Đời sống của Nhân dân Nga trước Cách mạng Tháng Mười
Trước Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười năm 1917, nước Nga là “nhà quê” của châu Âu, bị lạc hậu từ 50 đến 100 năm so với nước phát triển khác.
Về công nghiệp, hầu như tất cả các ngành công nghiệp chủ yếu của Nga nằm trong tay tư bản nước ngoài và ngay từ năm 1890 tư bản nước ngoài chiếm tới 47% vốn đầu tư ở Nga. Vào năm 1913, dù là một đất nước chiếm 1/6 diện tích thế giới nhưng tổng sản lượng công nghiệp của nước Nga chỉ chiếm 4% tổng sản lượng công nghiệp thế giới và đứng thứ năm trên thế giới (sau các nước Mỹ, Anh, Pháp và Đức). Công nhân ở Nga chiếm 10% dân số, năm 1913 là 12 triệu, trong đó 3,1 triệu là công nhân đại công nghiệp nhưng bị giới chủ bóc lột nặng nề nên đời sống hết sức cực khổ.
Về nông nghiệp, nông dân Nga chiếm 4/5 dân số nhưng 65% số hộ ở nông thôn là bần nông, không có ruộng đất. Trong bài “Gửi nông dân nghèo”, viết năm 1903, V.I.Lênin khẳng định: “Phương sách duy nhất để làm cho Nhân dân lao động hết cùng khổ, là thay đổi, từ dưới lên trên, chế độ hiện nay trên toàn quốc và lập chế độ xã hội chủ nghĩa”.
Đặc biệt đối với giai cấp công nhân, V.I.Lênin nhận định: “Đến khi đó, của cải sẽ tăng lên còn rất nhanh chóng hơn nữa, vì công nhân lao động cho bản thân mình, sẽ làm tốt hơn là làm cho bọn tư bản, ngày lao động sẽ ngắn hơn, tình cảnh của công nhân sẽ khá hơn, tất cả đời sống của họ sẽ hoàn toàn thay đổi”.
Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội
Ngày 7/11/1917, Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga thắng lợi; ngày 8/11/1917, Lênin được Đại hội Xô viết toàn Nga bầu làm Chủ tịch Hội đồng Dân ủy nước Nga Xô viết. Ngày 10/1/1918, Đại hội Xô viết toàn Nga lần III đã thông qua “Tuyên ngôn về quyền lợi Nhân dân lao động và bị bóc lột”, khẳng định nước Nga Xô viết là một nước xã hội chủ nghĩa với mục tiêu xóa bỏ chế độ người bóc lột người.
Từ mùa Xuân năm 1918, nước Nga Xô viết đã bắt đầu thực thi “Sắc lệnh ruộng đất”. Nông dân đã nhận được (không phải trả tiền) hơn 150 triệu héc-ta ruộng đất từ gia đình Nga hoàng và giai cấp địa chủ, được xóa 3 tỉ rúp tiền nợ ngân hàng. Từ đó, trung nông phát triển từ 20% lên đến 60% và ngày càng tin tưởng vào cách mạng. V.I.Lênin đánh giá: “Đến mùa Hạ và mùa Thu 1918, Cách mạng Tháng Mười của thành thị mới trở thành Cách mạng Tháng Mười thật sự ở nông thôn”.
Vào ngày 28/6/1918, Sắc lệnh quốc hữu hoá toàn bộ nền đại công nghiệp được V.I.Lênin ban hành. Tới đầu tháng 9/1918 đã có hơn 3.000 xí nghiệp công nghiệp được quốc hữu hoá. Trong “Sáng kiến vĩ đại” được viết năm 1919, V.I.Lênin nhận định: “Chủ nghĩa cộng sản có nghĩa là năng suất lao động cao hơn (so với năng suất lao động dưới chế độ tư bản) của những công nhân tự nguyện tự giác, liên hợp với nhau, sử dụng kĩ thuật hiện đại”.
V.I.Lênin coi thi đua là đòn bẩy mạnh mẽ của tiến bộ kinh tế - xã hội, là trường học giáo dục chính trị lao động và đạo đức cho Nhân dân lao động. Chức năng chủ yếu của thi đua xã hội chủ nghĩa là chức năng kinh tế: Nâng cao hiệu suất của sản xuất xã hội, đạt những kết quả cuối cùng cao nhất của nền kinh tế quốc dân, đạt năng suất lao động cao hơn, tổ chức lao động một cách khoa học... Lênin khẳng định: “Xét đến cùng thì năng suất lao động là cái quan trọng nhất, chủ yếu nhất cho thắng lợi của chế độ mới... Chủ nghĩa tư bản có thể bị đánh bại hẳn và sẽ bị đánh bại hẳn vì chủ nghĩa xã hội tạo ra năng suất lao động mới cao hơn nhiều”.
Trong bài “Tổ chức thi đua như thế nào”, viết năm 1918, Lênin khẳng định: “Chủ nghĩa xã hội không những không dập tắt thi đua, mà trái lại, lần đầu tiên đã tạo ra khả năng áp dụng thi đua một cách thật sự rộng rãi, với một quy mô thật sự to lớn, tạo ra khả năng thu hút thật sự đa số Nhân dân lao động vào vũ đài hoạt động khiến họ có thể tỏ rõ bản lĩnh, dốc hết năng lực của mình, phát hiện những tài năng Nhân dân sẵn có cả một nguồn vô tận, những tài năng mà chủ nghĩa tư bản đã giày xéo, đè nén, bóp nghẹt mất hàng nghìn hàng triệu. Nhiệm vụ của chúng ta hiện nay, khi chính phủ xã hội chủ nghĩa đang cầm quyền, là phải tổ chức thi đua”.
Năm 1920, nước Nga Xô viết là nước đầu tiên cho phép người dân được nghỉ làm vào ngày Quốc tế Lao động (1/5). Nước Nga Xô viết cũng đã quy định số giờ làm việc là 8 tiếng mỗi ngày cũng như nhiều phúc lợi xã hội khác cho Nhân dân lao động.
Ngay khi bắt tay vào xây dựng chế độ mới, Lênin đã coi trọng việc nâng cao năng suất lao động bằng công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Lênin nêu rõ: “Chủ nghĩa cộng sản là chính quyền Xô viết cộng với điện khí hóa toàn quốc... Chỉ khi nào nước ta đã điện khí hóa, chỉ khi nào công nghiệp, nông nghiệp và vận tải đã đứng vững trên cơ sở kĩ thuật của đại công nghiệp hiện đại, thì lúc đó, chúng ta mới có thể đạt được thắng lợi hoàn toàn”. Để nhanh chóng khôi phục kinh tế sau Nội chiến và can thiệp của 14 nước tư bản chủ nghĩa, tại Đại hội Đảng Cộng sản (Bolshevik) Nga lần thứ X (1921), Lênin đề ra Chính sách kinh tế mới (NEP) để thay thế “Chính sách cộng sản thời chiến” (được áp dựng từ tháng 6/1918).
Với nông nghiệp, nhà nước thay thế việc trưng thu lương thực bằng việc đóng thuế lương thực. Sau khi nộp thuế, nông dân có toàn quyền mang lương thực dư thừa trao đổi trên thị trường. Với công nghiệp, trả lại cho chủ cũ những xí nghiệp nhỏ đã bị nhà nước tịch thu trước đó. Cho phép các nhà tư bản trong nước và nước ngoài mở các nhà máy và xí nghiệp. Với thương nghiệp, tư nhân được tự do buôn bán, trao đổi. Với tài chính tiền tệ, mở lại Ngân hàng Nhà nước. Bên cạnh đó là việc cải cách tiền lương, ban hành chế độ tiền thưởng.
“Từ nước Nga của Chính sách Kinh tế mới sẽ nảy sinh nước Nga xã hội chủ nghĩa” - Lênin nhận định. Kết quả, ngay trong năm 1921, vụ thuế lương thực đầu tiên đạt 90%. Từ năm 1922, thành thị đã có đủ lương thực - thực phẩm. Năng suất lao động tăng 33% kể từ tháng 9 - 1925. Đời sống nông dân, công nhân được cải thiện. Qua phân phối thu nhập quốc dân những năm 1925 - 1926 cho thấy 82 % thu nhập quốc dân thuộc công nhân, nông dân.
Đến năm 1922, Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) được thành lập. Lênin được bầu làm Chủ tịch Hội đồng dân uỷ Liên Xô.
Đánh giá về Lênin, Alexandra Kolontai (1872-1952), nhà ngoại giao nổi tiếng của Liên Xô, khẳng định: “Có những cá nhân - hiếm thấy trong lịch sử loài người - là sản phẩm của một chuyển biến lớn lao đã chín muồi, đã tô đẹp cho cả một thời đại. Trong số những người vĩ đại về tinh thần và ý chí đó là V.I.Lênin... Như ở một tiêu điểm, Người đã tập hợp vào trong mình tất cả những cái gì của Cách mạng là nghị lực, là hùng mạnh, không ủy mị trong phá bỏ cái cũ và rất kiên quyết trong xây dựng cái mới”.
