Nhiều người cao tuổi trong thôn Trung Đồng chẳng còn nhớ những câu hát, làn điệu quan họ cổ có từ bao giờ. Họ chỉ biết rằng, khi mới cất tiếng khóc chào đời, nằm trên nôi đã được nghe tiếng mẹ, tiếng bà hát những làn điệu quan họ mượt mà, êm ái.
Chúng tôi về thôn Trung Đồng - một ngôi làng còn bảo tồn khá “nguyên vẹn” loại hình nghệ thuật cổ xứ Kinh Bắc xưa. Trong căn nhà nhỏ hai gian lợp mái vảy cá đã cũ, nghệ nhân Hoắc Công Chờ, cho biết: “Tôi sinh ra và lớn lên ở một nơi vốn là cái “gốc” của các làn điệu quan họ. Thôn Trung Đồng từng là một trong những làng cổ nhất cùng với các làng quan họ của tỉnh Bắc Ninh. Sau này, thôn Trung Đồng của vùng Việt Yên sáp nhập sang tỉnh Bắc Giang. Tuổi thơ của tôi gắn liền với những câu hát, lời ru của ông bà, cha mẹ trong những buổi chơi quan họ, theo bà, theo mẹ ra đồng cũng ca quan họ. Cứ thế chất quan họ ngấm dần, ăn sâu vào tiềm thức tôi và trở thành niềm đam mê ca hát tự lúc nào và một phần không thể thiếu trong cuộc sống”.
 |
| Nghệ nhân Hoắc Công Chờ cùng CLB hát quan họ thôn Trung Đồng. |
Năm nay đã 83 tuổi nhưng cụ Chờ vẫn miệt mài với câu Quan họ, cùng với mọi người trong CLB hát quan họ của thôn, xã thường xuyên đi biểu diễn khắp nơi. CLB còn biểu diễn phục vụ các nhiệm vụ chính trị của địa phương, đón các đoàn khách du lịch trong và ngoài nước.
Hát quan họ là một loại hình nghệ thuật rất chỉn chu và nghiêm túc. Khi xưa có các phường quan họ, liền anh, liền chị khi tham gia hát phải tuân thủ hình thức lễ, nghĩa, đặc biệt phải hiểu và “thấm” các quy ước. Bốn tiêu chí để có được các làn điệu hát quan họ hay đó là người hát phải biết lấy hơi, nhả chữ, luyến láy theo quy tắc “vang, rền, nền, nảy”. Không chỉ vậy, người quan họ còn phải biết đối đáp sao cho hợp tình, hợp lí. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là phải có lòng say mê, không ngừng tìm tòi và luyện rèn. Hát quan họ có nhiều giọng như giọng la hừ, giọng ngay, giọng tình tang… trong đó giọng la hừ khó nhất.
Trải qua những biến thiên thăng trầm của thời cuộc, khi mà người người mải lo làm kinh tế thì những câu quan họ dần bị lắng xuống và mai một. Năm 2006, nghệ nhân Hoắc Công Chờ đã tập hợp những thành viên biết hát quan họ ở thôn, xã thành lập CLB quan họ Trung Đồng. CLB hiện có 40 người duy trì sinh hoạt đều đặn. Khoảng 7 ngày một lần hoặc những buổi có lịch cố định trước, các thành viên ngồi lại với nhau để tập hát, bàn bạc công việc chuẩn bị cho các lễ hội, các cuộc thi và còn dạy hát cho mọi người. Đặc biệt vào tối ngày Rằm, mồng Một tại nhà một số thành viên trong CLB sẽ tổ chức những canh hát quan họ cổ thâu đêm. Đây là dịp để các liền anh liền, chị giao lưu, trao đổi kinh nghiệm và hát giao duyên. Hiện nghệ nhân Hoắc Công Chờ lưu giữ được hơn 100 làn điệu hát quan họ cổ như mời trầu, mời nước, hát hội, giã bạn, hát chơi, hát đi lính… Các làn điệu, bài quan họ cổ này được ông sao chép ra và phát cho các cháu học sinh trong làng hay những người yêu, đam mê hát quan họ trong CLB.
Cụ Chờ chia sẻ: “Những lúc nông nhàn, tôi và nhiều cụ trong thôn biết hát quan họ thường xuyên đến từng nhà các em, các cháu vừa giảng giải, nói chuyện về các làn điệu quan họ vừa dạy các cháu hát. Các làn điệu quan họ thường có ca từ khó, nếu không nỗ lực và đam mê thì rất khó theo đuổi”.
Ghi nhận những đóng góp của cụ trong việc bảo tồn và phát huy giá trị dân ca quan họ, nghệ nhân Hoắc Công Chờ được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tặng Bằng khen vì có thành tích xuất sắc đóng góp cho thành công trong việc bảo tồn và gìn giữ dân ca quan họ.
Cả đời đã gắn bó với quan họ, nghệ nhân Chờ mong muốn có thể truyền dạy hết những “vốn văn nghệ truyền thống này” cho các thế hệ con cháu.
