Kỉ cúc địa hoàng hoàn, một bài thuốc quý

Vả lại, trong hoàn cảnh môi trường ngày càng bị ô nhiễm như hiện nay (bụi, khói, hoá chất, bức xạ... ) và điều kiện làm việc, học tập và sinh hoạt nhiều khi rất bất hợp lí (tiếp xúc nhiều với tivi và máy vi tính, vệ sinh học đường không tốt, chế độ ăn thiếu vitamin A...), những rối loạn về thị lực và bệnh lí của mắt có xu hướng xảy ra sớm hơn và ngày càng gia tăng.

Để giải quyết vấn đề này, liệu pháp mang tính tổng hợp là có ý nghĩa hơn cả. Tuy nhiên, việc dùng thuốc vẫn đóng một vai trò đặc biệt quan trọng. Hiện nay, thật khó có thể kể hết các loại tân dược có công dụng phòng chống các bệnh lí về mắt, nhưng hiệu lực và tính an toàn của nhiều loại thực sự vẫn chưa làm hài lòng bệnh nhân và thấy thuốc. Bởi vậy, bên cạnh các thuốc được tổng hợp nhân tạo, người ta có xu hướng đi tìm trong vốn cổ những bài thuốc được cấu trúc từ những cây cỏ thiên nhiên có công dụng “tư bổ can thận, ích tinh minh mục” (bổ can thận và làm sáng mắt), trong đó không thể không kể đến phương thang Kỉ cúc địa hoàng hoàn.

Bài thuốc này được ghi lại chính thức trong sách Y cấp thực giám vào đời nhà Thanh (Trung Quốc), gồm 8 vị: Kỉ tử, cúc hoa, thục địa, hoài sơn, sơn thù, bạch linh, trạch tả, đan bì; được chế dưới dạng viên hoàn mật, mỗi viên nặng 9g; mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 viên; cũng có thể dùng dưới dạng thuốc sắc uống, mỗi ngày 1 thang. Thực chất, đây là phương thang có nguồn gốc từ bài thuốc cổ có tên gọi là Lục vị địa hoàng hoàn gia thêm kỉ tử và cúc hoa, được ghi lại trong y thư cổ Tiểu nhi dược chứng trực quyết.

Kỉ cúc địa hoàng hoàn có công dụng tư thận dưỡng can, thanh não minh mục; thường được dùng để chữa các chứng bệnh thuộc vùng đầu mặt do can thận âm hư gây nên như đầu choáng mắt hoa, tai ù tai điếc, ra mồ hôi trộm, mờ mắt, mỏi mắt, mắt kéo màng, mắt khô đau, sợ ánh sáng, chảy nước mắt nhiều khi ra gió... Đối chiếu với y học hiện đại là các bệnh suy nhược thần kinh, thiểu năng tuần hoàn não, cao huyết áp, viêm gan mạn tính, xơ gan, di chứng tai biến mạch máu não, hội chứng tiền mãn kinh thuộc thể âm hư dương cang, rối loạn tiền đình do tai trong, và đặc biệt là các bệnh lí thuộc lĩnh vực nhãn khoa.

Theo quan niệm của y học cổ truyền, mắt có quan hệ mật thiết với các tạng phủ. Thiên Đại hoặc luận, sách Linh khu viết: “Ngũ tạng lục phủ chi tinh khí giai thượng chú vu mục nhi vi chi tinh” (tinh khí của lục phủ ngũ tạng đều dồn lên mắt mà thành tinh hoa). Mắt là khiếu của can, can chủ việc tàng chứa huyết dịch, mắt nhờ huyết mới thấy được. Nếu can huyết không đủ thì mắt tối hoa, nặng thì sinh chứng quáng gà mờ mắt. Theo thuyết ngũ hành, can thuộc mộc, thận thuộc thuỷ, mộc sinh thuỷ nên can mộc được sinh ra từ thận thuỷ. Khi thận thuỷ suy lâu ngày thì can mộc không được nuôi dưỡng đầy đủ nên can huyết, can âm dần khô kiệt mà làm phát sinh các chứng bệnh về mắt như hoa mắt, khô mắt, nhức mắt, mắt đỏ, chảy nước mắt... Vả lại, cổ nhân có câu: “ất quý đồng niên, can thận đồng trị”. Vậy nên, theo y học cổ truyền, để điều trị các bệnh về mắt, phòng chống lão hóa và bảo vệ mắt, nhất thiết phải chú trọng bồi bổ thận âm và can âm. Với cấu trúc gồm bài thuốc Lục vị địa hoàng hoàn có công năng tư bổ can thận, gia thêm kỉ tử để tăng sức tư bổ can thận, sinh tinh minh mục và cúc hoa để thanh tán phong nhiệt, bình can minh mục và giải độc, Kỉ cúc địa hoàng hoàn thực sự là phương thang rất thích hợp cho việc phòng chống các bệnh lí thuộc lĩnh vực nhãn khoa.

Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy, về thành phần hóa học, Kỉ cúc địa hoàng hoàn có chứa caroten và vitaminA là chất chống ôxy hóa mạnh, có vai trò bảo vệ và chống sự thoái hóa hoàng điểm ở tuổi già; vitamin C cũng là chất chống ôxy hóa cực mạnh và là “tấm lọc” những tia tử ngoại nhằm hạn chế tác động có hại của chúng lên mắt; vitamin B2 giúp giác mạc nhận ánh sáng, giúp tổng hợp glutathione có tác dụng ngăn ngừa quá trình ôxy hóa tại mắt; vitamin B12 cải thiện và phòng ngừa sự giảm thị lực ở bệnh nhân bị glaucoma, ngăn ngừa sự thoái hóa bao myelin của dây thần kinh thị giác; linoleic acid (omega 6) là chất dẫn truyền những xung động thần kinh tại võng mạc, ngăn ngừa thoái hóa hoàng điểm do tuổi già; cholin và leicithin là chất dẫn truyền những xung động thần kinh, giúp truyền dẫn những xung động thần kinh từ võng mạc lên não bộ.

Bằng các công trình nghiên cứu khoa học nghiêm túc trên lâm sàng, các nhà y học Trung Quốc đã dùng bài thuốc này trị liệu thành công khá nhiều bệnh lí về mắt như viêm thần kinh thị giác, teo thần kinh thị giác, cận thị, viêm võng mạc trung tâm, viêm tĩnh mạch võng mạc, xuất huyết võng mạc, quáng gà, đục thuỷ tinh thể giai đoạn đầu, đục dịch kính, glaucoma mạn tính... Kết quả nghiên cứu dược lí hiện đại cũng cho thấy, trên thực nghiệm, Kỉ cúc địa hoàng hoàn có tác dụng tăng cường miễn dịch (nâng cao năng lực của tế bào lympho T và B, kích thích hình thành kháng thể),chống mệt mỏi, nâng cao sức chịu đựng của cơ thể trong điều kiện thiếu ôxy, chống lão hóa, tăng trí nhớ, chống viêm, kháng khuẩn (ức chế nhiều loại trực khuẩn và cầu khuẩn), bảo hộ tế bào gan thận, chống ngưng huyết, thúc đẩy quá trình tạo hồng cầu, cải thiện tuần hoàn não, làm giảm cholesterol và triglycerid máu, hạ huyết áp, tăng cường thị lực và chống ung thư.

Hiện nay, ở nước ta, Kỉ cúc địa hoàng hoàn chủ yếu vẫn được sử dụng dưới dạng viên hoàn mềm hoặc thuốc sắc theo lối cổ truyền. Đây là một bài gợi ý để các công ty dược tìm hiểu, nghiên cứu và cho ra đời các sản phẩm lấy bài thuốc này làm hạt nhân để giúp cộng đồng có thêm một người bạn đồng hành trong việc bảo vệ, nâng cao sức khỏe, kéo dài tuổi thọ và phòng chống bệnh tật.