Cây cỏ đắng - thảo dược quý trong Đông y

Những điều cần biết về cây cỏ đắng

Cỏ đắng là một trong những loài thực vật mọc hoang, xuất hiện nhiều ở Việt Nam, nhất là các vùng núi. Một vài thông tin tổng quan chung về cây thuốc cỏ đắng như sau:

- Tên gọi khác: Cổ yếm, ngũ diệp sâm, trường sinh thảo.

- Tên khoa học: Gynostemma Pentaphyllum thuộc họ Cucurbitaceae (Bầu bí).

Đặc điểm thực vật của cây thuốc cỏ đắng

Là một vị thuốc quý, thế nhưng không phải ai cũng biết đến loài cây này. Thậm chí, rất nhiều người lầm tưởng chúng với các loài cây dại khác, không có giá trị sử dụng. Dưới đây là những đặc điểm nổi bật của cây cỏ đắng:

- Thuộc loài thân mềm, mảnh, leo lên nhờ những tua cuốn đơn mọc ở các nách lá.

- Lá cây mọc đơn lẻ, hình chân vịt giống lá cây gấc, mặt lá nhẵn và có màu xanh nhạt.

- Vào khoảng đầu tháng 4 - 5, từng chùm hoa trắng xuất hiện từ các nách lá, hình chùy to bằng đầu ngón tay.

- Cỏ đắng đậu quả vào khoảng tháng 6 - 7 hằng năm. Khi còn non, các chùm quả có màu xanh sau đó chuyển dần sang màu đen khi chín.

- Trong tự nhiên, cây cỏ đắng thường bò sát dưới mặt đất hoặc leo trên các thân cây khác để hấp thụ ánh sáng.

Khu vực phân bố chủ yếu

Cỏ đắng thuộc loài ưa ẩm, chúng hiện nhiều ở các vùng rừng núi phía Bắc, đặc biệt ở khu vực Sapa (Lào Cai). Ngoài ra, một số nơi còn tiến hành trồng loài thảo dược này để khai thác như Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Hòa Bình,…

Trên thế giới, tại một số nước châu Á, người dân cũng bắt gặp sự xuất hiện của cỏ đắng trong đó nhiều nhất phải kể đến Nhật Bản, Trung Quốc.

Thu hoạch và bào chế

Thời điểm thu hoạch ảnh hưởng không nhỏ đến giá trị sử dụng của cây cỏ đắng. Theo các chuyên gia đông y, muốn giữ được nhiều dưỡng chất nhất trong cây thì nên thu hoạch vào mùa khô hoặc những ngày nắng gắt.

Bộ phận được sử dụng làm thuốc chữa bệnh của cây là thân và lá. Khi hái, bạn nên chọn những phần còn bánh tẻ, loại bỏ những phần sâu bệnh hay đã quá già và loại bỏ hết những cây cỏ dại trước khi bào chế.

Sau khi mang về, bạn đem rửa sạch để loại bỏ hết các chất bẩn có trong cây thuốc. Cẩn thận hơn, bạn nên ngâm dược liệu với nước muối loãng sau đó để ráo nước.

Cỏ đắng có thể sử dụng dưới dạng tươi hay khô đều không ảnh hưởng đến các dưỡng chất. Muốn sử dụng trong thời gian dài, cách đơn giản nhất là phơi dưới nắng vài ngày hoặc sấy khô. Đồng thời, bạn hãy bảo quản cẩn thận, tránh những nơi ẩm thấp để loại trừ nấm mốc ảnh hưởng đến chất lượng thảo dược.

Cách lựa chọn cỏ đắng để chữa bệnh

Trong tự nhiên hiện nay xuất hiện 3 loại cỏ đắng phổ biến: loại 3 lá, 5 là và 7 lá. Thế nhưng không phải tất cả trong số đó đều có dược tính mạnh để chữa bệnh. Được trồng và sử dụng trong y học nhiều hơn cả phải kể đến cây cỏ đắng 5 lá hay còn gọi là ngũ diệp sâm.

Dựa vào bộ phận lá, bạn có thể phân biệt được sự khác nhau giữa chúng. Với loại 5 lá, trên mỗi tàu lá của chúng có 5 lá nhỏ hợp thành như hình bàn tay. Khi sử dụng, thảo dược này có vị đắng, ngọt nhẹ và có tác dụng chữa bệnh rất tốt.

Theo các nghiên cứu, cỏ đắng 3 lá hay 7 lá đều vị đắng ngắt, không có giá trị sử dụng do dược tính ít.

Sử dụng cây cỏ đắng có tác dụng gì đối với sức khỏe?

Từ lâu, cỏ đắng được mệnh danh là thảo dược vàng điều trị được nhiều loại bệnh khác nhau. Không chỉ còn là lời đồn thổi, những công dụng chữa bệnh của chúng đã được khẳng định bởi các chuyên gia.

Trong Đông y

Qua nhiều nghiên cứu, các kết luận đã chỉ ra rằng:

- Cây cỏ đắng có tính hàn, vị đắng, hơi ngọt.

- Quy kinh vào can, phế.

- Chủ trị: Các bệnh về đường hô hấp, gan, thận, huyết áp, tim mạch,…

Với những đặc tính này, cỏ đắng được mệnh danh là cứu tinh của nhiều người bệnh. Chúng đã trở thành thảo dược không thể thiếu được trong nhiều bài thuốc cổ truyền.

Trong Tây y

Các thực nghiệm nghiên cứu về dược chất trong cây thuốc cỏ đắng được tiến hành bởi nhiều chuyên gia. Kết quả khẳng định rằng trong nó chứa một lượng lớn Flavonoid và Saponin. Ngoài ra, hàm lượng các vi chất dinh dưỡng cũng rất lớn như vitamin, kẽm, phốt pho, sắt, mangan,…

Các hợp chất này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sức khỏe và điều trị nhiều loại bệnh, cụ thể như:

- Loại bỏ các cholesterol xấu trong máu, tăng cường sản xuất hồng cầu, cholesterol có lợi cho sức khỏe. Từ đó góp phần ngăn ngừa các căn bệnh tim mạch, huyết áp cao. Đồng thời, lượng mỡ trong máu cũng sẽ được giảm đáng kể khi sử dụng cây cỏ đắng thường xuyên.

- Hỗ trợ điều trị, làm thuyên giảm các triệu chứng viêm phế quản.

- Hỗ trợ điều trị đau dạ dày, sỏi mật.

- Tăng cường chức năng gan, đào thải độc tố trong cơ thể và ngăn ngừa virus viêm gan B, chống ung thư gan.

- Khả năng chống oxy hóa cao, tiêu diệt các tế bào xấu có trong máu cũng như trong cơ thể. Từ đó, cỏ đắng có khả năng chống ung thư tốt, đặc biệt các bệnh ung thư về gan, bạch cầu, phổi, dạ dày.