Giữ mãi hồn chiêng…

Bên trong căn nhà sàn nhuốm màu cũ kĩ của già Rơ Châm Jol, âm thanh của những chiếc cồng, chiếc chiêng vang lên bởi tiếng búa gõ của Rơ Châm Van khiến làng Bồ 1 rộn ràng hơn. Già Jol nâng ống rượu cần mời chúng tôi uống mừng cuộc gặp gỡ, rồi vui vẻ nói: “Mấy cái chiêng của già bị lạc nhịp, may có Van đến chỉnh lại. Van có đôi tai rất thính và đôi tay cầm búa khéo léo có thể cảm nhận được những chiếc chiêng hỏng để tìm lại âm thanh chuẩn. Người trong làng biết đánh chiêng nhiều lắm nhưng chỉ có một mình Van là biết chỉnh chiêng thôi”.

Theo lời Van, năm 8 tuổi Van đã theo cha là ông Rơ Châm Nguốp đi chỉnh chiêng khắp nơi. Cha là người thầy đầu tiên dạy cho Van chỉnh chiêng, dần dần nhìn cha làm mà Van biết chỉnh chiêng. Trong gia đình, ai cũng biết đánh chiêng thuần thục nhưng chỉ có Van là được cha truyền dạy nghề “nắn giọng” cho chiêng, bởi ông Nguốp tin Van là người có khiếu “gọi hồn” cho chiêng mà không phải ai cũng được Giàng ban cho khả năng này. Ngày cha Van lâm bệnh rồi qua đời, cả làng Bồ 1 đều buồn bã bởi mất đi một người chỉnh chiêng tài giỏi. “Trước khi trút hơi thở cuối cùng, tâm nguyện của cha mong tôi giữ nghề chỉnh chiêng để khi chiêng hỏng, lạc nhịp hoặc bị phô chênh còn có người “lên lại dây chiêng”. Bà con còn có chiêng mà đánh để nét đẹp văn hóa của dân tộc Jrai không bị lãng quên”, anh Rơ Châm Van cho hay.

Rơ Châm Van đang chỉnh chiêng

Trước khi chỉnh chiêng, Van dùng dùi đánh lần lượt từng chiếc chiêng, dùng đôi tai để cảm âm phát hiện ra chiếc chiêng nào lạc nhịp rồi mới chỉnh. Vật dụng “nắn giọng” cho chiêng của Van chỉ là chiếc búa sắt nhỏ mà theo Van phải là sắt non, để khi chỉnh không làm nhòa đi hoa văn trên chiêng. Đôi tay khéo léo của Van chuyển động liên hồi hết dùng búa gõ mặt ngoài chiêng rồi lật sang bên trong, có lúc xung quanh rìa chiêng với lực gõ thay đổi liên tục. “Mỗi chiếc chiêng khi bị hỏng, lạc nhịp được chỉnh theo một cách riêng tùy theo đôi tai thẩm thấu và lực từ bàn tay của người chỉnh sao cho đạt được âm thanh chuẩn. Trong dàn cồng chiêng, chiêng đầu đàn được xem là linh hồn, khi chiêng có vấn đề, âm thanh của cả bộ sẽ không đồng điệu. Người chỉnh chiêng phải chỉnh cho âm thanh của chiêng đầu đàn vang to phát ra ở tâm chiêng thì mới tạo sự thăng hoa đồng điệu của cả bộ cồng chiêng, lúc đó Giàng mới nghe được”, anh Van chia sẻ.

Ông Rơ Châm CLê, Bí thư Chi bộ làng Bồ 1 cho hay: Trong làng hiện còn 8 bộ cồng chiêng. Chúng tôi luôn tuyên truyền, vận động dân làng không được bán chiêng. Điều đáng mừng là đội cồng chiêng 35 người của làng được duy trì tập luyện đều đặn mỗi tuần. Những chiếc chiêng bị “chết tiếng”, hư hỏng đều được Van chỉnh lại để trình diễn ở những lễ hội trong làng hay dự thi tại các Liên hoan trong và ngoài huyện và đều đoạt giải cao.

Theo ông Hồ Việt Bắc, Phó Chủ tịch UBND xã Ia Yok, Rơ Châm Van là một thanh niên có tài cảm thụ được nhạc điệu cồng chiêng và chỉnh chiêng. “Việc chỉnh chiêng rất khó không phải ai cũng học được. Tuy nhiên, xã mong muốn các ban, ngành chuyên môn mở các lớp bồi dưỡng, trao đổi kinh nghiệm, kiến thức cơ bản về chỉnh chiêng từ những nghệ nhân giỏi để lớp trẻ như Van được tiếp cận, học hỏi và lưu giữ nét đẹp truyền thống của dân tộc mình”- ông Bắc nói.
Trong nhịp sống hối hả, nhiều thanh niên dần lãng quên bản sắc văn hóa dân tộc mình, nhưng vẫn còn đó một Rơ Châm Van - chàng trai Jrai ngày đêm miệt mài gìn giữ và dành tình yêu trọn vẹn với nét đẹp truyền thống của dân tộc.

Minh Ngọc - Phan Thương