Bàn về hai từ đồng âm trong tiếng Việt

Trong chữ Việt quốc ngữ có hai từ đồng âm là i và y, còn gọi là i (ngắn) và y (dài). Thật cám ơn và khâm phục những người đã sáng tạo ra chữ quốc ngữ, đặc biệt cho ra hai từ đồng âm i và y.

Hai từ đồng âm này nếu nghe thì không thể phân biệt nhưng ngữ nghĩa và ghép vần lại khác nhau và vô cùng linh hoạt, biến hóa. Chính sự linh hoạt, biến hóa mà nó đã khiến cho người ta có nhiều cách sử dụng và quan điểm khác nhau khi dùng hai từ này. Hiện Nhà nước cũng chưa có luật riêng về ngôn ngữ, chỉ có vài cuốn sách từ điển và một số quy định hành chính, tính pháp lí không cao. Tác giả bài viết xin bàn về hai chức năng của từ i và y về ngữ nghĩa và ghép vần tạo âm, xin không bàn việc dùng thế nào là đúng hay sai. Ngoài các ví dụ, câu trích, dẫn chú, có một số từ tác giả sử dụng trong bài viết được biên tập theo quan điểm sử dụng y và i của Tạp chí Người cao tuổi.

Chức năng ngữ nghĩa

Hồi còn đi học, tôi từng được một người thầy dạy văn nói về ngữ nghĩa khi sử dụng y và i. Ông cho rằng chữ i (ngắn) thường sử dụng cho ngữ nghĩa thực, tục, còn chữ y (dài) thường dùng cho nghĩa thanh. Ví dụ các chữ sĩ diện, gái đĩ, ti hí, ngủ khì, tỉ mỉ, dí vào, tị nạnh, kì thị, hỉ hả, vi phạm… thường là tính từ, động từ, thì dùng i ngắn. Đây là chữ thường mang hàm nghĩa thực, tục. Còn y dài nên dùng trong các chữ hàm nghĩa thanh như chữ sỹ (sỹ tử, chiến sỹ, sỹ quan, quốc kỳ, mỹ thuật, lý luận, pháp lý...). Một thời gian dài trước đây đa số người viết (cả trong tác phẩm văn chương và văn bản hành chính khác) cũng theo hàm ý thanh và tục như trên. Do là chức năng ngữ nghĩa nên người ta chỉ nhận ra sự khác nhau khi viết ra, nếu chỉ nghe đọc thì không thể phân biệt đâu là i ngắn, đâu là y dài.

Bàn về hai từ đồng âm trong tiếng Việt
Tranh cãi về việc viết i (ngắn) hay y (dài) đã diễn ra từ nhiều năm nay.

Tuy nhiên, chữ nghĩa phải được thể hiện bằng hình thức và nó ẩn chứa ngữ nghĩa cả trong hình thức thể hiện. “Hắn ta sĩ diện”, “Mụ ta lẳng lơ, đĩ thõa”, “Thị có con mắt ti hí như mắt lươn”, “Anh ấy là môn sỹ”, “Sỹ tử vào thi”, “Xả thân hy sinh vì Tổ quốc”… hai từ i và y trong ví dụ được dùng với những hàm ý khác nhau rõ rệt (khinh miệt và tôn trọng) nên cần thể hiện ra bằng hình thức không giống nhau. Danh thì cần thanh, ai cũng muốn có thanh danh chứ không muốn gọi tục danh. Chỉ có một danh từ chung dùng i cho phái nữ là chữ thị. Đây mang dáng dấp quan điểm trọng nam khinh nữ thời nho giáo. Lẽ ra để bảo đảm chính xác với tính cách và phân biệt nam nữ thì nam phải đệm chữ võ (mạnh mẽ), nữ đệm chữ văn (mềm mại). Ngày nay xu hướng phái nữ cũng không thích dùng từ đệm là thị.

Dù không phải là ngôn ngữ tượng hình song tiếng Việt quốc ngữ cũng luôn gắn quện giữa nội dung và hình thức, đây chính là nét đẹp riêng.

Chức năng ghép vần, tạo âm mới

Cùng một âm nhưng hai chữ i và y khi ghép vần lại vô cùng linh hoạt giúp cho chữ Việt mang những hình thức và âm điệu phong phú.

Chữ y (dài) đi sau chữ u và chữ i (ngắn) đi sau chữ u khi phát âm lẽ ra giống nhau nhưng được sử dụng hoàn toàn khác. U và y (dài) tạo nên hợp vần uy để có nhiều âm vần ngoài uy, như uyết, uyên… (quyết tâm, chuyên cần…). Còn u đi với i (ngắn) tạo nên vần ui (lủi thủi, mùi vị…). Chữ y và i khi đứng trước, đi với nguyên âm khác lại tạo ra những âm vần giống nhau nhưng nghĩa sẽ theo hướng khác nhau. Ví như chữ yên, yêm thường được dùng trong danh từ (đặt tên người) sẽ viết là Yên, Yêm chứ không viết Iên, Iêm. Âm vần iêm, iên để tạo nên các chữ như nghiên, chiêm, điên… (nếu chỉ nghe âm sẽ cùng là i, ê, mờ, i ê nờ, không thể phân biệt là yêm hay iêm, yên hay iên). Học sinh tiểu học mới học chữ khi đánh vần những cụm âm vần này (ví dụ chữ uy, ui) thì coi đây là âm gốc để tạo ra các chữ khác như quỳ, củi, truy, trũi... Như vậy phải viết chữ quý trọng chứ không thể viết quí trọng, cũng như chữ chung thủy, không thể viết chung thủi. Nay một số người thường dùng chung nghĩa cho cách viết chữ quý và quí, là sai với nguyên tắc đánh vần theo âm gốc. Nhiều cách sử dụng khác nhau sẽ làm cho ngôn ngữ mang tính lỏng lẻo, tùy tiện, không thống nhất.

Kì vọng cho tiếng Việt

Trong thời kì phát triển hội nhập hiện nay tiếng Việt đang như một con tàu ra khơi, chịu “sóng gió” của nhiều ngôn ngữ, vừa là thách thức, vừa là cơ hội. Sự tác động làm lệch lạc, biến dạng luôn là thách thức, song đó cũng là cơ hội để tiếng Việt “thuận buồm” vươn khơi, phát triển phong phú, giàu đẹp và đầy đủ hơn. Hàng nghìn năm Bắc thuộc tiếng Việt không những không biến mất mà trường tồn, ngày một trong sáng và giàu đẹp. Rất nhiều cụm từ Hán Việt đang dùng đã được Việt hóa chứ không phải bị Hán hóa. Với truyền thống văn hóa quật cường suốt chiều dài lịch sử, nay không có lí do gì để tiếng Việt bị biến dạng, mất đi sự trong sáng và đẹp đẽ.

Tháng 10 vừa qua, dưới sự chủ trì của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, Viện Nghiên cứu lập pháp và Ban Chủ nhiệm đề tài cấp Bộ đã “Đề xuất chính sách xây dựng Luật về tiếng Việt - Lý luận và thực tiễn” và tổ chức cuộc hội thảo “Thực trạng sử dụng tiếng Việt và những đề xuất chính sách đối với Luật về tiếng Việt”.

Tiếng Việt là công cụ vô cùng quan trọng trong tiến trình xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hi vọng vấn đề ngôn ngữ tiếng sẽ được Nhà nước và toàn xã hội quan tâm hơn nữa trước thực trạng có nhiều biểu hiện lộn xộn, lệch lạc, làm ảnh hưởng đến sự trong sáng của tiếng Việt.

Bộ luật về tiếng Việt sẽ là một đường ray, là hành lang pháp lí chắc chắn cho việc sử dụng ngôn ngữ quốc gia. Nó cũng là nền tảng bảo đảm sự chặt chẽ, thống nhất của ngôn ngữ, khi ta đang có quan hệ cả về chính trị, kinh tế, văn hóa, luật pháp… với hầu hết các quốc gia trên thế giới.

Hoàng Đình Khải
Ý kiến bạn đọc

* Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Cùng chuyên mục

Đại hội Đảng bộ Petrovietnam: Khát vọng vươn mình trong nhiệm kỳ mới

Đại hội Đảng bộ Petrovietnam: Khát vọng vươn mình trong nhiệm kỳ mới

Trước thềm Đại hội Đảng bộ Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam), cán bộ, đảng viên và người lao động toàn Tập đoàn tin tưởng Đại hội Đảng bộ Tập đoàn lần thứ IV, nhiệm kỳ 2025-2030 sẽ thành công tốt đẹp, mang đến khí thế mới, sức sống mới để Petrovietnam "vươn mình" cùng đất nước.
Đổi mới tư duy, nhận thức đúng đắn về Đảng trong doanh nghiệp tư nhân

Đổi mới tư duy, nhận thức đúng đắn về Đảng trong doanh nghiệp tư nhân

Dù không phải là đảng viên, nhưng đối với Giáo sư, Viện sĩ danh dự Nguyễn Văn Đệ, Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty CP Hợp Lực Thanh Hóa, ông luôn nhận thức được tầm ảnh hưởng quan trọng của tổ chức Đảng trong doanh nghiệp. Vì thế, ông thường xuyên động viên, nhắc nhở, khuyến khích giới thiệu quần chúng ưu tú đi học cảm tình Đảng, kết nạp đảng viên mới tại doanh nghiệp của mình…
Hai nhà nghiên cứu đam mê văn hóa - lịch sử Huế

Hai nhà nghiên cứu đam mê văn hóa - lịch sử Huế

Nhà nghiên cứu Huế Nguyễn Đắc Xuân từng khẳng định: “Không ai hiểu Huế bằng người Huế. Không ai yêu Huế bằng người Huế”. Những người con xứ Huế như nhà nghiên cứu Hồ Vĩnh (sinh năm 1959), nhà nghiên cứu Nguyễn Anh Huy (sinh năm 1967) chính là những “con tằm nhả tơ” để văn hóa – lịch sử Huế ngày càng được nghiền ngẫm kĩ lưỡng hơn.
Công đoàn chỗ dựa tin cậy của người lao động

Công đoàn chỗ dựa tin cậy của người lao động

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong hơn 9 thập kỉ qua, tổ chức Công đoàn Việt Nam không ngừng phát triển và trưởng thành. Hiện nay, tổ chức Công đoàn Việt Nam đã trở thành điểm tựa cho đông đảo công nhân, viên chức, lao động của cả nước trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Sáng mãi đạo lí  “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa”

Sáng mãi đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa”

“Uống nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa” là trách nhiệm, đạo lí và nét đẹp nhân văn của dân tộc Việt Nam. Đây là dịp tri ân những anh hùng, liệt sĩ, người có công trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, theo tâm nguyện và chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tin khác

Phản bác luận điệu xuyên tạc nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân của Đảng

Phản bác luận điệu xuyên tạc nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân của Đảng
Gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, đóng góp to lớn vào GDP, giải quyết việc làm, thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, các thế lực thù địch đã đưa ra những luận điệu xuyên tạc, bóp méo chủ trương phát triển kinh tế tư nhân, cho rằng Đảng Cộng sản Việt Nam “thừa nhận sự thất bại của kinh tế Nhà nước” và “đang hướng lái theo chủ nghĩa tư bản”.

Tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là “tài sản” vô giá của dân tộc ta

Tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là “tài sản” vô giá của dân tộc ta
Ngày 15/6/2016, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị 05-CT/TW về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Chỉ thị nêu rõ: “Toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.

Những chủ bút đầu tiên của các tờ báo cách mạng Việt Nam

Những chủ bút đầu tiên của các tờ báo cách mạng Việt Nam
Trong quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc, Đảng ta đã sử dụng báo chí như một thứ vũ khí sắc bén và lợi hại để đấu tranh với kẻ thù xâm lược. Những tờ báo cách mạng đã góp phần đưa sự nghiệp cách mạng nước ta đi hết thắng lợi nầy đến thắng lợi khác. Nhân kỉ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025), chúng ta cùng nhìn lại chặng đường hình thành và phát triển các tờ báo tiền thân của Đảng...

Duyên nợ với nghề báo bắt đầu từ... thơ

Duyên nợ với nghề báo bắt đầu từ... thơ
Nhà thơ Tố Hữu đã dịch bài thơ “Đợi anh về” của nhà thơ Konstantin Simonov vào năm 1947 và phổ biến rộng rãi tại Việt Nam. Nhưng không chỉ là nhà thơ nổi tiếng, Simonov còn là một phóng viên mặt trận ưu tú của đất nước Xô viết.

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương sau khi sắp xếp

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương sau khi sắp xếp
Việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính, chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh, cấp xã) từ ngày 1/7/2025, đòi hỏi cán bộ có năng lực vượt trội, trách nhiệm cao, tư duy đột phá và sáng tạo.

Vững tiến tăng tốc vào kỉ nguyên vươn mình của dân tộc

Vững tiến tăng tốc vào kỉ nguyên vươn mình của dân tộc
Trong các bài viết, phát biểu tại các diễn đàn, hội nghị trong nước và quốc tế gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm luôn nhấn mạnh đến kỉ nguyên mới - kỉ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam. Thế nhưng, các thế lực thù địch đã công kích, xuyên tạc, chống phá...

Thi đua là động lực phát triển và xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa

Thi đua là động lực phát triển và xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa
Ngày 11/6/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra “Lời kêu gọi thi đua ái quốc”. Lời kêu gọi này của Người đã được toàn dân hưởng ứng, tạo thành một sức mạnh to lớn để dân tộc ta vượt qua những khó khăn và giành thắng lợi trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc.

Cần, kiệm, liêm, chính để xây dựng chủ nghĩa xã hội

Cần, kiệm, liêm, chính để xây dựng chủ nghĩa xã hội
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì phải bồi dưỡng con người xã hội chủ nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa là con người có đạo đức, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ Nhân dân, phục vụ cách mạng”. Trong bài “Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân”, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Những phẩm chất “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” mà Người dạy không chỉ là lí tưởng để mỗi cán bộ, đảng viên noi theo mà còn trở thành chuẩn mực cho mọi người hướng tới”.

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ
Bài 3: Giải mã mộ Giày Thầy Lánh, mộ 1856 Phan Thị, mộ 1850 là mộ vợ chồng thay tên đổi họ, chờ kết quả khảo cổ

Người cao tuổi mãi là cây đại thụ dựng xây cơ đồ dân tộc cường thịnh

Người cao tuổi mãi là cây đại thụ dựng xây cơ đồ dân tộc cường thịnh
Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là bản thiên anh hùng ca bất diệt cho ý chí tự lực, tự cường dân tộc, trọn cuộc đời hiến dâng cả tuổi thanh xuân và tuổi già cho Tổ quốc và Nhân dân.

Tình trạng lạm dụng NCT

Tình trạng lạm dụng NCT
Các loại lạm dụng NCT thường gặp bao gồm lạm dụng về thể chất, lạm dụng về tâm lí và lạm dụng về tài chính. Mỗi loại lạm dụng NCT có thể là cố ý hoặc vô ý. Lạm dụng thể chất là việc sử dụng vũ lực dẫn tới tổn thương hoặc khó chịu về thể chất hoặc tâm lí.

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ
Bài 2: Mộ 1850 là hài cốt người phụ nữ cải táng từ miền Bắc, xác định mối quan hệ mộ vợ chồng của nữ sĩ Hồ Xuân Hương

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ

Những căn cứ khoa học nghiên cứu 3 ngôi mộ cổ ở Tam Kỳ
Bài 1: Xác định mối quan hệ mộ vợ chồng của nữ sĩ Hồ Xuân Hương

Vài suy nghĩ về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay

Vài suy nghĩ về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá hiện nay
Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá có hiệu lực thi hành đã 13 năm (2012-2025). Tuy vậy hiệu quả của nó rất khiêm tốn. Thuốc lá vẫn bán tràn lan, người hút thuốc nơi công cộng kể cả trẻ em, học sinh phổ thông vẫn xảy ra. Các bệnh tật liên quan tới thuốc lá vẫn làm cho hàng chục triệu người khác bị ảnh hưởng.

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương 2 cấp

Kì vọng chọn đúng cán bộ đủ tầm cho chính quyền địa phương 2 cấp
Việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính, chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh, cấp xã) từ ngày 1/7/2025, đòi hỏi cán bộ có năng lực vượt trội, trách nhiệm cao, tư duy đột phá và sáng tạo.
Xem thêm
Phiên bản di động