Con người dưới cách nhìn của Y học cổ truyền (Kì 14)
Sức khỏe 07/01/2021 12:00
1.7. Tì khí nên thăng, vị khí nên giáng:
Tì khí không thăng thì sinh huyễn vững, tì khí hãm xuống dưới thì bụng chướng, bụng dưới chướng trụy, thoát giang.Vị mất hoà giáng thì ợ hơi, nôn mửa.
1.8. Tì ghét thấp:
Thấp trở ở trong thì vành mắt sưng, bụng chướng tiết tả, hoàng đản, thấp đọng thành nước tràn ra da thì thành phù thũng, đọng trong cơ thể thì thành ẩm. Hễ là thấp đọng ở trong trước tiên ảnh hưởng đến tì. Cho nên nội kinh nói: “Những chứng thấp, phù, đầy đều thuộc về tì”. Trên lâm sàng khi điều trị bệnh do thấp đều phải kết hợp với kiện tì.
2. Quan hệ giữa Tì với các tạng phủ khác trong cơ thể:
Tì với Vị là biểu lí, với Tâm Phế là tương sinh, với Can Thận là tương khắc.
2.1. Tì có mối quan hệ biểu lí với Vị:
Tì và vị là hai cơ quan giúp cho sự vận hóa đồ ăn. Tì chủ vận hóa, vị chủ thu nạp, tì ưa táo ghét thấp còn vị ưa thấp ghét táo. Tì lấy thăng làm thuận, vị lấy giáng làm hòa. Như vậy tính chất của tì vị đối lập nhau, giữa táo và thấp, giữa thăng và giáng, nhưng lại thống nhất với nhau, bổ sung cho nhau, để giúp cho việc tiêu hóa được bình thường.
Khi tì vị có bệnh, sự thăng giáng có thể bị đảo nghịch: Như tì khí đáng lẽ đưa thanh khí (trong) lên trên, lại đưa xuống dưới gọi là chứng tì hư hạ hãm gây các bệnh ỉa chảy, sa sinh dục, sa trực tràng, băng huyết, rong huyết,… Vị khí đáng lẽ đưa trọc khí (đục) đi xuống, lại đưa lên trên gây chứng nôn mửa, nấc,…
Tì vị có bệnh gây nên sự đảo lộn về thấp và táo. Tì ghét thấp nhưng do tì hư không vận hóa được thủy thấp làm cho thủy thấp đình trệ lại gây các chứng mệt mỏi, phù thũng, ỉa lỏng.
Vị ghét táo nhưng do vị hỏa quá mạnh làm tân dịch bị khô khiến cho vị âm hư có các chứng táo bón, loét miệng, chảy máu chân răng,...
2.2. Tì có mối quan hệ tương sinh với Tâm và Phế:
Tâm hỏa sinh Tì thổ: Nếu tâm hỏa hư không sinh được tì thổ, thì trước thấy chứng bệnh của tâm hỏa hư, sau xuất hiện chứng tì hư không kiện vận đồ ăn và thủy thấp. Ngoài ra, tâm chủ huyết, tì sinh huyết. Nếu tì khí hư không vận hóa được thì tâm huyết sẽ kém gây hiện tượng hồi hộp, hay quên, mất ngủ, sắc mặt xanh gọi là chứng tâm tì hư.
Tì thổ sinh Phế kim: nếu Tì thổ hư không sinh Phế kim thì thấy chứng tì nhược, sau thấy chứng phế hư. Ngoài ra Phế chủ khí, còn Tì chủ khí hậu thiên, cả hai tạng có liên quan mật thiết với nhau. Chứng khí hư trên lâm sàng thường xuất hiện các triệu chứng như: Thở ngắn, thở gấp, nói nhỏ, ngại nói (thuộc phế khí hư), mệt mỏi, ăn kém, ỉa lỏng (thuộc tì khí hư).
2.3. Tì có mối quan hệ tương khắc với Can và Thận:
Can mộc khắc Tì thổ: Nếu can mộc có bệnh tất ảnh hưởng đến tì thổ, trước bệnh can, sau xuất hiện chứng tì không kiện vận. Can chủ về sơ tiết, tì chủ về vận hóa, sự thăng giáng của tì vị có quan hệ đến sự sơ tiết của can. Nếu chức năng sơ tiết của can bị trở ngại sẽ làm cho sự thăng giáng của tì vị trở nên bất thường gây các chứng như: Ngực sườn đầy tức, không muốn ăn, đầy bụng, ợ hơi,… Hay gặp ở các bệnh loét dạ dày tá tràng, viêm đại tràng, . . .
Tì thổ khắc Thận thủy: Nếu Tì thổ có bệnh tất ảnh hưởng đến Thận thủy, trước xuất hiện bệnh tì, sau xuất hiện thận hư. Ngoài ra, thận dương hay thận khí còn giúp cho tì vận hóa được tốt, nếu thận dương hư thì tì dương cũng hư gây các chứng ỉa chảy ở người già, viêm thận mạn tính (âm thủy).
3. Công năng của phủ Vị
Vị là nơi chứa đựng và làm nhừ đồ ăn rồi đưa xuống tiểu trường. Tì và vị có quan hệ biểu lí với nhau, cùng giúp cho sự vận hoá đồ ăn, nên gọi chung là “gốc của hậu thiên”.
Sự khác nhau giữa bệnh tì vị, thì từ thời xưa cho rằng: “Thực thì bệnh vị, hư thì bệnh tì”, tức là bệnh tì phần nhiều là chứng hư. Lấy khí hư là gốc, lưu thấp là ngọn. Bệnh vị phần nhiều là chứng thực. Tính vị thích nhuận mà ghét táo, khí nên hoà giáng. Khi có bệnh thì vị khí nghịch.
Trên lâm sàng, việc chẩn đoán và chữa bệnh đều rất chú trọng đến sự thịnh suy của tì vị. Khí của tì vị gọi tắt là “vị khí” dùng để tiên lượng tự tiến triển của bệnh là tốt hay xấu và dự kiến các kết quả của việc điều trị bệnh. Chính vì vậy người xưa đã có câu “vị khí là gốc của con người”, “còn vị khí thì sống, mất vị khí thì chết”. Bởi vậy, việc bảo vệ vị khí là một nguyên tắc cơ bản trong chữa bệnh của Y học cổ truyền.
Mời quý độc giả đón đọc kì 14 với nội dung tiếp theo của: “Con người dưới cách nhìn của Y học cổ truyền”. Chuyên mục được sự đồng hành của Công ty CP truyền thông chăm sóc sức khỏe Sao Đại Việt - Phòng khám chuyên khoa Y học cổ truyền Sao Đại Việt - Sàn thương mại điện tử: alosuckhoe.vn - Thành viên Hội Giáo dục chăm sóc sức khỏe cộng đồng Việt Nam. Địa chỉ: Số 18 Nguyễn Đổng Chi, phường Cầu Diễn,quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội.
Điện thoại: 0243.207.26.26 - Di động: 084.777.6863 www.facebook.com/toasangtroiyeuthuong www.saodaiviet.vn; Email: saodaiviet.vn@gmail.com; Youtube: Sao Đại Việt Mọi ý kiến về bài viết, xin quý vị vui lòng liên lạc với địa chỉ trên. |