Đời sống 29/08/2025 14:39
Năm 2011, dân số Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số, mặc dù vậy Luật NCT được ban hành năm 2009, theo Lệnh số 16/2009-CTN ngày 4/12/2009 của Chủ tịch nước, có hiệu lực từ 1/7/2010. Như vậy Luật NCT Việt Nam được ban hành sớm trước 2 năm, khi Việt Nam chính thức bước vào già hóa dân số. Điều này thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước ta với NCT. Luật Việc làm được ban hành năm 2013, có hiệu lực từ ngày 1/1/2015, như vậy Luật Việc làm được ban hành và bắt đầu thi hành sau 5 năm khi dân số Việt Nam đã già hóa. Điều đáng tiếc là ban hành sau nhưng trong Luật chưa có điều đề cập đến việc làm cho NCT, mặc dù đã đề cập đến việc làm cho một số nhóm dân số đặc thù khác.
Theo dự báo, Việt Nam sẽ bước vào thời kì dân số già vào năm 2036 (20% người từ 60 tuổi trở lên), chuyển từ xã hội “già hóa” sang xã hội “già” (Tổng cục Thống kê, 2020, Dự báo Dân số Việt Nam 2019-2069, trang 31). Đến năm 2061, tỉ lệ người từ 60 tuổi trở lên sẽ chiếm 30% tổng dân số (tương đương 31,777 triệu NCT từ 60 tuổi trở lên), Việt Nam trở thành xã hội siêu già (Ban Dân số Liên Hợp Quốc về Kinh tế và Xã hội). Đáng chú ý, nhóm NCT ở độ tuổi 80+ có tốc độ tăng trưởng cao và tăng trưởng nhanh nhất. Trong số này nếu chỉ tính một nửa số NCT còn sức khỏe và có nhu cầu làm việc. Đây là nguồn lực lượng lao động rất đáng quan tâm trong bối cảnh dân số Việt Nam sắp chuyển sang dân số già.
 |
Bài học kinh nghiệm ứng phó với thực trạng dân số già của các nước đã phát triển là phát triển “Việc làm cho NCT”. Việc làm cho NCT được đặc biệt quan tâm khi quá trình dân số già ngày càng tăng. Khi con người sống lâu hơn và tỉ lệ NCT tăng lên, sẽ có cả cơ hội và thách thức xuất hiện cho phát triển kinh tế - xã hội và trọng tâm là an sinh xã hội cho NCT. Ngoài ra phát triển việc làm cho NCT nhằm thực hiện mục tiêu kép, vừa tạo việc làm cho NCT có thu nhập, chủ động trong kinh tế đồng thời cũng đạt mục tiêu tạo điều kiện cho NCT tham gia hoạt động xã hội cải thiện sức khỏe cả về thể lực và tinh thần.
Những trọng tâm phát triển việc làm cho NCT: 1) Việc làm và thị trường lao động, dân số già có thể tạo ra cơ hội việc làm trong nhiều lĩnh vực khác nhau. NCT có thể chọn làm việc lâu hơn trong công việc hiện tại hoặc làm trong các lĩnh vực khác theo mong muốn, tuỳ theo khả năng của họ. Điều này có thể góp phần tạo ra lực lượng lao động có kinh nghiệm và tay nghề cao; đồng thời mang lại cơ hội hợp tác giữa các thế hệ. 2) Hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cho NCT, việc làm cho NCT mang đến cơ hội phát triển tham gia hoạt động xã hội khi có nhu cầu và điều kiện để sức khỏe NCT được tăng lên. Cần có các giải pháp và công nghệ mới để nâng cao chất lượng cuộc sống và hỗ trợ cuộc sống độc lập cho NCT. 3) Du lịch bạc, ngành lữ hành và du lịch hưởng lợi từ dân số già bằng cách đáp ứng nhu cầu và sở thích của nhóm NCT ngày càng tăng. Những điều này bao gồm tạo chỗ ở dễ tiếp cận thân thiện với NCT, các chuyến tham quan chuyên biệt phù hợp với NCT. Các hoạt động tập trung hỗ trợ sức khỏe cho NCT; trải nghiệm văn hóa và học tập suốt đời cho NCT.
Ý nghĩa về sử dụng lực lượng lao động khi dân số già: Dân số già tuy mang lại nhiều cơ hội việc làm nhưng cũng đặt ra những thách thức liên quan đến thị trường lao động. Có thể có những khoảng cách về kĩ năng, sự phân biệt tuổi tác và những khó khăn trong việc điều chỉnh nơi làm việc để đáp ứng nhu cầu của người lao động cao tuổi. Các chính sách và thực tiễn thúc đẩy nơi làm việc thân thiện với NCT và cơ hội học tập suốt đời có thể hỗ trợ giải quyết những thách thức về chủ nghĩa tuổi tác và hòa nhập xã hội. Việc làm cho NCT cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chống lại phân biệt tuổi tác và thúc đẩy hòa nhập xã hội cho NCT. Những định kiến và phân biệt đối xử dựa trên tuổi tác có thể hạn chế cơ hội cho NCT và cản trở sự tham gia của họ trong xã hội. Xây dựng cộng đồng thân thiện với NCT và thúc đẩy sự hiểu biết giữa các thế hệ có thể giúp giải quyết những thách thức này. Nhìn chung, “Việc làm cho NCT” mang lại những cơ hội đáng kể cho tăng trưởng và phát triển kinh tế, đặc biệt là trong các lĩnh vực nhắm tới nhu cầu của nhóm dân số già. Tuy nhiên, cần có chính sách hỗ trợ xã hội, việc làm và hòa nhập xã hội là rất quan trọng để khai thác toàn bộ tiềm năng của NCT và bảo đảm một tương lai tích cực và toàn diện cho họ.
Vấn đề này đã được Đảng, Chính phủ đặc biệt quan tâm, ngay trong năm 2025, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia về NCT đến 2035, tầm nhìn đến 2045 theo Quyết định số 383/QĐ-TTg ngày 21/2/2025, của Thủ tướng Chính phủ. Trong đó mục tiêu cụ thể đầu tiên là việc làm cho NCT. a) Giai đoạn 2025 - 2030: Ít nhất 50% NCT có nhu cầu và khả năng lao động có việc làm; ít nhất 100.000 NCT được hỗ trợ hướng nghiệp, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở trợ giúp xã hội, trung tâm dịch vụ việc làm; ít nhất 100.000 hộ gia đình có NCT có nhu cầu và đủ điều kiện được vay vốn khởi nghiệp, phát triển sản xuất, kinh doanh với lãi suất ưu đãi. b) Giai đoạn 2031 - 2035: Ít nhất 70% NCT có nhu cầu, khả năng lao động có việc làm; ít nhất 100.000 NCT được hỗ trợ hướng nghiệp, đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở trợ giúp xã hội, trung tâm dịch vụ việc làm; ít nhất 100.000 hộ gia đình có NCT nếu có nhu cầu và đủ điều kiện thì được vay vốn khởi nghiệp, phát triển sản xuất, kinh doanh với lãi suất ưu đãi.
Trong Luật Việc làm ban hành theo Lệnh số 74/2025/QH 15 ngày 16/6/2025 của Chủ tịch nước, đã có điều quy định riêng về Chính sách hỗ trợ việc làm cho người lao động là NCT (Điều 13). Trong đó có 3 mục chi tiết quy định về các lĩnh vực: Vay vốn hỗ trợ việc làm; Hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nâng cao tay nghề, cấp chứng chỉ nghề; Hỗ trợ giải quyết việc làm, đào tạo lại, đào tạo chuyển đổi nghề cho NCT thích ứng với già hoá dân số. Ngoài ra tại Điều 11. Chính sách việc làm công. Mục 3. Ưu tiên việc làm công thực hiện thông qua chương trình, đã bổ sung đối tượng ưu tiên là NCT. Trong Chương V. Phát triển kĩ năng nghề. Điều 22. Nội dung, hỗ trợ phát triển kĩ năng nghề. Mục 3. Nhà nước hỗ trợ tham gia đào tạo, bồ dưỡng nâng cao trình độ, cấp chứng chỉ, Phần d. dành cho NCT.
Việc bổ sung những chính sách hỗ trợ việc làm cho NCT trong Luật Việc làm năm 2025 là hết sức quan trọng, đây là văn bản pháp lí cao nhất quy định cụ thể những chính sách về tạo việc làm cho NCT. Trong thực hiện cần xây dựng hệ thống các giải pháp cụ thể phù hợp với lao động NCT. Có thể thấy lao động cao tuổi thuộc nhóm lao động dễ bị tổn thương, còn nhiều rào cản đối với NCT trong việc tiếp cận việc làm và cải thiện thu nhập của họ. Các thách thức đến từ nhiều phía: Xã hội, người sử dụng lao động và những rào cản lớn đến từ chính lao động cao tuổi. Như vậy cần có các chính sách, giải pháp đồng bộ và sự đồng thuận của các bên liên quan nhằm tháo gỡ những rào cản này và tận dụng các lợi thế của NCT, để tạo việc làm thỏa đáng cho NCT không chỉ là điều mong muốn mà cần hiện thực hóa cho những NCT có nguyện vọng và năng lực làm việc. Qua đó, góp phần giúp Việt Nam kịp thời ứng phó với thực trạng già hóa dân số, trong bối cảnh là một trong năm quốc gia có tốc độ già hoá nhanh nhất thế giới và sắp bước vào giai đoạn dân số già trong những năm gần đây.
