Hệ lụy từ thuốc lá
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm. Riêng Việt Nam có hơn 100.000 người tử vong do thuốc lá, trong đó có 84.500 ca là những người hút thuốc và 18.800 ca là những người đã phải hút thuốc lá thụ động (Theo Dữ liệu ước tính của Nghiên cứu Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu năm 2021).
Thuốc lá làm suy yếu lực lượng lao động của Việt Nam. Thạc sĩ, bác sỹ Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), cho biết: “Hơn 45 triệu người Việt Nam đang có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đặc biệt, phần lớn người tử vong vì bệnh do thuốc lá đều đang trong độ tuổi lao động – độ tuổi đóng góp nhiều nhất cho tăng trưởng kinh tế. Gánh nặng bệnh tật do thuốc lá sẽ còn rõ rệt hơn trong 10–20 năm tới nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời”. Thuốc lá gây tổn thất về số lượng và năng suất lao động kinh tế ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng mỗi năm, tương đương với 1.14% GDP (theo số liệu năm 2022). Mức thiệt hại này gấp 5 lần mức thuế ngành thuốc lá nộp vào ngân sách. “Đây đều là những chi phí có thể giảm được, tránh gây tổn hại đến sự thịnh vượng hiện tại và tương lai của Việt Nam”, bà Angela Pratt, Trưởng đại diện tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam nhấn mạnh.
 |
| Bà Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam |
Một trong những lý do điển hình khiến tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam còn cao là do giá thành của các sản phẩm này quá rẻ bởi mức thuế thấp. Thuế thuốc lá ở Việt Nam chỉ chiếm 36% giá bán lẻ, trong khi đó mức thuế trung bình toàn cầu là 62% và mức khuyến nghị của WHO là ít nhất 75% giá bán lẻ.
Trước tình trạng báo động trên, nước ta đã có nhiều biện pháp được triển khai nhằm giảm tiêu thụ thuốc lá. Nhưng vấn đề này vẫn còn là một thách thức lớn và gặp nhiều khó khăn. Trong số các biện pháp giảm tiêu thụ thuốc lá, việc tăng thuế và giá thuốc lá đã được chứng minh là một trong những cách thức hiệu quả nhất.
Kết quả nghiên cứu từ mô hình TaXSim mô phỏng sự tác động của các phương án thuế thuốc lá theo Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho thấy, có những lợi ích đáng kể về sức khỏe và kinh tế từ lần cải cách thuế thuốc lá. Mô hình mô phỏng tác động dự báo rằng, những cải cách thuế tại Việt Nam được thông qua trong Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi vào tháng 6/2025 sẽ giúp 2,1 triệu người bỏ thuốc hoặc không hút thuốc vào năm 2031; ngăn ngừa 700.000 ca tử vong sớm trong những thập kỷ tới; tạo thêm 24.000 tỷ đồng (tương đương 910 triệu USD) nguồn thu ngân sách nhà nước hàng năm vào năm 2031; và hạn chế khả năng tiếp cận các nhãn hiệu thuốc lá giá rẻ, thuốc lá lậu…
Lợi ích từ tăng thuế thuốc lá
Việc tăng thuế thuốc lá, nếu được thực hiện sớm và đúng mức, không chỉ giúp cứu sống hàng triệu người khỏi cái chết vì bệnh tật, mà còn giúp tiết kiệm hàng trăm nghìn tỷ đồng mỗi năm, tái đầu tư vào phát triển kinh tế - xã hội và tạo ra một Việt Nam khỏe mạnh hơn, phát triển hơn.
Chính vì vậy biện pháp tăng thuế, tăng giá thuốc lá là biện pháp hữu hiệu nhất. Nó có tác dụng mạnh mẽ trong việc giảm lượng tiêu thụ thuốc lá. Nghiên cứu cho thấy, mỗi lần tăng thuế thuốc lá sẽ dẫn đến việc giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là trong các nhóm có thu nhập thấp và giới trẻ. Theo một nghiên cứu của WHO, một sự tăng thuế 10% đối với thuốc lá có thể làm giảm tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình từ 4 đến 8%. Điều này có thể góp phần giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong liên quan đến thuốc lá, đồng thời giảm gánh nặng về chi phí y tế cho xã hội. Việc tăng thuế không chỉ là quyết định kinh tế, mà còn là hành động thể hiện trách nhiệm xã hội và đạo đức chính sách – với mục tiêu bảo vệ sức khỏe nhân dân, giảm bất bình đẳng và hướng tới phát triển bền vững.
Bên cạnh đó, tăng thuế còn là một công cụ để bảo vệ trẻ em và thế hệ tương lai. Trẻ em và thanh thiếu niên – nhóm đang dễ bị “dụ dỗ” sử dụng thuốc lá sẽ ít có cơ hội tiếp cận sản phẩm khi giá thành tăng mạnh. Đây chính là “hàng rào giá cả” hữu hiệu để bảo vệ thế hệ kế tiếp.
Ngoài ra, tăng thuế thuốc lá còn góp phần gia tăng doanh thu thuế hàng năm, ước tính sẽ tăng thêm khoảng 29 nghìn tỷ đồng ngân sách mỗi năm vào năm 2030 so với năm 2020, gấp 15 lần so với việc duy trì mức thuế hiện tại. Theo đề xuất tăng thuế của Bộ Tài chính từ năm 2026, thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá vẫn giữ mức 75% như hiện hành và áp dụng mức thuế tuyệt đối cho mỗi bao thuốc lá là 5.000 đồng, tới năm 2030 là 10.000 đồng. Việc tăng đáng kể mức thuế và giá thuốc là biện pháp hiệu quả nhất để giúp giảm tỷ lệ hút thuốc. Việc tăng thuế thuốc lá sẽ tạo ra một “tín hiệu giá” rõ ràng – khi giá tăng, người hút thuốc sẽ có xu hướng tiêu thụ ít hơn hoặc từ bỏ thói quen này.
