Thăng trầm của làng hoa giấy bên bờ sông Hương

Thăng trầm làng nghề truyền thống

Không chỉ mang ý nghĩa văn hóa tinh thần, đây còn là một trong những làng nghề truyền thống độc đáo nhất ở cố đô. Hơn 300 năm nay, tất cả các công đoạn làm hoa giấy vẫn đều được làm thủ công hoàn toàn bằng tay. Để làm được những bông hoa giấy đẹp không khác gì hoa thật, người nghệ nhân của làng cũng đã phải học từ tấm bé, từ những động tác nhỏ nhất, cho tới những chi tiết cầu kì nhất... tất cả phải được trui rèn qua nhiều năm, sản phẩm mới được thị trường chấp nhận.

Ông Nguyễn Hóa, nghệ nhân cao tuổi của làng chia sẻ, người làm hoa ở Thanh Tiên đặc biệt không sử dụng phẩm màu hay hóa chất độc hại, tất cả màu sắc đều được chiết từ nguồn nhựa cây và lá cây theo công thức gia truyền. Công đoạn cuối mới là cắt cánh, làm nhụy hoa, tạo nếp nhăn cho hoa sống động như hoa thật rồi dùng hồ dán kết vào cành.

Rất nhiều công đoạn đòi hỏi đức tính tỉ mỉ và sự chăm chỉ, cái tâm của người làm, nên một ngày một nghệ nhân chỉ làm được 15-20 bông hoa giấy. Chưa kể các công đoạn còn phải được chuẩn bị từ trước, thậm chí từ mấy tháng trước chứ không phải ngày một ngày hai mà thành. Làng hoa giấy từng một thời lận đận, khi sự đổ xô của các loại hoa nhựa, hoa lụa... chiếm lĩnh thị trường, làng hoa giấy đã một thời im vắng đến đáng buồn. Những chiều cuối năm không còn thấy từng chùm hoa giấy theo thuyền trôi lững lờ bên sông Hương về phố nữa. Chỉ đến Festival Nghề Truyền thống Huế năm 2009, hoa giấy của làng Thanh Tiên mới được để ý đến. Cô gái trẻ Phan Thị Nguyệt Minh, cựu sinh viên Khoa Kiến trúc, Trường Đại học Khoa học (Đại học Huế), với đề án “Không gian văn hoá Thanh Tiên” nhằm bảo tồn, phát triển không gian văn hoá nằm ở hạ nguồn sông Hương, để làng nghề truyền thống nổi tiếng Huế sẽ đi xa hơn, được nhiều người biết đến hơn.

Đặc biệt, nghệ nhân cao tuổi Thân Văn Huy đã dành gần như tất cả thời gian để khôi phục lại làng nghề. Không chỉ khôi phục làng nghề, nghệ nhân Thân Văn Huy đã cùng những người tâm huyết trong làng áp dụng công nghệ mới làm nên những đóa sen tinh tế, mềm mại và có hồn hơn so với cách làm truyền thống. Từ đó, làng nghề làm hoa và cả những kĩ thuật làm hoa tưởng như thất truyền lại được hồi sinh.

Bên sông còn lại làng nghề

Càng gần đến Tết Nguyên đán, làng hoa giấy Thanh Tiên lại càng tất bật, rộn ràng. Trên đường làng, những bó hoa được chở bằng xe đạp, xe máy, hay bằng thuyền lên phố.

Trong căn nhà nhỏ ngập tràn màu sắc của bà Phan Thị Thanh, một trong những cơ sở làm hoa lâu đời nhất làng. Bà Thanh chia sẻ: “Thường hằng ngày chỉ cần 1-2 người là duy trì làm hoa, ngày Rằm, mùng Một, lễ, Tết mới huy động anh em họ hàng, thuê thêm người làm. Người dân trong làng đều làm rất thành thạo, các công đoạn làm hoa giấy ai cũng biết và có thể làm được”.

Còn ông Nguyễn Hóa qua truyền miệng của người cao tuổi trong làng đã khôi phục được cách làm hoa sen giấy tưởng như đã thất truyền. Anh Nguyễn Hiếu, 34 tuổi, truyền nhân thứ năm của gia đình làm hoa họ Nguyễn cho biết, khâu quan trọng nhất và khó nhất là nhuộm giấy và tạo nếp. Màu phải nhuộm sau cho có phần đậm nhạt và phải bền màu. Công đoạn khó tiếp theo là tạo nếp cho cánh sen. Nếu quấn chỉ không đều tay thì cánh hoa bị méo mó.

Nói về kinh nghiệm làm hoa, ông Nguyễn Văn Hiến cho biết: “Làm hoa giấy phải rất kiên nhẫn, tỉ mỉ, từng cái một. Vì nó không mang hương thơm nên đòi hỏi phải khéo tay, hoa phải thật bắt mắt người mua thì hoa mới bán được”.

Nhiều năm trước, hầu hết thanh niên của làng vào phố làm việc, nhưng thời gian gần đây, khi làng hoa giấy “sống lại” nhờ du lịch, thì nhiều người trẻ đã về làng làm hoa.

Có được cái tên làng hoa giấy Thanh Tiên ngày nay chính là sự sáng tạo của nhiều người dân trong làng qua bao đời làm hoa giấy. Với óc tưởng tượng phong phú và bàn tay khéo, họ đã mô phỏng các loại hoa có ở tự nhiên như: Hoa bìm bìm (loa kèn), hoa cúc đơn, hoa cúc kép, hoa mắm nêm, hoa tường vi, hoa quỳ và sau đó là hoa sen. Dù kì công là thế, tỉ mỉ có thừa, thế nhưng giá bán lại không cao, chỉ 5-7.000 đồng/cặp hoa cúng (hoa đơn giản như hoa hồng, hoa cúc, hoa lan...). Còn với hoa sen, vừa để cúng vừa trang trí, công đoạn phức tạp hơn, đẹp hơn nên giá cao hơn, khoảng 20.000 đồng/bông.

Sản phẩm hoa giấy thường được trang trí ở những nơi thờ tự trong nhà, các miếu, trang bà, am, bàn thờ ông địa, táo quân, thần bếp... Ưu điểm của hoa giấy Thanh Tiên là: Phong phú về màu sắc, hình thức đẹp, để được lâu lại thể hiện sự trang nghiêm, một năm chỉ thay một lần vào dịp Tết, nên nó dễ được chấp nhận và tồn tại dài lâu. Cũng chính những đặc điểm đó mà thời gian sản xuất chính thức của nghề thủ công này chỉ diễn ra trong khoảng thời gian ngắn vào cuối năm. Nhưng bây giờ, nghề làm hoa giấy ở làng không chỉ bán buôn, bán lẻ, mà đây còn là một điểm đến của nhiều du khách trong và ngoài nước bởi sự độc đáo và nghệ thuật từ những đôi bàn tay khéo léo.

Vài năm trở lại đây, tour thăm làng hoa giấy Thanh Tiên đã thu hút đông du khách trong và ngoài nước khi đến với Huế. Đến đây, du khách không chỉ được xem, mà còn được trực tiếp trải nghiệm làm hoa giấy dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân.

Ông Lê Thái Tuấn, Trưởng phòng Văn hóa huyện Phú Vang cho biết, làng hoa giấy Thanh Tiên được UBND tỉnh công nhận là làng nghề truyền thống vào năm 2013. Qua thành công của các kì Festival, những loại hoa giấy đã hồi sinh và trở thành một nét văn hóa trong tín ngưỡng dân gian của người dân xứ Huế và đã lan tỏa ra các tỉnh lân cận; cũng như những nơi có người Huế cư ngụ mỗi khi Tết đến, Xuân về.

Và theo thời gian, những loại hoa giấy này đã vượt qua làng quê thanh bình để đến những chân trời mới, trở thành mặt hàng xuất khẩu nổi tiếng của cố đô.