Bạo lực gia đình đối với NCT ở Việt Nam: Thực trạng và những khuyến nghị

Tham luận của bà Nguyễn Thị Quỳnh Trang, nhấn mạnh: Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011. Số lượng NCT đã tăng từ 9,5 triệu người năm 2014 lên gần 17 triệu người vào năm 2025 và dự báo sẽ trở thành nước có dân số già vào năm 2036, khi tỉ lệ NCT đạt trên 20% (cứ 10 người thì có 2 NCT). Năm 2021, tuổi thọ trung bình của người Việt Nam là 73,6 tuổi, số năm sống khỏe mạnh chỉ khoảng 65,4 tuổi. Sự gia tăng nhanh chóng của dân số cao tuổi đặt gánh nặng chăm sóc lên vai các thành viên trẻ tuổi trong gia đình, gây ra trạng thái căng thẳng và mức độ căng thẳng có thể biểu hiện ở hành vi bạo lực NCT trong gia đình.

Theo Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022, BLGĐ là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, tình dục, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình. Luật NCT năm 2009 quy định NCT là công dân Việt Nam từ đủ 60 tuổi trở lên. Do vậy, hành vi BLGĐ đối với NCT được hiểu là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất.

Các đại biểu tham dự chụp ảnh lưu niệm tại Hội thảo.

Trong những năm qua, vấn đề BLGĐ tại Việt Nam được quan tâm nghiên cứu nhiều hơn nhưng chủ yếu đề cập hình thức bạo lực giữa vợ chồng, bạo lực trên cơ sở giới mà ít nói đến hoặc bỏ qua hành vi bạo lực giữa các thành viên khác trong gia đình, trong đó có hình thức bạo lực ngược đãi, như con cái bạo lực cha mẹ, cháu ngược đãi ông bà. Hành vi bạo lực của con cái với bố mẹ, cháu với ông bà tuy không phổ biến như hành vi bạo lực của cha mẹ với con cái hay hành vi bạo lực trong quan hệ vợ chồng. Song, các nghiên cứu gần đây cũng đã ghi nhận về các hành vi bạo lực của con cái với cha mẹ như: Con cái mắng chửi bố (10,8%) và mắng chửi mẹ (4,6%). Hành vi con cái mắng chửi bố, mẹ được ghi nhận ở nhóm cha mẹ có con cái đã trưởng thành.

Theo nghiên cứu năm 2012, BLGĐ đối với cha mẹ được cộng đồng quan tâm và lên án vì trái với truyền thống và đạo lí. Mặc dù vậy, tại địa bàn được điều tra đã ghi nhận 11,6% NCT đã từng chịu ít nhất một hành vi bạo lực từ con cái và 7,9% trong 12 tháng trước cuộc khảo sát.

Những hành vi bạo lực của con cái với NCT đôi khi cũng bắt nguồn từ những suy nghĩ lệch lạc, những quan niệm sai trong hành vi đối xử với NCT; hoặc con cháu không những không nghe theo lời khuyên bảo của NCT mà còn xúc phạm đến họ; NCT cũng được ghi nhận bị gây sức ép trong cuộc việc phân chia đất đai, nhà cửa, tài sản giữa các con, cháu với nhau. Các hình thức bạo lực mà NCT chủ yếu gặp phải là bị con cháu coi thường, không tôn trọng, lăng mạ, không quan tâm chăm sóc về vật chất, tinh thần. Tính chung, có 7,9% NCT từng trải qua một hành vi bạo lực bất kì từ con của họ trong 12 tháng trước cuộc khảo sát. Từ năm 2018-2024, số người bị bạo lực gia đình là NCT có xu hướng giảm (từ 1.475 nạn nhân năm 2018 đến 331 nạn nhân năm 2024) cho thấy những chuyển biến tích cực bước đầu trong công tác phòng ngừa, phát hiện và xử lí hành vi BLGĐ đối với NCT; đồng thời phản ánh sự nâng cao nhận thức của người dân và hiệu quả của hệ thống hỗ trợ, bảo vệ người bị BLGĐ tại cộng đồng.

Hậu quả BLGĐ gây ra những tổn thương về thể xác và tinh thần cho người bị bạo lực, làm suy giảm sức khoẻ, chất lượng cuộc sống và khả năng lao động, sinh hoạt của họ. Đối với NCT, hậu quả của việc ngược đãi có thể đặc biệt nghiêm trọng và kéo theo thời gian dưỡng bệnh.

Đối với khuyến nghị, giải pháp, tham luận của bà Trang cho rằng, cần trợ giúp giáo dục nghề nghiệp, tạo việc làm và hỗ trợ sinh kế, nhà ở cho NCT nhằm giảm bớt sự phụ thuộc về kinh tế của NCT, đồng thời giảm bớt gánh nặng kinh tế cho các thành viên trong gia đình. Đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, giáo dục đạo đức, lối sống trong gia đình; phòng, chống bạo lực gia đình; chăm sóc, phát huy vai trò NCT trong gia đình trên phương tiện truyền thông đại chúng và các trang mạng xã hội nhằm nâng cao ý thức cộng đồng về việc chăm sóc và bảo vệ NCT. Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội trong việc phát hiện, ngăn chặn, hỗ trợ cho NCT bị bạo lực và xử lý các vụ việc BLGĐ. Kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi BLGĐ đối với NCT theo quy định của pháp luật, tạo tính răn đe. Nâng cao kiến thức, kĩ năng chăm sóc NCT cho các thành viên trong gia đình, trong đó bao gồm các kiến thức về Luật Phòng, chống bạo lực gia đình để hiểu và phòng tránh các hành vi vi phạm.

Cung cấp kiến thức, kĩ năng phòng, chống bạo lực gia đình đối với NCT nhằm nhận biết các dấu hiệu mình sắp bị bạo hành và có biện pháp ứng phó với hành vi BLGĐ. Khuyến khích NCT tham gia các hoạt động xã hội nhằm tăng cường, động viên tinh thần của NCT, góp phần giảm bớt mâu thuẫn đối với các thành viên trong gia đình.