Người Cao Lan thuộc nhóm người San Chay, một trong những dân tộc thiểu số của huyện Ba Chẽ, sinh sống chủ yếu trên các dãy núi cao, sườn núi, sống theo bản nhỏ. Kinh tế chủ yếu là trồng trọt và chăn nuôi, sống dựa vào rừng. Dân tộc Cao Lan có một đời sống văn hóa, tín ngưỡng phong phú và đa dạng…
Sinh ra trong một gia đình có truyền thống về dạy và học chữ Cao Lan, từ nhỏ ông Chau luôn miệt mài theo cha học chữ, học đạo làm người. Đến năm 17 tuổi, ông đã thấm nhuần tư tưởng đạo đức, giáo lí, tinh thông các sách và thuộc lòng các bài cúng, bài hát dân ca của người Cao Lan. Trong cuộc sống thường nhật, ông được hòa mình vào các phong tục tập quán trong chu kì vòng đời người như cưới xin, sinh đẻ, trưởng thành… cùng các tri thức dân gian trong lao động sản xuất. Ông tìm hiểu cặn kẽ từ người cha và các cụ am hiểu văn hóa truyền thống dân tộc trong vùng và ghi chép cẩn thận.
 |
| Ông Nịnh Văn Chau đang sưu tầm, biên soạn chữ của người Cao Lan sang tiếng Việt |
Ông Chau tâm sự: “Văn hóa, tín ngưỡng, tập quán của người Cao Lan chúng tôi được thể hiện rõ nhất qua chữ viết và các cuốn sách. Chữ của người Cao Lan thuộc hệ chữ Hán - Nôm nên rất khó học và viết. Những trang sách hàm chứa một lượng lớn các tri thức của dân tộc Cao Lan như phong tục, tín ngưỡng, cách trồng trọt, chăn nuôi… phương châm sống”.
Cuộc sống càng hiện đại thì phong tục tập quán đặc sắc này cũng thay đổi và có dấu hiệu thất truyền. Không cam lòng nhìn những giá trị văn hóa dân tộc bị mai một, ông Chau đã khôi phục mở lớp truyền dạy chữ Hán - Nôm cho con cháu trong bản. Ông rất tâm huyết công việc bảo tồn tiếng nói, chữ viết cổ và phong tục tập quán của người Cao Lan. Nhận rõ tầm quan trọng của việc bảo tồn chữ viết cổ nên từ năm 2016 đến 2018, ông đã mở lớp truyền dạy chữ Hán - Nôm và bài cúng cho học trò có độ tuổi từ 6 - 25 ngay tại gia đình. Đến nay, nhiều học trò của ông đã trở thành thầy dạy chữ Hán - Nôm, thầy cúng.
Anh Lục Văn Sinh, người theo học ông Chau cho biết: “Học viết rất khó, bởi chữ dân tộc có nhiều nét. Từ lúc theo học đến nay, tôi đã học được chữ và biết được nhiều phong tục, tín ngưỡng tập quán của dân tộc mình”.
Tâm huyết cả đời, ông Chau mong thế hệ con cháu luôn giữ gìn truyền thống văn hóa của cha ông. Vì vậy, ông truyền dạy chữ với tinh thần tự nguyện, không tính công, lấy tiền. Năm nào cũng vậy, từ mùng 1 Tết cho đến hết Rằm tháng Giêng, học trò đến ăn ở cùng gia đình thầy Chau để học chữ. Thầy giảng dạy bắt đầu từ bài giáo lí, đạo đức lối sống… sau đó theo giáo trình, nội dung từ đơn giản đến phức tạp, gồm: Thại sênh tà phủ, Sừng sênh, Dừn thin, Nhục vùng… các sách hát gồm: Xướng cọ, Sình Ca... Để đọc thông, viết thạo các học trò phải theo học 3 năm liên tục. Trong 2 năm đầu ông chỉ dạy chữ và cách đọc, viết, học thuộc lòng. Đến năm thứ 3, các trò được học các bài cúng, bài hát dân tộc và cách thức tổ chức các nghi lễ như lễ cấp sắc, lễ cúng ngày Tết, ngày Rằm... Ông sử dụng các phương pháp trực quan, giảng giải và đàm thoại… giúp học trò dễ hiểu, dễ học.
Không chỉ đam mê dạy học, ông còn tham gia biên dịch các bài hát của người Cao Lan ra chữ quốc ngữ để thuận tiện việc truyền dạy.
Ông Chìu Sinh Phượng, Phó Chủ tịch UBND xã Thanh Sơn cho biết: “Ông Nịnh Văn Chau trong nhiều năm qua đã sưu tầm, gìn giữ được nhiều bộ sách quý của đồng bào dân tộc mình. Thời gian tới chúng tôi sẽ cùng với các ban ngành đưa ra phương án, bảo tồn gìn giữ, phát triển văn hóa của người Cao Lan thông qua các chữ viết cổ này như đưa vào chương trình giảng dạy ở các trường phổ thông trên địa bàn. Bên cạnh đó sẽ phối hợp với Phòng Văn hóa huyện, sưu tầm bảo tồn các chữ viết để gìn giữ phát triển văn hóa phong tục của người Cao Lan nói riêng và cộng đồng các dân tộc trên địa bàn xã nói chung được hiệu quả hơn”.
