Chuyện về người gánh hành lí trong bức tranh “Bác Hồ về nước”

Sáng sớm 28/1/1941 (tức mồng 2 Tết Tân Tỵ), Bác Hồ cùng 5 chiến sĩ dẫn đường và tháp tùng khởi hành trở về Tổ quốc.

Khoảng 12 giờ trưa, cả đoàn đến dãy núi Pha Sum Khảo, nơi có cột mốc số 108 trên biên giới Việt Trung, thuộc xã Trường Hà, châu Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng. Đây là chuyến về Tổ quốc của Bác Hồ sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước. Họa sĩ Trịnh Phòng thể hiện rất thành công cảnh và người trong bức tranh “Bác Hồ về nước”. Bài viết này chỉ nói về người gánh hành lí trong bức tranh.

Ông Lê Văn Lợi, ở thôn Văn La, xã Lương Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, cháu nuôi, cũng xem như là con nuôi của cụ Nguyễn Thị Cúc, sinh năm 1907, quê gốc thị trấn Ba Đồn, huyên Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình đưa cho chúng tôi xem nhiều tranh, ảnh, tài liệu và kể cho chúng tôi chuyện về cụ Nguyễn Thị Cúc và chồng là cụ Phạm Văn Lộc. Cụ Lộc là người gánh hành lí trong số 5 người tháp tùng Bác Hồ về nước trong bức tranh của họa sĩ Trịnh Phòng.

Chuyện về người gánh hành lí trong bức tranh “Bác Hồ về nước”
“Bác Hồ về nước" của họa sĩ Trịnh Phòng

Cụ Phạm Văn Lộc (chứ không phải là Hoàng Văn Lộc như nhiều văn bản đã ghi), sinh năm 1900, quê gốc ở thôn Văn La, xã Lương Ninh, tên thật là Nguyễn Văn Ty. Những năm 20 của thế kỉ trước, cùng nhiều người khác, gia đình cụ Ty “tha phương cầu thực” tận nước Xiêm La (tức Thái Lan). Tại đây, cụ Ty gặp và yêu cụ Cúc. Cả hai người đều là người trong tổ chức “Thanh niên Cách mạng đồng chí hội” tại Đông Bắc Thái Lan lúc bấy giờ.

Năm 1928, Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đang hoạt động ở đây, nhận thấy vẻ lanh lợi, tháo vát, giỏi võ và biết cả việc bốc thuốc chữa bệnh nên vận động Nguyễn Văn Ty ở cạnh mình để giúp đỡ. Bác đã cải tên Nguyễn Văn Ty thành Phạm Văn Lộc để dễ hoạt động cách mạng. Thấy tình yêu giữa Lộc và Cúc càng thắm thiết, gắn bó, Bác đứng ra tác thành để hai người thành vợ, thành chồng.

Trong một lần đi đưa tài liệu trong tổ chức cách mạng, cụ Cúc bị ngã xe đạp do mật thám rượt đuổi, cụ nhanh trí hủy tài liệu mang theo nên chúng không buộc tội được cụ. Nhưng, cái thai trong bụng do chấn động mà bị băng hoại. Từ đó, bà không còn khả năng làm mẹ.

Tháng 11/1929, do nhu cầu phát triển cách mạng, Bác quyết định sang Trung Quốc để tiến hành hợp nhất các đảng thành Đảng Cộng sản Đông Dương (3/2/1930) và đưa cụ Lộc theo cùng. Trước khi đi, cụ Lộc thổ lộ với cụ Nguyễn Văn Bun (ông ngoại ông Lê Văn Lợi bây giờ), cũng là Việt kiều ở Thái, nếu vợ chồng cụ Bun có con thì cho cụ Cúc một đứa để nuôi. Bạn đồng niên, đồng hương nên cụ Bun đồng ý. Cụ Phạm Văn Lộc tạm biệt vợ, gồng gánh hành lí theo chân Bác sang Trung Quốc kể từ đó.

Năm 1937, vợ chồng cụ Bun sinh con gái Nguyễn Thị Đòn. Thực hiện lời hứa với bạn, ông Bun trao bé Đòn cho cụ Cúc nuôi. Nhưng do bận bịu với công tác, được một thời gian, cụ Cúc phải trao lại Đòn cho vợ chồng cụ Bun. Tuy nhiên, cụ Cúc vẫn ghé thăm, chăm sóc Nguyễn Thị Đòn những khi rảnh rỗi như một người mẹ nuôi.

Trưởng thành, Nguyễn Thị Đòn kết duyên với Lê Văn Quang, một bạn trai Việt kiều. Sau đó, cụ Cúc về ở với vợ chồng ông Quang, bà Đòn. Vợ chồng ông Quang có 7 đứa con (4 trai, 3 gái), đông con nên vô cùng lận đận, vất vả.

Năm 1960, gia đình ông Quang hồi hương trở về Tổ quốc. Họ sinh sống ở xã Lương Ninh, huyện Quảng Ninh, nơi mà ngày xưa ông bà, cha mẹ mình đã ra đi vì miếng cơm, manh áo.

Tháng 2/1965, Mỹ mở rộng chiến tranh ra miền Bắc, vợ chồng ông Quang đưa các con ra sơ tán tại tỉnh Nghệ An. Thời gian này, cụ Cúc chủ động xin cậu bé Lê Văn Lợi, chưa tròn tuổi ở với cụ. Thế là, ở tuổi 61, cụ Cúc có đứa cháu nuôi, cũng xem như là con nuôi thân thiết.

Đau đáu trong tâm can cụ Cúc là cụ Lộc đang ở đâu? Nhân Mỹ tạm ngừng ném bom miền Bắc, cụ Cúc gửi bé Lợi cho hàng xóm, tìm đường ra Hà Nội để gặp Bác Hồ hỏi rõ tin tức về cụ Lộc. Nhưng lúc đó Bác đang ốm nặng. Hơn nữa, mọi người không biết cụ nên cụ đành thất vọng trở về.

Sau ngày 30/4/1975, vợ chồng ông Quang dắt díu đàn con trở về bản quán ở Lương Ninh. Cụ Cúc và cu Lợi cũng trở về. Để mưu sinh, hai bà cháu che túp lều bên cạnh hố bom ở bến phà Quán Hàu để sống và bán nước cho người quá giang. Niềm hi vọng tìm chồng của bà Cúc tưởng như đã lịm tắt.

Nhưng, một ngày cuối tháng 5/1979, đọc báo Nhân dân số ra ngày chào mừng sinh nhật Bác Hồ (19/5/1979), mắt cụ bừng sáng khi trong bài viết của đồng chí Vũ Kỳ, thư kí riêng của Bác, có đoạn nói về cụ và cụ Lộc thời ở Thái Lan. Thế là, gom góp tiền bán nước, kèm theo tiền bán đàn gà chọi được 11 đồng 2 hào, hai bà cháu ra Hà Nội gặp đồng chí Vũ Kỳ để tìm chồng.

Đồng chí Vũ Kỳ vô cùng cảm động khi gặp hai bà cháu và kể lại công lao cống hiến lớn lao cho cách mạng của liệt sĩ Phạm Văn Lộc. Cụ Lộc sau khi theo Bác sang Trung Quốc, luôn ở cạnh Người, nấu ăn, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe tận tình. Trong chuyến trở về Tổ quốc (1941), cụ Lộc gánh tư trang cho Bác (đúng như hình ảnh trong bức tranh “Bác Hồ về nước” của họa sĩ Trịnh Phòng). Tại hang Pắc Bó của núi rừng Việt Bắc cho đến ngày giành được độc lập (2/9/1945), cụ Lộc vẫn ở cạnh Bác Hồ làm người đầu bếp và cần vụ đắc lực, trung thành, tận tụy.

Tháng 8/1945, trước khi trở về Hà Nội, Bác Hồ giao cho cụ Lộc ở lại chiến khu Việt Bắc phụ trách một phân xưởng cơ giới sản xuất, sửa chữa vũ khí. Khi Pháp phản bội, Chính phủ và Trung ương Đảng lại lên Việt Bắc chỉ đạo cuộc kháng chiến, cụ Lộc lại được Bác gọi về ở cạnh Người để phục vụ cho mình và lãnh đạo Đảng, Chính phủ. Ngày 3/5/1948, cụ Lộc qua đời do bị sốt rét ác tính. Chính ông Vũ Kỳ, ông Kháng (sau này là Cục trưởng Cục cảnh vệ, Bộ Công an) khâm liệm cụ Lộc, có Bác Hồ đứng cạnh trong nỗi đau khôn tả. Sau khi chôn cất cụ Lộc ở mô đất cạnh bờ suối xong, Bác Hồ mới ra về.

Năm mươi năm mới có được tin chồng cũng là lúc biết được chính xác chồng đã mất, cụ Cúc nức nở khóc và cùng cu Lợi xin được chít khăn trắng từ lúc đó để để tang cho chồng và ông - liệt sĩ Phạm Văn Lộc.

Sau ngày đó, cụ Cúc được chính quyền xã Lương Ninh làm nhà lợp ngói để ở. Theo chỉ đạo của Tỉnh ủy Bình Trị Thiên, cụ Cúc được đưa vào chăm sóc, nuôi dưỡng tại khu dưỡng lão, TP Huế. Cụ còn được cấp sổ hưu và chế độ tem phiếu tương đương chức vụ phó, trưởng Ty lúc bấy giờ, nhưng bà không hề sử dụng. Cụ nói: “Tôi được Nhà nước nuôi như ri là sướng rồi”.

Còn ông Lợi về ở với cha mẹ đẻ và học hết chương trình phổ thông cấp 3, gia nhập quân đội.

Do tuổi già, sức yếu, cụ Cúc qua đời tại Khu dưỡng lão Huế lúc 14 giờ ngày 6/5/1990. Sau khi về chịu tang bà cũng là mẹ nuôi, Lê Văn Lợi trở về đơn vị, sau đó bị tai nạn gãy chân khi đang làm nhiệm vụ. Được điều trị lành lặn, Lợi xin ra quân về nhà học nghề cơ khí sinh sống. Ông Vũ Kỳ dặn, sau khi về nghỉ ở nhà, khỏe người ra gặp ông để ông xin việc làm cho. Nhưng Lợi ngại làm phiền ông Kỳ nên không ra Hà Nội. Ông Lợi lấy vợ ở quê (sinh được 2 cháu trai) và mở cơ xưởng nhỏ để mưu sinh. Vợ chồng ông đều là đảng viên, được dân làng tin yêu, quý trọng.

Năm 2013, tại Thái Nguyên, ATK ngày xưa, Nhà nước đã xây đài tưởng niệm liệt sĩ Phạm Văn Lộc. Hằng năm, ông Lợi và gia đình thường ra phúng viếng. Ông Lợi đã cất bốc hài cốt cụ Cúc đưa về đặt trong phần lăng, có mộ gió của cụ Lộc để thờ tại nghĩa trang làng mình. Bàn thờ cụ Lộc, cụ Cúc trong nhà anh, ngày ngày vẫn sáng đèn và ngào ngạt hương khói.

Ghi chép của Hồ Ngọc Diệp

Tin liên quan

Cùng chuyên mục

Trang sử hào hùng của quân đội ta

Trang sử hào hùng của quân đội ta

Ngày 22/12/1944, thực hiện Chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân được thành lập. Chỉ hai tuần sau khi ra đời, đội quân chủ lực đầu tiên của cách mạng Việt Nam đã đánh thắng liên tiếp hai trận ở Phay Khắt, Nà Ngần thuộc tỉnh Cao Bằng.
Từ lời hiệu triệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Từ lời hiệu triệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ…
Ô nhiễm môi trường và sự vào cuộc tích cực của người cao tuổi

Ô nhiễm môi trường và sự vào cuộc tích cực của người cao tuổi

Bài 2. Người cao tuổi chung tay bảo vệ môi trường
Ô nhiễm môi trường và sự vào cuộc tích cực của người cao tuổi

Ô nhiễm môi trường và sự vào cuộc tích cực của người cao tuổi

Bài 1: Ô nhiễm môi trường - thách thức của sự phát triển
Âm vang mãi Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến

Âm vang mãi Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến

Năm 1945, Cách mạng Tháng Tám thành công, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước Dân chủ Nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á ra đời có sức cổ vũ rất lớn đối với các dân tộc bị áp bức trên thế giới vùng lên tự giải phóng. Do vị trí chiến lược quan trọng, Việt Nam đã trở thành đối tượng xâm lược của chủ nghĩa đế quốc và bọn chúng tìm mọi cách chống phá nhằm thủ tiêu nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trẻ tuổi...

Tin khác

Những “bánh xe” động lực phát triển của đất nước

Những “bánh xe” động lực phát triển của đất nước
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đã đạt những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử và toàn diện. Hiện nay, nước ta đang chuẩn bị tiến vào kỉ nguyên mới, kỉ nguyên vươn mình của dân tộc. Mục tiêu kỉ nguyên mới là xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu.

Xây dựng gia đình văn hóa để tạo môi trường sống hạnh phúc

Xây dựng gia đình văn hóa để tạo môi trường sống hạnh phúc
Bất kì ở thời đại nào, đất nước nào…, thì gia đình phát triển bền vững, văn hóa không chỉ tạo môi trường sống an toàn và hạnh phúc cho mỗi người, mỗi nhà, mà còn là nhân tố quan trọng để xây dựng nguồn lực con người, góp phần giữ gìn sự phát triển lành mạnh, an toàn của xã hội. Vì vậy, công tác xây dựng gia đình văn hóa (GĐVH) có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong chiến lược xây dựng xã hội văn minh, hiện đại, giàu bản sắc văn hóa dân tộc.

Quân đội ta trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với Đảng, với Nhân dân

Quân đội ta trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với Đảng, với Nhân dân
Tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với Đảng, với Nhân dân là vấn đề có tính nguyên tắc của Quân đội Nhân dân (QĐND) Việt Nam và cũng là sự kế thừa, phát huy truyền thống nhân văn của dân tộc.

Đôi điều về dạy thêm, học thêm

Đôi điều về dạy thêm, học thêm
Bài viết dưới đây là nội dung từ lâu đã được các bậc phụ huynh tâm tư, nhưng ít người dám nói ra. Nhân Tạp chí Người cao tuổi, số 204, ra ngày 11/10/2024, đăng bài “Khó gỡ”, người viết bài này mạnh dạn trao đổi vấn nạn dạy thêm, học thêm tồn tại nhiều năm nay...

Tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số

Tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số
Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới, với mục tiêu: “Duy trì vững chắc mức sinh thay thế; đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; tận dụng hiệu quả cơ cấu dân số vàng, thích ứng với già hóa dân số; phân bố dân số hợp lý; nâng cao chất lượng dân số, góp phần phát triển đất nước nhanh, bền vững” đã chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, "đầu tư cho dân số là đầu tư cho phát triển".

Nhớ người thảo kế hoạch nghi binh cho chiến dịch giải phóng Tây Nguyên

Nhớ người thảo kế hoạch nghi binh cho chiến dịch giải phóng Tây Nguyên
Mấy năm trước, dù đã trên 90 tuổi nhưng ông vẫn còn khỏe, thi thoảng đi thăm đồng đội hay dự kỉ niệm các sự kiện của Quân đội tổ chức, nên mọi người rất mừng, chúc ông sống lâu trăm tuổi.

Quốc Tử Giám với việc đào tạo nhân tài cả nước dưới triều Nguyễn

Quốc Tử Giám với việc đào tạo nhân tài cả nước dưới triều Nguyễn
Quốc Tử Giám là nơi các Nho sinh, sĩ phu nước ta từ đầu thế kỉ thứ XIX đến nửa đầu thế kỉ XX làm giàu học vấn. Đây chính là cơ quan quản lí giáo dục triều Nguyễn và là học phủ tối cao của triều đại phong kiến cuối cùng này…

Tri ân những nhà giáo hi sinh vì Tổ quốc

Tri ân những nhà giáo hi sinh vì Tổ quốc
Liệt sĩ nhà giáo có ở hầu hết các vùng, miền của Tổ quốc. Theo thống kê vào năm 2012, trong ngành Giáo dục có 2.219 liệt sĩ nhà giáo. Riêng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đã có hơn 4.000 nhà giáo trên khắp mọi miền đất nước đã lên đường vào miền Nam vừa dạy học, vừa cầm súng chiến đấu và đã có 621 nhà giáo đã anh dũng hi sinh.

Đại đoàn kết - Sức mạnh vĩ đại của dân tộc Việt Nam

Đại đoàn kết - Sức mạnh vĩ đại của dân tộc Việt Nam
Sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc là yếu tố quan trọng bậc nhất, là cội nguồn sức mạnh để đất nước vượt qua mọi khó khăn, chiến thắng mọi kẻ thù, vượt qua thiên tai dịch bệnh để vững bước tiến lên...

Đạo thầy trò

Đạo thầy trò
Xã hội nào nghề giáo cũng luôn được đánh giá là nghề cao quý nhất và người thầy giáo luôn có vị thế quan trọng. Câu ca dao có từ ngàn xưa: Mồng một tết cha, mồng Hai tết mẹ, mồng Ba tết thầy là nét văn hóa về cách sống, cư xử mà ông cha ta muốn nhắc nhở con cháu.

Ba người thầy góp phần hun đúc hoài bão vĩ đại của Bác Hồ

Ba người thầy góp phần hun đúc hoài bão vĩ đại của Bác Hồ
Ngày 5/6/1911, anh Nguyễn Tất Thành (Chủ tịch Hồ Chí Minh) đã rời bến cảng Nhà Rồng (Sài Gòn) ra đi tìm đường cứu nước, cứu dân. Để có được hoài bão vĩ đại này, vai trò của thầy Nguyễn Sinh Sắc (1862-1929), thầy Vương Thúc Qúy (1862-1907), thầy Lê Văn Miến (1874-1943) đối với Người rất quan trọng.

Vinh quang sự nghiệp “Trồng người”

Vinh quang sự nghiệp “Trồng người”
Trong xã hội Việt Nam, người thầy có vị trí đặc biệt, nghề dạy học được coi là nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý. Sinh con và nuôi dưỡng con cái là công ơn trời bể của cha mẹ, nhưng dạy trẻ chóng lớn để trở thành người không chỉ biết chữ mà còn có phẩm cách tốt đẹp, gắn tình yêu thương trong gia đình với tình yêu nước là công lao to lớn của người thầy...

Cách mạng Tháng Mười soi sáng con đường cách mạng Việt Nam

Cách mạng Tháng Mười soi sáng con đường cách mạng Việt Nam
Trong bài “Cách mạng Tháng Mười vĩ đại mở ra con đường giải phóng cho các dân tộc” viết cho báo Sự thật (Pravda) của Liên Xô số ra ngày 1/11/1967, nhân kỉ niệm lần thứ 50 Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga vĩ đại, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định: “Đi theo con đường do Lênin vĩ đại vạch ra, con đường của Cách mạng Tháng Mười, Nhân dân Việt Nam đã giành được những thắng lợi rất to lớn. Chính vì vậy mà mối tình gắn bó và lòng biết ơn của Nhân dân Việt Nam đối với Cách mạng Tháng Mười vẻ vang, đối với Lênin vĩ đại… là vô cùng sâu sắc”...

Bác Hồ trên quê hương Lê-nin, tìm đường cứu nước

Bác Hồ trên quê hương Lê-nin, tìm đường cứu nước
Tháng Giêng năm 1924, từ Pa ris đến Mátxcơva, Bác Hồ vào viếng linh cữu Lênin, người bạn vĩ đại của Nhân dân các nước thuộc địa.

Tư tưởng đoàn kết quân dân - một di sản quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Tư tưởng đoàn kết quân dân - một di sản quý báu của Chủ tịch Hồ Chí Minh
Từ ngày thành lập đến nay, Quân đội ta ngày càng trưởng thành, đội ngũ ngày càng vững mạnh, là đội quân tiên phong luôn giương cao ngọn cờ “Bách chiến bách thắng”. Một trong những yếu tố tạo nên điều kì diệu đó chính là thực hiện tốt mối quan hệ cá nước, máu thịt đoàn kết quân-dân.
Xem thêm
Phiên bản di động