Làng nghề trăm năm vẫn đậm đà bản sắc

Nằm nép bên dòng sông Vàm Cỏ Tây hiền hòa, thuộc địa phận ấp Vàm Kinh, xã Bình An, huyện Thủ Thừa, có một xóm bánh tét truyền thống, tạo được “tên tuổi” bởi vị ngon, cũng như chất lượng của bánh. Nghề làm bánh tét có từ rất lâu, được “cha truyền con nối”. Không phải ngẫu nhiên mà bánh tét Thủ Thừa được lòng thực khách. Bí quyết chính nằm ở sự tỉ mỉ, khéo léo từ cái tâm của những người thợ gói bánh. Có lẽ nhờ vậy, mà trải qua bao thăng trầm của cuộc sống, nhưng những lò bánh tét nơi đây vẫn luôn “đỏ lửa”, được nhiều người ưa chuộng. Nếu là khách phương xa, cứ đến chân cầu Vàm Thủ, hỏi lò bánh tét Chín Mai, hoặc Dì Tư thì ai cũng biết.

Nghệ nhân Tư An với sản phẩm do mình làm.

Hằng ngày, khoảng 3 giờ sáng, xóm bánh tét này lại sáng đèn. Những người cao tuổi là các dì, các chị cùng nhau chuẩn bị nguyên liệu để gói tiếp đợt bánh mới. Người thì rửa lá, gút nếp, đậu xanh; người thì xào nhân. Đàn ông đảm nhận nhiệm vụ vận chuyển, phân phối bánh đến các đầu mối. Trên khoảng sân rộng, mỗi người một việc, tất bật nhưng phối hợp nhuần nhuyễn. Mỗi công đoạn như xếp lá chuối, gói, buộc và nấu bánh đều được thực hiện nhanh gọn. Không khí ở xóm bánh tét vì vậy mà trở nên rộn ràng.

Bà Nguyễn Thị Kiều Mai, 55 tuổi, chủ lò bánh tét Chín Mai kể: “Tôi học nghề gói bánh tét từ mẹ, gắn bó đến nay hơn 30 năm. Từ ngày xưa, ông bà mình gói bánh đã chọn nguyên liệu rất kĩ càng, nên bây giờ tôi cứ như vậy mà làm theo. Lá chuối phải to bản, không bị rách. Nếp gói bánh phải là loại nếp sáp trộn với đậu đen, dừa; nhân bánh được ướp gia vị vừa đủ; tay người gói khéo thì bánh tét ra lò mới đẹp, dẻo, ngon. Hiện có nhiều nơi buộc bánh bằng dây ni lông, nhưng tôi vẫn buộc bằng dây lác theo truyền thống, để bánh được đẹp, chắc và an toàn sức khỏe cho người dùng”.

Không chỉ có nhân đậu, mỡ quen thuộc, bánh tét Thủ Thừa còn được chế biến với nhiều loại nhân khác nhau, như chuối, dừa... Theo những người thợ gói bánh thâm niên, để có đòn bánh tét dẻo, ngon, đẹp mắt đến tay người dùng đòi hỏi phải có sự tỉ mỉ, khéo léo. Khâu nấu bánh cũng rất quan trọng, nếu chèn không chặt, bánh sẽ không chín đều, hoặc nhân bánh sẽ bị sống. Một mẻ bánh trung bình cần khoảng 7 giờ, hoặc nhiều hơn nữa để nấu chín. Bánh nấu xong phải đợi thật nguội, đem treo cho ráo hẳn nước để bánh được dẻo và giữ lâu hơn. Dù được làm từ nguyên liệu ngon, gói công phu, nhưng mỗi đòn bánh tét có giá rất bình dân, chỉ khoảng 20.000 đồng/đòn lớn.

Nếu bánh tét Thủ Thừa để lại hương vị khó quên cho thực khách, thì tiếng trống Bình An ở làng quê Tân Trụ sẽ đưa khách về với kí ức êm đềm của hội làng, đình đám. Làng trống Bình An có hơn trăm năm tuổi. Các nghệ nhân thế hệ này tiếp nối thế hệ kia, truyền nhau nghề làm trống, để tiếng trống Bình An vang xa khắp mọi miền đất nước, thậm chí ra cả nước ngoài.

Khi nhìn thấy những ngôi nhà chất đầy phôi gỗ, hoặc phơi trống đầy sân, thì đích thị đã tới làng trống Bình An. Ngày nay không còn nhiều người làm trống, nhưng gia đình nào giữ nghề đều đã trải qua nhiều thế hệ. Gia đình nghệ nhân Nguyễn Văn An (Tư An) đã có 5 đời làm trống. Nhà ông chất đầy phôi gỗ, những tấm da trâu lớn phơi khô cứng dựng đầy trong kho. Gian chính nhà nghệ nhân chất đầy trống, với hình dáng, kích cỡ, màu sắc khác nhau. Có trống ghép từ những mảnh gỗ nhỏ, cũng có trống từ gỗ nguyên khối.

Ngoài các loại trống truyền thống thường gặp, còn có thêm các loại trống mới, làm theo yêu cầu khách hàng. Tất cả đều do nghệ nhân Tư An tự mày mò, học hỏi làm ra. Ông chia sẻ: “Mỗi chuyến đi giao lưu hoặc có dịp đi đâu đó, thấy trống lạ là tôi để tâm tìm hiểu. Trước hết là phải nghe được âm thanh của trống như thế nào, công dụng hoặc vai trò của trống trong dàn nhạc ra sao, rồi về nhà tự mày mò, nghiên cứu cách thức làm được chiếc trống đó, với âm thanh chuẩn và hay”. Có lẽ vì vậy mà dù không chơi nhạc, nhưng nghệ nhân Tư An am hiểu khá sâu, rộng về nhiều thể loại âm nhạc khác nhau, từ dân gian, truyền thống đến hiện đại của nhiều dân tộc khác nhau cả trong và ngoài nước.

Chất lượng một chiếc trống tùy thuộc vào chất lượng, độ khô của gỗ và da trâu cùng sự khéo tay, tài hoa của người thợ. Tùy theo từng loại trống, kích cỡ và chất liệu gỗ mà giá sẽ giao động từ vài triệu đến hàng trăm triệu đồng/chiếc. Những chiếc trống chất lượng cao được làm từ gỗ tốt, da tốt thì tuổi thọ trống có thể lên đến trên 30 năm.

Để làm được một chiếc trống tốt, nghệ nhân phải mất rất nhiều thời gian, công sức, bởi hầu hết công đoạn làm bằng tay, sử dụng sức người là chủ yếu. Nặng và khó nhất có lẽ là bịt trống, khi đó người thợ phải dùng rất nhiều sức và cả sự khéo léo, tài hoa của mình, để vừa có thể căng phẳng miếng da trâu khô cứng theo đúng yêu cầu, vừa cố định da chính xác, có khi phải mất hàng tháng, thậm chí cả năm mới có thể hoàn thành.