Đời sống 01/05/2024 12:19
Năm 1954, khi Hiệp định Geneve được kí kết, đất nước tạm thời chia đôi ở vĩ tuyến 17, sông Bến Hải trở thành một vết hằn trong lịch sử, với chiếc cầu Hiền Lương nối bờ hai miền Nam - Bắc. Đó là một chiếc cầu sắt nằm ngay cột mốc 735 trên Quốc lộ 1A thuộc địa phận thôn Hiền Lương, xã Hiền Thành, huyện Vĩnh Linh và xã Trung Hải, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị.
Cây cầu nhỏ thôi mà đã gánh trên vai suốt cả một chặng sử dài oanh liệt. Khúc sông vỏn vẹn chưa đầy 100m mà khoảng thời gian 21 năm đâu phải là ngắn ngủi. Khi đã có biết bao người nằm lại ở hai bên cầu Hiền Lương, hai bên bờ sông Bến Hải này. Đêm trên cầu Hiền Lương, nhiều người có lẽ vẫn nghe thoang thoảng lời từ trong gió, rằng chẳng có mảnh đất nào trên dải đất hình chữ S này nhiều đau thương như ở đây, và cũng chẳng có miền đất nào mà chỉ trong phạm vi vài chục cây số vuông lại là mảnh đất của sự chia lìa, và sinh tồn chỉ được tính bằng giây, bằng phút, bằng sự kiên cường bất khuất của những con người kiên trung nhất.
 |
| Tượng đài Công an giới tuyến ở bờ Bắc. |
Bên bờ Hiền Lương cách đây gần 70 năm, nơi đã xuất hiện những lời hẹn. Ai ngờ đâu, lời ước hẹn hai năm đoàn tụ bỗng phải đằng đẵng mấy mươi năm. Để sông Bến Hải dùng dằng bên nhớ, bên thương oằn mình chịu bom đạn quân thù. “Vợ bên nớ, chồng bên ni” mà vò võ mong chờ mà thương nhớ nhau. Ở hai bờ giới tuyến, câu chuyện về những ngày đau thương không bao giờ cũ. Người Hiền Lương vẫn kể, hồi đó, có em bé được cứu sang bờ Bắc, mẹ em bị kẹt lại bờ Nam. Mỗi lần nhớ con, chị lại ra bờ sông nước mắt tràn ngóng về bờ Bắc, nghe con trẻ bên này gọi "Mạ ơi" xé ruột xé gan. Bà con bờ Nam muốn nhắn tin với người thân bờ Bắc chỉ có thể đứng bên sông đưa tay dùng ám hiệu: Ðầu vấn khăn tang, hai tay úp mặt là báo người thân vừa mới qua đời, hay hai cánh tay quặt ra phía sau là muốn nói rằng có người vừa bị bắt... Ðám tang ở vùng giới tuyến lại có đến “bốn đoàn” đưa tiễn. Khi có người qua đời, người dân bờ Nam đưa người quá cố đi dọc bờ sông, phía bờ Bắc cũng một đoàn người song song như thế. Bóng hai đoàn soi xuống dòng sông làm thành hai đoàn nữa. Rồi mỗi lần lễ, Tết, người thân hai bờ lại ra sông để ngóng nhau. Nghe sao đau đớn quá!
Đêm trên cầu Hiền Lương, ngắm nhìn bóng cầu in xuống dòng sông Bến Hải nghe câu hò Quảng Trị ngọt ngào và đầy xúc động. Những cụm di tích lịch sử nổi tiếng như: Nhà Liên Hiệp, đồn công an giới tuyến, hệ thống lô cốt của Mỹ - Diệm ở bờ Nam Bến Hải, tượng đài Khát vọng Thống nhất đất nước, nhà bảo tàng… vẫn đứng đó sừng sững như chứng tích của một thời gian chia cắt.
Những ngày cuối tháng 4 lịch sử này, nhiều người vẫn dừng chân bên cầu Hiền Lương, để nghe lại tiếng trở mình hồi sinh của đất, của dòng sông một thời bị chia cắt năm nào từ chính những con người sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này. Những ngày tháng 4, có rất nhiều người đến đây đi trên mặt cầu để chụp ảnh lưu niệm và bước xuống dưới chân cầu, để nhìn cỏ dại xanh và hoa xuyến chi bình thản nở, để nhìn dòng nước hiền hòa trôi chảy. Đêm đứng bên cầu Hiền Lương dường như lịch sử ùa về theo tiếng dòng sông thì thào trong gió, để kể về những đêm vượt sông giữa mưa bom bão đạn, nghe kể về những người vá cờ như mẹ Diệm, mẹ Sang và rất nhiều người phụ nữ khác; kể về những người lính từng đứng gác bên cầu nơi đầu ruồi súng luôn nhắm vào tim mà chưa bao giờ chùn bước; và cả những điệu ru con ơ ầu vang lên trong xóm nhỏ thanh bình đến lạ giữa khoảnh khắc chiến tranh đầy kinh hoàng đó. Để nghe kể về những con người ở đôi bờ sông này bất khuất đến chừng nào.
Từ sau ngày đất nước thống nhất, sông Bến Hải và cây cầu Hiền Lương trở thành vùng di tích lịch sử đặc biệt của quốc gia, mà bất cứ ai đi qua trong hành trình xuôi Nam, ngược Bắc đều muốn tận mắt ngắm nhìn. Cây cầu mới đã được xây dựng để thông thương hàng hóa trên con đường huyết mạch Quốc lộ 1A, cây cầu cũ vẫn giữ nguyên dáng vẻ năm nào của 21 năm lửa khói. Và cũng chính Hiền Lương là biểu tượng cho khát vọng thống nhất non sông không thể nguôi trong suốt 20 năm trường. Trong sự đổi thay đến ngỡ ngàng của vùng đất này, người dân vẫn dành một mảng riêng của đời sống để nhớ về lịch sử truyền thống, các di tích chiến tranh cách mạng luôn luôn được người dân trong tỉnh và du khách trong và ngoài nước nâng niu, trân trọng, cảm phục. Cây cầu đã được phục dựng, trở thành một điểm tham quan chứ không dùng để đi lại qua sông. Ở bờ phía Bắc, có chiếc cổng dẫn vào khu di tích và bên kia đường là cột cờ lồng lộng gió.
Có lẽ với mỗi người, khi đặt chân lên chiếc cầu lịch sử, tiếng chân bước trên cầu khe khẽ, gió lay cỏ cây và không gian thanh bình. Bước chân chạm lên cầu Hiền Lương một lần trong hành trình thiên lí Bắc - Nam là điều không thể bỏ qua với bất cứ người Việt nào được tận hưởng cuộc sống thanh bình, thống nhất đất nước bây giờ. Đã gần 50 năm ngày con sông vỗ nhịp vui mừng khi đôi bờ Bắc - Nam quy về một dải, thế nhưng, những nỗi đau chia li và cả khát vọng hòa bình dường như vẫn đang luôn thao thức cùng dòng Bến Hải và cây cầu có “thân phận đặc biệt” bậc nhất lịch sử Việt Nam. Giờ đây, con sông ấy trở về với chức năng muôn thuở của nó là đem sự sống đến cho đôi bờ. Chỉ có cây cầu xưa đã được thay thế bằng một cây cầu mới khang trang hiện đại hơn, nối liền đôi bờ Nam Bắc. Những người gắn bó với Hiền Lương ngày nào giờ người còn, người mất. Nhưng câu chuyện về dòng sông và cây cầu ấy vẫn giống như một bản tráng ca ngân mãi trong lòng người hiện tại. Hiền Lương - Bến Hải bây giờ được biết đến như một biểu tượng của khát vọng thống nhất, của sự kiên cường, anh dũng đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân tộc.
Ngày nay, khu vực đôi bờ cầu Hiền Lương - Bến Hải đã trở thành một Di tích Quốc gia đặc biệt và là một biểu tượng cho ý chí và khát vọng giành độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam thiết tha yêu hòa bình. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã đồng ý cho tỉnh Quảng Trị thực hiện dự án xây dựng công viên mang tên Thống Nhất, biến nơi ghi dấu nỗi đau chia cắt thành nơi khắc họa khát vọng hòa bình. Trước đó, năm 2021, Chính phủ cũng đã đồng ý về chủ trương cho phép tỉnh Quảng Trị được tổ chức Lễ hội với thông điệp Vì hòa bình mà Di tích quốc gia đặc biệt Đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải là một điểm nhấn quan trọng. Lễ hội Vì hòa bình dự kiến sẽ tổ chức lần đầu vào tháng 7/2024, định kì 2 năm một lần và nằm trong danh mục các sự kiện văn hóa lớn của quốc gia nhằm tôn vinh giá trị của hòa bình, kêu gọi mọi người chung tay đấu tranh, gìn giữ, xây dựng cuộc sống hòa bình, thịnh vượng, bền vững cho quê hương, đất nước và nhân loại.
