Chính trường Ba Lan: Cuộc đua giữa hai thái cực

Quốc tế 04/03/2020 08:35
Eyler là chuyên gia về các vấn đề xuyên biên giới ở khu vực Mekong, tác giả cuốn sách “Last Days of the Mighty Mekong” (Những ngày cuối của dòng Mekong vĩ đại). Eyler cho biết mức 50% này là dựa trên tính toán logic của tình hình, khi Trung Quốc đang vận hành 11 đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong. Phần sông Mekong ở Trung Quốc (được gọi là Lan Thương) chiếm đến 45% lượng nước chảy xuống hạ lưu vào mùa khô.
Vào mùa mưa, khu vực tập trung nhiều nước nhất sông Mekong là ở Lào và Tây Nguyên của Việt Nam. Trung Quốc chỉ chiếm khoảng 7% lượng nước sông Mekong vào mùa mưa. Vào mùa khô, phần lớn lượng nước đến từ sông băng ở dãy Himalaya, chảy qua Trung Quốc. Lúc này Trung Quốc chiếm đến 40% lượng nước sông Mekong chảy xuống hạ nguồn. Trên thượng nguồn, 11 đập thủy điện của Trung Quốc trữ 47 tỉ mét khối nước.
![]() |
Mekong cạn nước |
Giữa tháng 2/2020, miền Tây Việt Nam xuất hiện tình trạng hạn mặn nghiêm trọng. Riêng tỉnh Cà Mau ghi nhận hơn 16.000 ha lúa bị thiệt hại 30-70%, 340 ha hoa màu có nguy cơ bị ảnh hưởng.
Nguyên nhân chính của hạn hán năm nay ở Việt Nam là do hiện tượng El Nino, gây nên thiếu mưa. Lượng nước không đủ để dòng sông vận hành như bình thường như trong hàng triệu năm qua.
Bên cạnh 11 đập thủy điện của Trung Quốc trên thượng nguồn, Lào có hai đập trên dòng chính sông Mekong là Xayaburi và Don Sahong. Các đập thủy điện trên sông Mekong đang khiến hạn hán nghiêm trọng hơn.
![]() |
Bản đồ trên Bangkok Post cho thấy Trung Quốc đã hoàn thành 10/11 dự án đập thủy điện (màu trắng), còn Lào và Campuchia đang xây (màu vàng) 2/11 đập đã lên kế hoạch (màu đỏ). Ảnh IT |
Nhiều nghiên cứu của Ủy hội sông Mekong (MRC) cho thấy tác động rõ nhất của các đập thủy điện Trung Quốc đến hạ lưu là “giữ lại phù sa”. Mekong chiếm đến 60% lượng phù sa của ĐBSCL của Việt Nam. Đến 2040, lượng phù sa ở khu vực này ước tính chỉ còn 4-5%. Nếu 11 đập thủy điện ở Lào và Campuchia đi vào hoạt động, tác động về phù sa sẽ còn lớn hơn nữa.
Chuyên gia Mỹ dự báo hạn hán ở hạ lưu sông Mekong sẽ tái diễn thường xuyên hơn trong tương lai. Tuy nhiên, có thể dự báo được El Nino và tác động của nó trước 6 tháng, vì vậy, Việt Nam có thể chuẩn bị năng lực để hạn chế tác hại.
Một số chuyên gia khuyến cáo Việt Nam nên tích lũy nước ngọt tối đa, trong đó có nước ngầm, cải tạo hệ thống thủy lợi nội đồng để chủ động tưới tiêu. Về dài hạn, Việt Nam cần có hệ thống công trình điều khiển mặn từ phía các cửa mặn, hệ thống bẩy triều, giúp đẩy ngọt từ các cửa ngọt trong từng con triều trong mùa khô. Cần biến hệ thống kênh rạch ở đồng bằng sông Cửu Long thành “các hồ nước ngọt di động”, vận hành theo nhịp điệu của triều trong mùa khô. Việt Nam cũng phải tìm giải pháp phi công trình, thay đổi cơ cấu mùa vụ, cây trồng, vật nuôi… theo hướng thích nghi với thời tiết.
Theo tiến sĩ Tô Văn Trường, trên phạm vi khu vực Việt Nam cần hợp tác chặt chẽ với các nước ven sông Mekong để có kế hoạch tổng hợp gần tối ưu, mang lại lợi ích lâu dài của mỗi nước.
Với Trung Quốc, MRC có thể sử dụng Hiệp định Mekong năm 1995 làm cơ sở pháp lí để đề nghị Bắc Kinh hợp tác, cân bằng lợi ích của các bên. MRC cũng có hệ thống tài liệu khí tượng thủy văn và các tài liệu cơ bản khác, có thể dùng để đối chiếu với dữ liệu của Trung Quốc.
Với ASEAN, Eyler cho rằng, Việt Nam nên ưu tiên đưa vấn đề sông Mekong ra bàn luận trong năm làm Chủ tịch của Hiệp hội trong 2020. Hệ sinh thái và nền tảng tài nguyên của Mekong đang bị đe dọa, trong khi ĐBSCL là nơi cung cấp nguồn lương thực cho cả 10 nước Đông Nam Á.
Theo Brian Eyler, Ban Thư kí MRC chưa từng tiếp cận được dữ liệu của Trung Quốc về các đập thủy điện trên thượng nguồn. Ông hi vọng MRC sẽ có cơ hội này khi tiến hành nghiên cứu chung sắp tới với Trung Quốc để tìm nguyên nhân hạn hán. MRC không nên để Trung Quốc dùng ảnh hưởng trong khu vực để áp đảo các nước và các bên liên quan. Đặc biệt, cung cấp dữ liệu không chính xác về tác động của các đập thủy điện đến hạ lưu.