Con người dưới cách nhìn của Y học cổ truyền (Kì 9)

11. Bệnh lí tạng Tâm, Tâm bào lạc, phủ Tiểu trường, Tam tiêu

11.1. Bệnh lí tạng Tâm

11.1.1. Tâm dương hư (tâm hàn) - tâm khí hư: Là bệnh hay gặp ở NCT do một số bệnh như thiểu năng mạch vành, mất mồ hôi, mất tân dịch ảnh hưởng đến khí huyết.

a. Biểu hiện lâm sàng:

- Biểu hiện lâm sàng chung gồm có: Trống ngực, thở ngắn, tự ra mồ hôi (gọi là tự hãn), bệnh tăng lên khi hoạt động hoặc lao động mệt.

- Nếu tâm khí hư: Bệnh nhân sẽ có sắc mặt xanh, mệt mỏi vô lực, lưỡi nhạt, mềm bệu rêu trắng mạch hư.

- Nếu tâm dương hư sẽ có các biểu hiện như: Tự ra mồ hôi không ngừng, môi xanh tím, chân tay quyết lạnh, thở nhỏ yếu, lưỡi tím xám, mạch vi muốn tuyệt.

b. Pháp điều trị:

- Pháp điều trị Tâm khí hư là: Bổ ích tâm khí (tâm khí hư) Ôn thông tâm (thông dương).

- Pháp điều trị Tâm dương hư thoát là: Hồi dương cứu nghịch.

11.1.2. Tâm huyết hư và tâm âm hư:

Nguyên nhân là do sự sinh ra huyết giảm sút hoặc bị mất máu do nhiều nguyên nhân như: Phụ nữ sau sinh, rong huyết, chấn thương.

a. Biểu hiện lâm sàng:

- Biểu hiện lâm sàng chung: Đánh trống ngực, hồi hộp, dễ kinh sợ, vật vã mất ngủ, hay quên.

- Nếu tâm huyết hư (kèm theo hiện tượng huyết hư): Bệnh nhân có thêm triệu chứng hoa mắt chóng mắt, sắc mặt xanh, môi nhợt, lưỡi nhạt, mạch yếu.

- Nếu tâm âm hư (kèm theo hiện tượng âm hư): Ngoài các triệu chứng trên còn kèm theo sốt nhẹ tự ra mồ hôi, ngũ tâm phiền nhiệt miệng khô lưỡi đỏ ít, mạch tế sác.

b. Pháp điều trị:

- Pháp điều trị Tâm huyết hư: Dưỡng tâm huyết an thần.

- Pháp điều trị Tâm âm hư: Tư dưỡng tâm an thần âm.

11.1.3. Tâm hoả thịnh

Nguyên nhân là do tình chí, lục dâm hoá hoả ở bên trong cơ thể, hoặc do ăn đồ quá béo hoặc thuốc nóng gây ra.

a. Biểu hiện lâm sàng:

- Bệnh nhân vật vã không ngủ, khát nước, lưỡi đỏ, họng khô, miệng lở đau chảy mủ, chất lưỡi đỏ, mạch sác.

b. Pháp điều trị:

- Thanh tâm tả hoả.

11.1.4. Tâm huyết ứ đọng do trở ngại

Nguyên nhân do tâm khí hư, tâm dương hư hoặc gặp lạnh, tình chí bị kích động, đàm ngưng tụ, sinh ra chứng ứ đọng huyết ở tâm.

a. Biểu hiện lâm sàng:

- Bệnh nhân có biểu hiện trống ngực, đau vùng trước tim, lúc đau lúc không, có khi đau lan lên vai. Nếu nặng chân tay lạnh, mặt môi móng tay xanh tím, lưỡi đỏ có điểm tím, mạch tế hoặc sáp.

b. Pháp điều trị:

- Thông dương hoá ứ, nếu bệnh nhân choáng nặng cần dùng pháp điều trị: Hồi dương cứu nghịch.

11.1.5. Đàm hoả nhiễu tâm, đàm mê tâm khiêu.

Nguyên nhân là do tinh thần bị kích động dẫn đến khí kết lại sinh ra thấp, thấp hoá đàm gây trở ngại đến tâm.

a. Biểu hiện lâm sàng:

- Tinh thần bệnh nhân khác thường, thần chí hỗn loạn.

- Nếu đàm hoả nhiễu tâm, bệnh nhân có thêm hiện tượng vật vã, mất ngủ, dễ kinh sợ, miệng đắng, nặng thì cười nói luyên thuyên, thao cuồng, rêu lưỡi vàng dầy, mạch hoạt hữu lực. Nếu đàm mê tâm khiếu bệnh nhân sẽ có thêm hiện tượng đần độn, nói một mình, nặng đột nhiên ngã lăn ra đờm khò khè rêu lưỡi trắng dầy, mạch trầm huyền hoạt

b. Pháp điều trị:

- Pháp điều trị chứng đàm hỏa nhiễu tâm là: Thanh tâm tả hoả.

- Pháp điều trị chứng đàm mê tâm khiếu là: Trừ đàm khai khiếu.

11.2. Bệnh lí Tâm bào lạc

Tâm bào lạc thuộc Quyết Âm Phong mộc, có quan hệ biểu lí với Thiếu dương Tam Tiêu (Tướng hỏa). Tâm bào lạc lại là bộ phận bảo vệ bên ngoài của Tâm, bảo vệ cho Thiếu âm quân hỏa, ngăn không cho ngoại tà xâm nhập vào Tâm. Do đó, dù ngoại tà là loại gì, khi vào đến quyết âm gây bệnh thì hội chứng của nó sẽ biểu hiện mang thuộc tính của phong, của Hỏa.

a. Biểu hiện lâm sàng:

Chứng trạng chủ yếu của nhiệt nhập tâm bào bao gồm:

- Rối loạn chức năng Tâm bào, Tâm: Bệnh nhân hôn mê, nói sảng.

- Triệu chứng mang tính chất hỏa nhiệt như: Sốt cao, mất nước.

- Triệu chứng mang tính chất của phong là co giật.

Triệu chứng lâm sàng của nhiệt nhập tâm bào đó là: Mê sảng, nói năng lảm nhảm hoặc hôn mê, lìm lịm hoặc vật vã không ngủ, sốt cao, lưỡi đỏ sẫm, mạch hoạt sác hoặc tế sác.

Bệnh cảnh lâm sàng YHHĐ thường gặp đó là: Các bệnh nhiễm trùng, nhiễm độc, nhiễm độc thần kinh, viêm não màng não.

b. Pháp điều trị:

Dưỡng âm thanh nhiệt, hoặc Thanh Tâm khai khiếu, hoặc Thanh nhiệt lương huyết khai khiếu.

11.3. Bệnh lí phủ Tiểu trường

Tâm và tiểu trường quan hệ biểu lí. Bệnh của tâm ảnh hưởng đến tiểu trường gây rối loạn tiểu tiện như đái buốt, đái rắt, đái máu, môi miệng lở loét, sưng đau.

- Pháp điều trị: Thanh tâm hỏa, lợi niệu, chỉ huyết.

11.4. Bệnh lí phủ Tam tiêu

Bệnh của Tam tiêu chủ yếu là những phát sinh, chướng ngại trong quá trình vận chuyển thủy khí.

- Nếu Thượng tiêu không thông lợi thi sinh suyễn đầy.

- Trung tiêu không thông lợi thì thủy ẩm ngưng trệ mà bụng đầy.

- Hạ tiêu không thông lợi thì thấy phù nề.

Mặt khác, do mỗi bộ phận của Tam tiêu đều bao bọc một số tạng khí nên chứng trạng Thượng tiêu luôn bao gồm chứng trạng của Tâm Phế; chứng trạng Trung tiêu bao gồm chứng trạng của Tì Vị và chứng trạng hạ tiêu bao gồm cả Can Thận, Đại tiểu trường.

Chứng trạng Thượng tiêu quan hệ chặt chẽ với bệnh biến của Tâm và Phế.

- Hư hàn: Tinh thần không yên, đoản hơi, nói không ra tiếng.

- Thực nhiệt: Ngực bế tắc, đổ mồ hôi trán, lưỡi khô, họng sưng, suyễn đầy.

Chứng trạng Trung tiêu quan hệ chặt chẽ với Tì, Vị.

- Hư hàn: Bụng đau, ruột sôi, đại tiện lỏng mà không thông, bụng đầy, thích nắn bóp.

- Thực nhiệt: Bụng đầy trướng, không nôn mửa, không đi đại tiện, suyễn cấp.

Chứng trạng hạ tiêu quan hệ chặt chẽ với Can, Thận, Đại tiểu tràng.

- Hư hàn: Đại tiện lỏng không dứt, tiểu tiện trong dài, hoặc són đái, bụng đầy, phù nề.

- Thực nhiệt: Đại tiểu tiện không thông, đi ngoài ra máu.

Con người dưới cách nhìn của Y học cổ truyền (Kì 8)

Con người dưới cách nhìn của Y học cổ truyền (Kì 7)