Chống lãng phí là nhiệm vụ cấp bách

Điển hình cho sự lãng phí nghiêm trọng là 12 dự án nhóm A của Bộ Công Thương, trong đó chỉ 3 dự án PVN (Phú Thọ, Quảng Ngãi và Bình Phước) hoàn toàn thất bại, gây lãng phí hơn 5.400 tỉ đồng; Dự án mở rộng Gang thép Thái Nguyên (giai đoạn 2) tổn thất 8.100 tỉ đồng. Dự án đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân vốn đầu tư 4.300 tỉ đồng đã thực hiện hơn 7.000 tỉ đồng 16 năm chưa xong. Dự án đường sắt Hà Đông - Cát Linh (Hà Nội) do chậm tiến độ vốn đầu tư đội lên từ 8.770 tỉ đồng lên hơn 18.002 tỉ đồng (tăng 205,27%), Dự án metro Bến Thành - Suối Tiên (TP Hồ Chí Minh) triển khai rất chậm tiến độ dẫn đến tăng vốn từ 17.387,6 tỉ lên 47.325 tỉ đông (tăng 272%)…

Ở các tỉnh, thành phố theo luật Tổ chức Chính quyền địa phương, Chủ tịch UBND tỉnh được quyền quyết định đầu tư các dự án nhóm B và C thì một số nơi xảy ra hiện tượng quy hoạch bất cập, chủ trương đầu tư không sát, lập dự án thiếu chuẩn mực, quyết định đầu tư sai... Qua giám sát, tình trạng gây lãng phí chủ yếu do: Xây dựng định mức, tiêu chuẩn, chế độ không phù hợp; Quản lí tài chính, ngân sách chưa đúng quy định, chế độ, thanh quyết toán vượt định mức, sử dụng hoá đơn, chứng từ trong mua sắm hàng hoá, trang thiết bị; sai phạm trong quản lí đầu tư xây dựng; trong quản lí, sử dụng đất đai; trong quản lí, khai thác tài nguyên khoáng sản; trong quản lí, sử dụng vốn, tài sản tại doanh nghiệp nhà nước; trong lĩnh vực quản lí thuế, bảo hiểm; trong khai thác, sử dụng nguồn lao động…

Hiện nay, trong lĩnh vực đầu tư công vào hạ tầng giao thông, để xây dựng 729 km đường cao tốc Bắc Nam (giai đoạn 2) phía Đông, Quốc hội phải cân nhắc thận trọng, tính toán rất kĩ mới có được nguồn vốn 148.492 tỉ đồng để làm 12 dự án thành phần. Trong khi một số dự án lớn đã có thể gây lãng phí nguồn ngân sách bằng hoặc nhiều hơn số vốn xây dựng 729 km đường cao tốc.

Nguyên nhân và giải pháp khắc phục lãng phí

Nguyên nhân của tình trạng lãng phí có nhiều nhưng rõ nhất, cụ thể nhất là hai vấn đề lớn bắt nguồn từ thể chế chưa đồng bộ, thống nhất, minh bạch, khả thi và trách nhiệm của người đứng đầu. Vụ án Việt Á trong ngành Y tế xảy ra giai đoạn phòng, chống đại dịch Covid-19 minh chứng đầy đủ nhất, sáng tỏ nhất nhận định trên. Nó làm băng hoại đạo đức công vụ của một đội ngũ cán bộ ngành Y tế và một số cơ quan chức năng liên quan. Một mặt, gây nên lãng phí vô cùng lớn về kinh tế, làm mất niềm tin trong Nhân dân.

Về thể chế, vấn đề thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong nhiều năm qua Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo. Chỉ riêng vấn đề đầu tư công đã liên quan tới 12 luật, hơn 100 nghị định, vài trăm thông tư hướng dẫn. Tuy nhiên, sự chồng chéo giữa các văn bản quy phạm pháp luật là rào cản, gây nhiều vướng mắc trong quản lí, điều hành. Muốn có hiệu lực, hiệu quả trong thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trước hết phải bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất của luật pháp. Ví dụ: Chỉ riêng về đầu tư công liên quan đến Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Quản lí sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh tại doanh nghiệp; Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Nhà ở, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Thuế, Luật Lâm nghiệp và một số luật khác cùng điều chỉnh đầu tư công với phạm vi và mức độ khác nhau nhưng chưa có phạm vi phân định...

Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong tổ chức, cơ quan, đơn vị, nhân tố quyết định là vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu. Thực tiễn chỉ rõ, người đứng đầu thiếu năng lực, không có tư duy sáng tạo, chủ quan, quan liêu, thiếu tầm nhìn sẽ sa vào sự vụ, kí quyết định những dự án đầu tư không chính xác, buông lỏng quản lí ngân sách, thiếu tính nêu gương, đồng loã với cấp dưới, bắt tay thoả hiệp với doanh nghiệp vì lợi ích cục bộ… thì dẫn tới tiêu cực, lãng phí.

Trên thực tế, Nhà nước ta xét xử nhiều vụ án tham nhũng nhưng chưa thấy có những vụ án thuần tuý gây lãng phí lớn về nguồn lực quốc gia. Đó có thể cũng là nguyên nhân tình trạng lãng phí chưa được kiểm soát chặt chẽ, không quy được trách nhiệm của người đứng đầu mặc dù để xảy ra lãng phí lớn.