôi đền linh thiêng có cây Gạo nhiều tuổi nhất Việt Nam

Ngôi đền nổi tiếng linh thiêng tại Hải Phòng

Đền Mõ nằm tọa lạc tại xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng là một công trình kiến trúc nghệ thuật cổ, một di tích lịch sử văn hóa thờ công chúa Quỳnh Trân (con vua Trần Thánh Tông) người có công với quê hương đất nước và đã được các triều đại nhà nước phong kiến trao 12 bản sắc phong.

Đền Mõ được xây dựng cạnh chùa tạo thành một quần thể kiến trúc thống nhất.

Tương truyền, do chán cảnh cung cấm, công chúa Quỳnh Trân thường cùng người hầu cải trang đến nhiều vùng, tìm thú vui nơi cuộc sống dân dã.

Một hôm, khi qua làng Nghi Dương thuộc huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn (nay là xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng) thấy mảnh đất sơn thủy hữu tình, hình con nhạn đang bay, có núi non, sông nước mênh mông, liền xin với vua cha cho lập am tu hành. Thương con chẳng nỡ xa, nhưng trước sự quyết tâm của công chúa, vua cha ngậm ngùi mà gật đầu đồng ý.

Năm Quí Mùi (1283), công chúa Quỳnh Trân xuất gia qui y nơi cửa Phật.

Cùng với việc lập am tu hành, công chúa Quỳnh Trân còn cho lập điền trang, thái ấp, cấp lương thực, tiền bạc cho kẻ nghèo đói, tập hợp muôn dân trong vùng đến đây làm ăn, sinh sống.

Để điều hành công việc hằng ngày, công chúa nghĩ ra cách dùng tiếng mõ. Nếu trong ngày, hễ nghe tiếng mõ ở chùa thì về ăn uống, tiếng mõ ở quán thì có công việc mọi người cứ theo tiếng mõ mà làm.

Tượng Quỳnh Trân công chúa được đặt ở gian hậu cung, nơi trang nghiêm của ngôi đền.

Kể từ đó những địa danh như chợ Mõ, làng Mõ, chùa Mõ, đền Mõ ra đời và truyền đến ngày nay. Công chúa Quỳnh Trân được mọi người trong vùng gọi với tên trìu mến là “Bà chúa Mõ”.

Tháng 11 năm Mậu Thân, công chúa Quỳnh Trân viên tịch. Thi hài được đưa về chùa Tư Phúc ở kinh sư lập tháp an táng. Vua Trần Anh Tông ra sắc chỉ tặng phong Trần Triều A Nương Thiên Thụy Quỳnh Trân công chúa, ban cấp 300 quan tiền đồng cho 5 xã rước sắc phong về xã Nghi Dương lập đền thờ. Đền Mõ có từ đó và được lưu giữ đến ngày nay.

Đền Mõ được xây dựng cạnh chùa tạo thành một quần thể kiến trúc thống nhất. Đền Mõ nằm trong khuôn viên có diện tích 12.724m2, bên cạnh đền là một chùa cổ, (gọi là chùa Mõ).

Từ ngoài vào là con đường nhỏ chạy dài xuyên qua Tam quan gọi là Thần đạo. Theo thần đạo, chạy thẳng vào là gian tiền đường (nhân dân quen gọi là cung đệ tam), hai bên là hai toà giải vũ 5 gian, 2 trái.

Năm 1991 đền Mõ được Bộ VH-TT công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia.

Kiến trúc của đền gồm 3 toà nhà, bố cục theo kiểu Tiền nhất hậu đinh, gồm 5 gian tiền đường (cung đệ tam), 5 gian đại bái (cung đệ nhị) và 2 gian hậu cung hình chuôi vồ. Các toà nhà kề sát nhau tạo cho đền mang dáng vẻ thâm nghiêm và trang trọng. Toà tiền đường xây theo kiểu tường hồi bổ trụ giật tam cấp, tạo cho ngôi đền mang dáng vẻ vững chắc. Ba gian trung tâm toà tiền đường lắp hệ thống cửa gỗ lim kiểu cửa tùng cung khách chắc chắn và đẹp.

Tượng Quỳnh Trân công chúa được đặt trong khám ở gian hậu cung, nơi trang nghiêm của ngôi đền.

Năm 1991 đền Mõ xã Ngũ Phúc được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia.

Cây Gạo nhiều tuổi nhất Việt Nam

Trước cửa đền Mõ có cây Gạo cổ thụ mà theo lời kể của các bậc cao niên trong vùng, do chính tay công chúa Quỳnh Trân trồng một năm sau ngày bà về đây lập am tu hành (năm 1284).

Hơn 700 năm trôi qua, trải qua bao thăng trầm của lịch sử, dưới làn mưa bom bão đạn, cây Gạo đền Mõ vẫn xanh tốt bốn mùa. Cây Gạo có chiều cao hơn 30 mét, đường kính gốc trên 2 mét. Đặc biệt, từ thân chính còn mọc thêm thân phụ bên cạnh.

Từ xa nhìn lại, thân cây Gạo rất giống hình ảnh người mẹ đang ôm ấp, vỗ về đứa con nhỏ.

Theo người dân ở xã Ngũ Phúc, từ xa nhìn lại, thân cây Gạo rất giống hình ảnh người mẹ đang ôm ấp, vỗ về đứa con nhỏ. Vì thế, người dân trong vùng tin rằng, những cặp vợ chồng hiếm muộn đường con cái, chỉ cần cũng nhau đến chạm vào phần vỏ nơi gốc hay khấn xin “Bà chúa Mõ” lấy một chút vỏ cây về đem gối đầu giường, sẽ nhanh chóng thụ thai như ý.

Hàng trăm năm qua, mặc dù cây Gạo cành lá xum xuê xanh tốt về các hướng nhưng đặc biệt không có một cành nào phát triển phạm vào mái đền.

Cây Gạo có chiều cao hơn 30 mét, đường kính gốc trên 2 mét. Đặc biệt, từ thân chính còn mọc thêm thân phụ bên cạnh.

Theo bà Nguyễn Thị Tươi, thành viên ban khánh tiết đền Mõ cho biết, năm 2011, cây Gạo tại đền Mõ được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam. Năm 2012, Trung tâm Xác lập kỷ lục Việt Nam công nhận và tôn vinh đây là cây Gạo nhiều tuổi nhất Việt Nam.

Hàng năm, lễ hội đền chùa Mõ vẫn được tổ chức vào mồng 6 tháng Giêng (lễ Kỳ Phúc) và thường được kéo dài ba ngày với nhiều hoạt động như: lễ rước Thành Hoàng làng, hội vật Cầu Đảo, các trò chơi đánh cờ, chọi gà, tổ tôm điếm…

Năm 2011, cây Gạo tại đền Mõ được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là Cây di sản Việt Nam.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Tươi, thời kì chiến tranh, đền Mõ là nơi che giấu, hoạt động của cán bộ cách mạng. Mặc dù quân địch đã rất nhiều lần dải bom xuống, nhiều người dân tử vong và nhiều công trình nhà cửa bị phá hủy nhưng kì lạ thay đền Mõ không hề bị ảnh hưởng.

Hiện tại, hàng năm, trước khi thanh niên trong toàn xã lên đường nhập ngũ thì đều qua đền Mõ để thắp hương, xin Bà chúa Mõ phù hộ cho sức khỏe, bình an để góp sức bảo vệ tổ quốc.