ĐBSCL là vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp của cả nước khi chiếm khoảng 50% sản lượng lúa cả nước; 65% sản lượng nuôi trồng thủy sản; 70% lượng trái cây. Đây là những con số ấn tượng, có đóng góp rất quan trọng cho thành quả xuất khẩu chung của ngành nông nghiệp trong năm 2024 (kim ngạch xuất khẩu 62,5 tỉ USD, tăng 18,7% so với năm 2023; xuất siêu đạt 17,9 tỉ USD, tăng 46,8% so với năm ngoái).
ĐBSCL cũng là nơi đi đầu trong xây dựng, phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp mới. Trong đó, mô hình cánh đồng mẫu lớn được phát động cách đây hơn 10 năm và mô hình 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đang triển khai thực hiện.
 |
| Máy nông nghiệp Tập đoàn Lộc Trời tặng các hợp tác xã ở huyện Thoại Sơn. |
Đơn cử, với mô hình 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, báo cáo từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy, vụ Hè Thu 2024, 7 mô hình thí điểm ở ĐBSCL đạt kết quả rất tích cực, trong đó giúp giảm 20 - 30% chi phí vật tư đầu vào; tăng 10% năng suất; tăng thu nhập 20 - 25% so với mô hình canh tác truyền thống. Đặc biệt, mô hình thí điểm cho thấy việc áp dụng quy trình canh tác của đề án giúp giảm 5 - 6 tấn khí CO2 mỗi héc ta.
Tuy nhiên, câu chuyện liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ.... của ngành nông nghiệp vẫn tồn tại rất nhiều thách thức, nhất là tính bền vững trong liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ giữa doanh nghiệp với người nông dân.
Ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Tập đoàn Lộc Trời tại một hội nghị gần đây ở TP Cần Thơ đã thừa nhận, mối liên kết hợp tác giữa doanh nghiệp và nông dân thiếu bền vững, khiến mô hình cánh đồng mẫu lớn không phát triển được.
Thậm chí, với mô hình 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, lí thuyết thấy rất dễ thực hiện, nhưng đánh giá kĩ thì không dễ chút nào, bởi không đồng bộ giữa quản lí, quản trị và vấn đề chính sách. ?Cần phân chia rõ ràng công việc và lợi ích của các bên tham gia, bao gồm doanh nghiệp, nông dân, các nhà hoạch định chính sách và chỉ đạo từ phía quản lí nhà nước?, ông kiến nghị.
Theo Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Lộc Trời, các địa phương tham gia Đề án cần có ?nhạc trưởng?để chỉ đạo chung. Trong đó, doanh nghiệp tham gia có sự phân vai rõ ràng, bao gồm vật tư nông nghiệp, giống, mua bán, chế biến, xuất khẩu? như vậy việc thực hiện sẽ nhanh hơn. ?Phải có ?nhạc trưởng? mới dẫn dắt, chứ doanh nghiệp như chúng tôi, có làm cũng lòng vòng mãi không ra, ông nói.
Trong khi đó, về chế biến, đa phần sản phẩm nông nghiệp nước ta chỉ dừng lại ở xuất khẩu sản phẩm thô hoặc có hàm lượng chế biến thấp. Trong đó, với ngành thủy sản, dù được đánh giá là ngành hàng có hàm lượng chế biến cao trong nhóm ngành nông nghiệp, nhưng tỉ lệ sản phẩm chế biến giá trị gia tăng cao cũng chỉ chiếm 20 - 30% trong tổng sản phẩm xuất khẩu hằng năm.
Còn với cây ăn trái, đáng chú ý nhất là trái sầu riêng, dù lập kì tích về kim ngạch xuất khẩu (10 tháng đầu năm đạt trên 3 tỉ USD), nhưng sản phẩm xuất khẩu cũng chỉ dừng lại ở dạng tươi, đông lạnh hoặc sấy, chưa có nhiều sản phẩm chế biến sâu.
Trong khi đó, với ngành hàng lúa gạo, dù đã có một số đơn vị tham gia vào phân khúc sau gạo như chế biến thành bánh, bún, phở. Thế nhưng, nếu so với tổng thể của ngành hàng này, thì sản phẩm chế biến sau gạo vẫn còn quá ít so với con số xuất khẩu gần 9 triệu tấn trong năm 2024.
Từ những hạn chế đang tồn tại trong ngành nông nghiệp, việc hình thành Trung tâm liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản vùng ĐBSCL tại Cần Thơ kì vọng sẽ hình thành được đầu mối của các chuỗi liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ thông minh cho toàn vùng.
Theo đó, trong ngắn hạn đến năm 2025, hình thành một trung tâm với mục tiêu ?một điểm đến đa dịch vụ; thu hút đầu tư cho chế biến sâu các sản phẩm thủy sản, đa dạng hóa các sản phẩm chế biến để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, trong đó, chú trọng sản phẩm giá trị gia tăng để tăng giá trị xuất khẩu.
Song hành là sẽ phát triển công nghệ chế biến, bảo quản của các nhà máy để đáp ứng tiêu chuẩn của các thị trường cao cấp gắn với vùng chuyên canh và các trung tâm dịch vụ hậu cần để kết nối ra thị trường (bao bì, nhãn mác, đóng gói, vận chuyển, thanh toán, tài chính...); nghiên cứu ứng dụng các công nghệ bảo quản, phát triển chuỗi lạnh, đầu tư hệ thống vận chuyển, hậu cần nhanh chóng và thuận tiện; xây dựng các trung tâm một cửa kiểm dịch thực vật và kiểm tra chất lượng hài hòa và được công nhận tương đương với các nước nhập khẩu.
Đồng thời, hoàn thành các hạng mục cơ bản phục vụ xuất khẩu nông sản vùng ĐBSCL qua các cửa khẩu Cần Thơ, bao gồm hệ thống các kho lạnh, kho ngoại quan, ICD, hệ thống logistics phục vụ xuất khẩu qua đường hàng không và đường biển.?
Mục tiêu kì vọng đặt ra, nếu hoàn thành sẽ là động lực rất lớn đưa ngành nông nghiệp vùng ĐBSCL nói riêng và cả nước nói chung phát triển.
Bên cạnh là hạ tầng tại trung tâm này sẽ được đầu tư đồng bộ, tức không chỉ đặt nhà máy, mà sẽ tập trung tất cả các dịch vụ liên quan, giúp doanh nghiệp xuất khẩu được ngay khi hàng hóa ra khỏi trung tâm. Nó vừa là khu công nghiệp, vừa là khu logistics, tổng hợp lại với nhau tạo thành cái HUB rất lớn.
Vấn đề được đặt ra, là làm sao để đẩy nhanh hình thành trung tâm sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản vùng ĐBSCL? Hiện đề án đã trình Chính phủ, trong khi đây là vấn đề được Trung ương quan tâm, cho nên, sẽ sớm được phê duyệt. Khi đó, ngành nông nghiệp vùng ĐBSCL cũng sẽ có chuyển biến tích cực hơn.
