Phòng chống bệnh Alzheimer: Kinh nghiệm quốc tế và bài học thiết thực cho Việt Nam

Gánh nặng không của riêng ai

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện toàn cầu có khoảng 55 triệu người đang sống chung với sa sút trí tuệ, trong đó Alzheimer chiếm tới 60 - 70%. Mỗi năm có thêm gần 10 triệu ca mới. Không chỉ là bệnh lý về thần kinh, Alzheimer kéo theo hệ lụy tâm lý, tài chính và xã hội vô cùng lớn. Người bệnh mất dần khả năng ghi nhớ, tự chăm sóc và sinh hoạt, kéo theo áp lực chăm sóc khổng lồ cho gia đình, đặc biệt là con cái. Tại nhiều quốc gia, chi phí y tế và xã hội dành cho sa sút trí tuệ đã vượt con số hàng trăm tỷ USD mỗi năm.

Bệnh Alzheimer là một trong những nguyên nhân phổ biến gây nên suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tư duy ở NCT. Ảnh minh họa

Với NCT, Alzheimer đồng nghĩa với việc đánh mất sự độc lập, mất khả năng tham gia vào các hoạt động cộng đồng và dần tách khỏi cuộc sống xã hội. Với gia đình, đó là vòng luẩn quẩn của căng thẳng, kiệt quệ tài chính và gánh nặng tinh thần. Với xã hội, đó là sức ép ngày càng lớn lên hệ thống y tế, an sinh và cả năng suất lao động gián tiếp bị ảnh hưởng.

Ứng phó của thế giới

Nhiều quốc gia đã coi sa sút trí tuệ là ưu tiên y tế công cộng. Nhật Bản - quốc gia có tỷ lệ NCT cao nhất thế giới - triển khai Chiến lược Orange Plan nhằm nâng cao hiểu biết của xã hội, phát triển hệ thống dịch vụ hỗ trợ và khuyến khích NCT tham gia hoạt động cộng đồng để duy trì trí nhớ. Ở châu Âu, Liên minh Alzheimer châu Âu thúc đẩy chính sách toàn diện từ chẩn đoán sớm, hỗ trợ gia đình chăm sóc, đến nghiên cứu thuốc mới. Mỹ dành hàng tỷ USD mỗi năm cho các nghiên cứu chuyên sâu về cơ chế bệnh và thử nghiệm lâm sàng thuốc điều trị.

Điểm chung của các quốc gia thành công là xây dựng mạng lưới đa tầng: Y tế, xã hội, cộng đồng cùng phối hợp. Bên cạnh chăm sóc y tế, họ chú trọng các hoạt động giảm kỳ thị, đào tạo người chăm sóc, phát triển dịch vụ tại nhà và tạo không gian thân thiện cho NCT.

Bài học cho Việt Nam

Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh. Ước tính đến năm 2050, số NCT sẽ chiếm khoảng 25% dân số, đồng nghĩa nguy cơ sa sút trí tuệ, Alzheimer tăng mạnh. Tuy nhiên, hiện nay việc chẩn đoán sớm và hỗ trợ tại cộng đồng còn hạn chế. Nhiều gia đình phải tự xoay xở, trong khi dịch vụ chăm sóc chuyên biệt chưa phát triển.

Theo bà Trần Bích Thủy, Giám đốc Quốc gia Tổ chức Hỗ trợ NCT Quốc tế (HAI) tại Việt Nam, từ kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam có thể rút ra ba hướng quan trọng: 1. Đưa phòng chống Alzheimer và sa sút trí tuệ vào chương trình y tế công cộng, gắn với chiến lược quốc gia về già hóa dân số. 2. Xây dựng mạng lưới dịch vụ hỗ trợ từ y tế, xã hội đến cộng đồng, trong đó có các mô hình trung tâm chăm sóc, dịch vụ tại nhà, và đào tạo người chăm sóc. 3. Đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức để giảm kỳ thị, đồng thời khuyến khích lối sống lành mạnh, luyện trí não và hoạt động cộng đồng cho NCT.

Phòng bệnh từ lối sống và cộng đồng

Theo Liên hiệp Alzheimer thế giới, khoảng 40% nguy cơ sa sút trí tuệ có thể phòng ngừa hoặc trì hoãn nếu thay đổi lối sống. Chế độ dinh dưỡng hợp lý, hoạt động thể chất đều đặn, duy trì giao tiếp xã hội và tập luyện trí não (đọc sách, học nhạc, tham gia CLB) giúp NCT giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng khuyến nghị lồng ghép các chương trình sàng lọc, quản lý tăng huyết áp, tiểu đường và rối loạn mỡ máu - những yếu tố nguy cơ liên quan trực tiếp đến Alzheimer - vào chăm sóc y tế cơ bản.

Tại Việt Nam, nhiều CLB Liên thế hệ tự giúp nhau, CLB dưỡng sinh, dưỡng tâm thể ở cơ sở đang trở thành “lá chắn mềm” giúp NCT duy trì trí nhớ, tinh thần lạc quan. Đây là kinh nghiệm quý báu để nhân rộng, bởi cộng đồng không chỉ là chỗ dựa, mà còn là môi trường giúp phòng bệnh hiệu quả.

Alzheimer không chỉ là thách thức y tế mà còn là vấn đề xã hội. Hành trình chống lại căn bệnh này không chỉ là tìm thuốc chữa, mà còn là xây dựng xã hội nhân ái, nhân văn, nơi NCT được chăm sóc, sẻ chia và tiếp tục sống có giá trị. Tháng hành động phòng chống Alzheimer vì thế không chỉ để nhắc nhớ về căn bệnh, mà còn để kêu gọi trách nhiệm của mỗi quốc gia, mỗi cộng đồng và từng gia đình trong việc chung tay bảo vệ trí nhớ, ký ức và phẩm giá con người.