Tiếng thở dài của các nghệ nhân

Tôi đã từng gặp gỡ nhiều nghệ nhân dân gian mà người ta thường gọi là “báu vật nhân văn sống”của văn hóa dân tộc truyền thống. Thấy họ như con tằm nhả tơ dâng hiến cho đời tiếng hát, tiếng đàn đến hơi thở cuối cùng và cứ dần biến mất mà tiếc nuối, trăn trở…

Kì 1: Di sản và danh hiệu Nghệ nhân

Làm sao sống lại thuở ban đầu

Khoảng gần chục năm trước, khi còn là phóng viên cho một tòa soạn báo, tôi đã lái chiếc xe Honda đi viết về giá trị văn hóa dân tộc còn sót lại. Hôm ấy, trong ngôi nhà tranh xiêu vẹo, tôi cứ hì hụi ghi lại những trăn trở về cuộc đời của các nghệ nhân. Họ không nói nhiều, không kể nhiều, không giàu triết lí, nhưng hết thảy những điều họ nói đều khiến chúng ta phải suy ngẫm. Một cụ nghệ nhân bảo, làm văn hóa nghèo lắm, công phu, nặng nề, vì những công sức bỏ ra để làm nên hình hài một tác phẩm nghệ thuật từ khi còn trứng nước đến gần hơn với công chúng là cả một quá trình dài hơi.

Trong thực tế, những “câu quan họ trữ tình” của người Bắc Ninh, những làn điệu chèo cổ của người làng Khuốc, những câu hát chầu văn đậm triết lí của cư dân đồng bằng Bắc Bộ, những câu hò Huế thân thương và mơ màng, những tiếng hát nhẩn nha của ca trù Lỗ Khê, những tích tuồng cổ ở vùng Mỹ Tho, Quảng Nam, Bình Định, hay đờn ca tài tử của người dân vùng sông nước Nam Bộ… tất cả đều được ghi nhớ như một cái gì rất riêng, rất thiêng liêng.

4. Nghệ sĩ Ưu tú Bạch Vân biểu diễn tại đình Kim Ngân (Ảnh IT)
Nghệ sĩ Ưu tú Bạch Vân biểu diễn tại đình Kim Ngân (Ảnh IT)

Ngoài ra, suốt những năm tháng qua, các di sản này được các nghệ nhân mang đi biểu diễn khắp nơi rồi mang hẳn sang nước ngoài để biểu diễn trước các vị khách quốc tế… thế mà chẳng hiểu sao các loại hình “độc đáo” như thế cứ dần rơi rụng. Các Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú theo tuổi tác, sức khỏe cũng lần lượt ra đi mang theo những cung đàn, điệu hát, những “di sản văn hóa phi vật thể” ấy về với tổ tiên.

Thi thoảng lại nghe trên báo đài một loại hình kêu cứu, hoặc có hẳn một chiến dịch quảng bá rầm rộ những mong “vớt vát được phần nào hay phần đó”. Có người là cán bộ văn hóa còn bỏ cả tiền túi ra để “giải cứu” cho các loại hình nghệ thuật này mà không chút mảy may tư lợi nào. Thế nhưng cơ chế, chính sách, pháp luật thì bao giờ cũng có độ trễ, còn lớp trẻ bây giờ thì chỉ chuộng các hình thức lạ, ngoại lai, thích chụp hình, hát hò, nhảy múa, kích động chứ mấy ai thiết tha với vốn văn hóa truyền thống...

Vui buồn danh hiệu Nghệ nhân

Có một lần tôi về Chanh Thôn, xã Nam Tiến, huyện Phú Xuyên, TP Hà Nội, hai cụ nghệ nhân Nguyễn Thị Khướu và Nguyễn Thị Vượn đã đón tiếp tôi với sự nồng nhiệt đến rơi nước mắt. Cụ kể chuyện hay lắm, rành rọt lắm, nhưng câu nào cũng bắt đầu bằng từ “bấy giờ”. Cụ cứ lệt bệt ngồi trong nếp nhà thanh bạch, răng đen như hạt na, miệng nhai trầu bóp bép mà nhẩn nha hát ca trù. Yêu ca trù từ thời con gái đến bây giờ hai cụ vẫn chị chị em em, dắt nhau đi khắp xóm làng mà dạy hát ca trù. Tôi không biết đã có bao nhiêu người được cụ truyền thụ, có bao nhiều nghệ sĩ lừng danh tìm đến hai cụ những mong học được câu hát trữ tình ấy. Nhưng, cuộc đời của hai cụ kể ra nó dài lắm, con đường đến với danh hiệu “nghệ nhân dân gian” cũng chông chênh không kém. Song, như một chữ duyên với nghề, các cụ cứ hát, cứ dạy mà chẳng cần một thứ danh hiệu gì. Hỏi cụ có khỏe không, cụ bảo già rỗi lẩm cẩm. Hỏi cụ vì sao không được phong danh hiệu, cụ bảo cụ hát đâu chỉ vì những thứ danh hiệu xa xôi đó.

Cách đây mấy năm, tôi nghe được trên thông tin truyền thông vinh danh tên hai cụ như một sự ghi nhận xứng tầm với những cống hiến và đóng góp của họ. Vậy là, người ta không lãng quên và đã nhìn đến hai cụ như một sự kính trọng của người trẻ vẫn làm với người già.

Hôm ấy, tôi hỏi cụ về những cảm tưởng sau nhiều năm trời chờ đợi được phong tặng nghệ nhân. Hai cụ bảo: “Tôi chỉ là một người hát ca trù như mọi người khác thôi. Tôi yêu, tôi hát, tôi say là vì “máu” nghệ thuật nó ngấm trong người”. Cụ Vượn run run sờ nắn tay đứa cháu: “Sau cả năm tháng dài đằng đẵng chờ đợi, giờ đây bà được vinh danh, bà vui lắm, nhưng các con nhớ được tiền thưởng thì mua cho bà cái đài, bà nghe thời sự, nghe đọc báo, nghe chuyện đêm khuya, nghe ca trù. Đêm đêm, phận già cả cô quạnh, có tiếng đài cho nó đỡ buồn, các cháu ạ”.

Những nghệ nhân được vinh danh khi còn sống dù muộn nhưng cũng còn may mắn hơn nhiều nghệ nhân khác không kịp chờ đợi. Nghệ nhân Vũ Văn Hồng, 70 năm gắn bó với cây đàn đáy, một đời dâng tiếng hát cho Nhân dân. Khi cụ 90 tuổi, đêm đêm vẫn một mình khăn xếp, áo đỏ ngồi hát tại đình Kim Ngân (Hàng Bạc, Hà Nội). Năm 95 tuổi, cụ qua đời và không hề biết mình sẽ được vinh danh trong lễ trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú năm 2015. Hay nghệ nhân ca trù Nguyễn Thị Chúc - cây đại thụ của ca trù đất Bắc, cả đời gian truân cùng ca trù nhưng đã qua đời một năm trước dịp trao tặng danh hiệu.

Cũng không phải cứ có danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân hay Ưu tú là các nghệ nhân sẽ thoát khổ hay sống được bằng nghề. Ghi danh chỉ là động lực tinh thần để cho nghệ nhân tiếp tục phấn đấu và cống hiến. Nghệ nhân hát dô Nguyễn Thị Lan, xã Liệp Tuyết, huyện Quốc Oai, TP Hà Nội cho biết: “Sau khi được công nhận Nghệ nhân Ưu tú năm 2015, tôi thêm niềm hứng khởi truyền dạy làn điệu hát dô. Danh hiệu không chỉ để mọi người biết tới công lao cống hiến của một cá nhân mà còn giúp nhiều người trong và ngoài nước biết đến nền văn hóa quê hương”.

Bài và ảnh Minh Phúc

Tin liên quan

Cùng chuyên mục

Thí sinh đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT từ ngày 2/5

Thí sinh đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT từ ngày 2/5

Theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, thí sinh đang học lớp 12 sẽ bắt đầu đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT năm 2024 từ 2/5 đến 17h ngày 10/5 theo hình thức trực tuyến.
Bắt tạm giam Giám đốc Ngân hàng MSB chi nhánh Thanh Xuân Bùi Thị Hoài Anh

Bắt tạm giam Giám đốc Ngân hàng MSB chi nhánh Thanh Xuân Bùi Thị Hoài Anh

Liên quan đến vụ khách hàng mất 58 tỉ đồng trong tài khoản, mới đây Cơ quan CSĐT Công an TP. Hà Nội đã ra quyết định khởi tố vụ án, bắt tạm giam Bùi Thị Hoài Anh, Giám đốc Ngân hàng MSB chi nhánh Thanh Xuân.
Đồng Nai: Đình chỉ công tác Đội phó Đội CSĐT Công an huyện Long Thành

Đồng Nai: Đình chỉ công tác Đội phó Đội CSĐT Công an huyện Long Thành

Đại tá Trần Tiến Đạt, Phó Giám đốc Công an tỉnh Đồng Nai vừa ký quyết định đình chỉ công tác Đại úy T.T.T. (34 tuổi), cán bộ điều tra, Đội phó Đội CSĐT tội phạm về trật tự - xã hội, Công an huyện Long Thành.
Mất... kết nối!

Mất... kết nối!

Vừa rồi, tại Hà Nội, Hội Nghệ sĩ sân khấu (NSSK) Việt Nam tổ chức Lễ trao Giải thưởng sân khấu năm 2023 và bàn phương hướng hoạt động năm 2024. Đáng chú ý, trong năm 2023, Hội đồng nghệ thuật Hội NSSK Việt Nam tuy “soi” kĩ vẫn không thể tìm ra tác phẩm xuất sắc nào để trao giải A (cả vở diễn và kịch bản văn học). Cuối cùng, đành trao 3 giải B, 7 giải C cho các vở diễn sân khấu.
Bắt tạm giam thêm 2 bị can trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn

Bắt tạm giam thêm 2 bị can trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn

Ngày 27/3, Cơ quan CSĐT Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt bị can để tạm giam, lệnh khám xét đối với 2 đối tượng Lê Viết Chữ và Phạm Hoàng Anh về tội "Nhận hối lộ".

Tin khác

Cảnh báo giả danh cán bộ Sở TT&TT tỉnh Bạc Liêu gọi điện lừa đảo

Cảnh báo giả danh cán bộ Sở TT&TT tỉnh Bạc Liêu gọi điện lừa đảo
Sáng 28/3, ông Bùi Thanh Toàn, Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông (TT&TT) tỉnh Bạc Liêu cho biết: thời gian gần đây, Sở TT&TT tỉnh Bạc Liêu liên tục nhận được phản ánh có một số đối tượng giả danh cán bộ, công chức Sở TT&TT tỉnh Bạc Liêu gọi điện cho cán bộ lãnh đạo của một số sở, ngành, địa phương và người dân có dấu hiệu lừa đảo.

Hà Nội: Khởi tố đối tượng đánh học sinh lớp 8 bị thương nặng tại quận Long Biên

Hà Nội: Khởi tố đối tượng đánh học sinh lớp 8 bị thương nặng tại quận Long Biên
Cơ quan CSĐT Công an quận Long Biên vừa ra quyết định khởi tố bị can và lệnh bắt bị can để tạm giam đối với Trương Văn Minh (sinh ngày 28/11/2008, trú tại tổ 6, phường Việt Hưng; học sinh lớp 10, Trung tâm Giáo dục thường xuyên Việt Hưng) để điều tra về tội “Cố ý gây thương tích”.

Đề xuất phương án giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần

Đề xuất phương án giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần
Dù lựa chọn phương án giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần như thế nào đều phải có giải pháp để giữ người lao động ở lại thị trường lao động, đó mới là giải pháp căn cơ, lâu dài. Nhấn mạnh trên được Thường trực Ủy ban Xã hội của Quốc hội đưa ra trong Báo cáo một số vấn đề lớn trong tiếp thu, giải trình, chỉnh lí dự thảo Luật BHXH (sửa đổi)…

TP Hồ Chí Minh: Tăng tốc xúc tiến du lịch trong và ngoài nước

TP Hồ Chí Minh: Tăng tốc xúc tiến du lịch trong và ngoài nước
TP. Hồ Chí Minh là điểm đến hấp dẫn du khách cả trong và ngoài nước. Năm 2024, ngành du lịch TP. Hồ Chí Minh hướng đến mục tiêu đón khoảng 6 triệu lượt khách quốc tế, 38 triệu lượt khách nội địa, tổng thu ước đạt 190.000 tỷ đồng. Đồng thời, tập trung triển khai thực hiện hiệu quả chiến lược phát triển du lịch TP. Hồ Chí Minh đến năm 2030, đưa du lịch Thành phố phát triển theo chiều sâu và bền vững.

Đề nghị truy tố cựu Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam

Đề nghị truy tố cựu Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam
Cơ quan CSĐT Công an TP. Hồ Chí Minh vừa hoàn tất kết luận điều tra, đề nghị Viện KSND cùng cấp truy tố 254 bị can liên quan đến vụ án sai phạm xảy ra tại Cục Đăng kiểm Việt Nam, 11 trung tâm đăng kiểm trên địa bàn TP.HCM và 3 trung tâm đăng kiểm tại Long An, Bến Tre, Sóc Trăng.

Chủ tịch Tân Hoàng Minh Đỗ Anh Dũng lĩnh 8 năm tù

Chủ tịch Tân Hoàng Minh Đỗ Anh Dũng lĩnh 8 năm tù
Chiều 27/3, Tòa án nhân dân TP. Hà Nội đã đưa ra phán quyết với 15 bị cáo trong vụ án thao túng trái phiếu xảy ra tại Tập đoàn Tân Hoàng Minh.

Thông tin về vụ 4 tiếp viên hàng không vận chuyển ma tuý

Thông tin về vụ 4 tiếp viên hàng không vận chuyển ma tuý
Tại Hội nghị lần thứ 28 Ban Chấp hành Đảng bộ TP.Hồ Chí Minh khoá XI, nhiệm kỳ 2020-2025 ngày 27/3, Thiếu tướng Mai Hoàng, Phó Giám đốc Công an TP.Hồ Chí Minh đã báo cáo về tình hình an ninh trật tự trên địa bàn thành phố quý 1/2024.

Khoảng 70% các bệnh truyền nhiễm là các bệnh lây truyền từ động vật sang người

Khoảng 70% các bệnh truyền nhiễm là các bệnh lây truyền từ động vật sang người
Ngày 27/3/2024, tại Hà Nội, Bộ Y tế phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức “Hội nghị trực tuyến liên ngành tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người năm 2024” với sự tham gia của đại diện Lãnh đạo các cơ quan Trung ương, Lãnh đạo UBND các tỉnh, thành phố và lãnh đạo các đơn vị của ngành Y tế và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Trung ương và địa phương.

Thống nhất tiêu chuẩn, hoàn thiện phương án đầu tư các tuyến đường sắt tốc độ cao

Thống nhất tiêu chuẩn, hoàn thiện phương án đầu tư các tuyến đường sắt tốc độ cao
Hoàn thiện phương án đầu tư các tuyến đường sắt tốc độ cao, bảo đảm đồng bộ, thống nhất quy chuẩn, tiêu chuẩn, từ thiết kế, hạ tầng phương tiện, hệ thống thông tin, điều hành... Đây là yêu cầu của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà tại Phiên họp thứ hai Ban Chỉ đạo Xây dựng, thực hiện đề án chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam và các dự án đường sắt quan trọng quốc gia, diễn ra sáng 26/3, tại Trụ sở Chính phủ…

Năm 2024, sẽ khám, tư vấn sức khỏe miễn phí cho 30.000 NCT trên địa bàn

Năm 2024, sẽ khám, tư vấn sức khỏe miễn phí cho 30.000 NCT trên địa bàn
Theo kế hoạch, trong năm 2024, hơn 30.000 NCT trên địa bàn quận 7, TP Hồ Chí Minh được khám sức khỏe, phát hiện sớm bệnh không lây nhiễm và được tích hợp trên hồ sơ sức khỏe điện tử NCT.

Giả danh cán bộ Sở TT&TT tỉnh Cà Mau gọi điện nhằm mục đích lừa đảo

Giả danh cán bộ Sở TT&TT tỉnh Cà Mau gọi điện nhằm mục đích lừa đảo
Ngày 25/3, lãnh đạo Sở Thông tin và Truyền thông (TT&TT) tỉnh Cà Mau có thông báo khẩn về việc cảnh giác với hành vi giả danh cán bộ, công chức Sở TT&TT tỉnh gọi điện nhằm mục đích lừa đảo.

Trường Đại học Công nghệ TP Hồ Chí Minh tổ chức cuộc thi “Wake Up Your Talent” năm 2024

Trường Đại học Công nghệ TP Hồ Chí Minh tổ chức cuộc thi “Wake Up Your Talent” năm 2024
Ngày 21/3/ 2024, Khoa Marketing – Kinh doanh Quốc tế, trường Đại học Công nghệ TP Hồ Chí Minh (HUTECH) Khai mạc cuộc thi “Wake Up Your Talent” năm 2024. Đây là cuộc thi về Marketing cấp thành phố được tổ chức thường niên tại HUTECH, với mục tiêu thu hút học sinh, sinh viên cùng tham gia; tạo dựng một môi trường trải nghiệm thú vị để áp dụng kiến thức vào thực tiễn xã hội.

Đoàn Thanh niên TKV với phong trào “Tuổi trẻ sáng tạo” trong lao động sản xuất

Đoàn Thanh niên TKV với phong trào “Tuổi trẻ sáng tạo” trong lao động sản xuất
Phong trào “Tuổi trẻ sáng tạo” là một trong ba phong trào hành động cách mạng trọng tâm theo Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII của Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh được các cấp bộ Đoàn trong cả nước triển khai hiệu quả, mang lại nhiều lợi ích cho cơ quan, đơn vị và cho xã hội, đóng góp tích cực vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Triệt phá đường dây vận chuyển ma tuý từ châu Âu về Việt Nam bằng đường hàng không

Triệt phá đường dây vận chuyển ma tuý từ châu Âu về Việt Nam bằng đường hàng không
Công an TP. Hải Phòng cho biết đơn vị vừa triệt phá thành công đường dây mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy xuyên quốc gia qua đường hàng không từ châu Âu về Việt Nam với số lượng lớn.

Hậu "pháo" dựa vào người có chức vụ gây sức ép Thường vụ Tỉnh ủy Vĩnh Phúc

Hậu "pháo" dựa vào người có chức vụ gây sức ép Thường vụ Tỉnh ủy Vĩnh Phúc
Ngày 26/3, Bộ Công an tổ chức họp báo thông báo tình hình, kết quả công tác Công an quý II/2024. Trung tướng Tô Ân Xô, Người Phát ngôn Bộ Công an chủ trì cuộc họp báo.
Xem thêm
Bắt tạm giam Giám đốc Ngân hàng MSB chi nhánh Thanh Xuân Bùi Thị Hoài Anh

Bắt tạm giam Giám đốc Ngân hàng MSB chi nhánh Thanh Xuân Bùi Thị Hoài Anh

Liên quan đến vụ khách hàng mất 58 tỉ đồng trong tài khoản, mới đây Cơ quan CSĐT Công an TP. Hà Nội đã ra quyết định khởi tố vụ án, bắt tạm giam Bùi Thị Hoài Anh - Giám đốc Ngân hàng MSB chi nhánh Thanh Xuân.
Đồng Nai: Đình chỉ công tác Đội phó Đội CSĐT Công an huyện Long Thành

Đồng Nai: Đình chỉ công tác Đội phó Đội CSĐT Công an huyện Long Thành

Đại tá Trần Tiến Đạt, Phó Giám đốc Công an tỉnh Đồng Nai vừa ký quyết định đình chỉ công tác Đại úy T.T.T. (34 tuổi, quê Nghệ An), cán bộ điều tra, Đội phó Đội CSĐT tội phạm về trật tự - xã hội, Công an huyện Long Thành.
Bắt tạm giam thêm 2 bị can trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn

Bắt tạm giam thêm 2 bị can trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn

Ngày 27/3, Cơ quan CSĐT Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt bị can để tạm giam, lệnh khám xét đối với 2 đối tượng Lê Viết Chữ và Phạm Hoàng Anh về tội "Nhận hối lộ".
Thí sinh đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT từ ngày 2/5

Thí sinh đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT từ ngày 2/5

Theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, thí sinh đang học lớp 12 sẽ bắt đầu đăng ký dự thi tốt nghiệp THPT năm 2024 từ 2/5 đến 17h ngày 10/5 theo hình thức trực tuyến.
Người tâm huyết với công tác khuyến học

Người tâm huyết với công tác khuyến học

Nhiệt tình, tâm huyết với công tác khuyến học, khuyến tài và hoạt động hội, đoàn thể của địa phương- đó là nhận xét của nhiều người khi nói về ông Phạm Trọng Nạp, ở thôn Cây Sằm, xã Tiền An, thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh.
Tuyển sinh đại học 2024: Phương án tuyển sinh của các trường y dược

Tuyển sinh đại học 2024: Phương án tuyển sinh của các trường y dược

Chi tiết chỉ tiêu, phương thức tuyển sinh đại học chính quy năm 2024 của tất cả các trường y dược trên cả nước. Thông tin tuyển sinh đại học chính quy năm 2024 mới nhất.
Tự hào chặng đường 70 năm xây dựng và phát triển

Tự hào chặng đường 70 năm xây dựng và phát triển

Qua 70 năm xây dựng chiến đấu và trưởng thành gắn liền với chặng đường đấu tranh anh dũng, bất khuất, đầy hy sinh, gian khổ, song cũng vô cùng vẻ vang của Đảng bộ, chính quyền, quân và Nhân dân xã Thanh Liên, huyện Thanh Chương (Nghệ An).
Nghệ An: Ấm lòng những bữa cơm không đồng đến với người cao tuổi và bệnh nhân chạy thận

Nghệ An: Ấm lòng những bữa cơm không đồng đến với người cao tuổi và bệnh nhân chạy thận

vợ chồng chị Ngà và các tình nguyện viên trong nhóm thiện nguyện “bao đồng thành phố Vinh” đã mở 2 bếp ăn 0 đồng để lan tỏa những điều tốt đẹp.
Đồng sức đồng lòng, nỗ lực xây dựng nông thôn mới

Đồng sức đồng lòng, nỗ lực xây dựng nông thôn mới

Thanh Mai là xã miền núi, cách xa trung tâm và thường xuyên bị lũ lụt của huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Khởi đầu thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) trong điều kiện hết sức khó khăn. Mặc dù khó khăn nhưng cán bộ và nh
Phiên bản di động