Một vài ý kiến về tiểu thuyết “Còn có ai người khóc Tố Như”

Nguyễn Du và “Truyện Kiều” vì thế đã được rất nhiều tổ chức, nhà khoa học xã hội trong nước, nước ngoài nghiên cứu, khảo cứu, viết chuyên luận, tham luận. Đã có nhiều cuộc hội thảo và rất nhiều công trình về nó. Còn tiểu thuyết viết về Nguyễn Du xưa nay là hiếm. Được biết, năm 2010 Nguyễn Thế Quang có tiểu thuyết về Nguyễn Du, và năm 2023 xuất hiện tiểu thuyết “Còn có ai người khóc Tố Như” của Võ Bà Cường.

Tôi chưa được đọc tiểu thuyết của Nguyễn Thế Quang nhưng đọc “Còn có ai người khóc Tố Như”. Sau khi đọc hết cuốn sách (296 trang, 255 trang tiểu thuyết) cùng các bài viết Lời thưa, Lời tựa, Lời bạt, bài giới thiệu, Lời tác giả, tôi cũng thấy “Ở chừng mực nào đó sự hình thành, ra đời của một tác phẩm văn học có nét tương đồng với sự hình thành, khai mở của một bông hoa…” , “Đặc biệt, tiểu thuyết đã tái hiện quãng thời gian 10 năm Nguyễn Du sống ở Thái Bình, quê vợ của đại thi hào…” (Nguyễn Bình Phương, trích Tạp chí VNQĐ). Nhà văn Võ Bá Cường hoàn thành tác phẩm sau một thời gian có những tìm hiểu, nghiên cứu chặng đường 10 năm Nguyễn Du về lánh nạn sau khi triều đại Lê - Trịnh sụp đổ, lấy vợ, sinh sống ở trấn Sơn Nam Hạ (Quỳnh Côi, tỉnh Thái Bình) để ra đời “Truyện Kiều”. Tuy nhiên, “Còn có ai người khóc Tố Như” hư cấu dễ dãi, đặt ra nhiều vấn đề cần bàn, cần làm rõ.

Nhà văn Võ Bá Cường gửi lời cảm ơn tại buổi giới thiệu sách

Về nghệ thuật viết tiểu thuyết: Cuốn sách hoàn toàn không phải thể loại tiểu thuyết (mặc dù được coi là tiểu thuyết dã sử). Thực chất là một cuốn sách không hẳn thuộc thể loại nào với nhiều chi tiết hư cấu, sử dụng lẫn lộn thể kí, tạp văn, tổng kết, bình luật, khẩu ngữ sáo rỗng... làm rối loạn nhận thức người đọc. Tuyến nhân vật được cấu trúc đơn tuyến, nhưng kiểu “đầu Ngô mình Sở”, tính cách nhân vật không nhất quán, chắp vá lung tung. Lúc thì hao hao như dã sử, lúc lại nhảy sang cách trình bày của công trình biên khảo, nhiều đoạn đặc sệt báo cáo tư liệu, bình luận, tổng kết về thân thế, sự nghiệp Nguyễn Du.

Về nội dung “Còn có ai người khóc Tố Như” làm sai lệch sự thật lịch sử: Việc tìm hiểu thân thế, sự nghiệp của Nguyễn Du chủ quan, hời hợt dẫn đến việc miêu tả 10 năm “cát bụi” ở quê vợ chưa phản ánh đúng sự thật đã được khẳng định trong gia phả dòng họ Nguyễn Tiên Điền. Cuốn gia phả này do NXB Văn học ấn hành (6/2016), GS.TS Mai Quốc Liên (Trung tâm Nghiên cứu Quốc học), chủ biên và nội dung tập thơ chữ Hán “Bắc hành tạp lục” của Nguyễn Du. Tác giả bất chấp sự thật của gia phả, sử dụng phương pháp “đẽo chân cho vừa giày”. Không có sự nghiên cứu về tư liệu, cũng như điền dã thực địa nên không tiếp cận được những điểm cốt lõi trong tư tưởng Nguyễn Du. Ông biến Nguyễn Du thành người phát ngôn cho những triết lí vụn vặt, nông cạn, qua đó hạ thấp tầm vóc của Nguyễn Du.

Tác giả không đi từ các nhân vật trong “Truyện Kiều” để hư cấu những số phận dưới chế độ phong kiến thối nát trong 10 năm gió bụi mà viết lan man, miêu tả hời hợt, dễ dãi. Trong 4 chương đầu, bằng lối tạp văn, tác giả miêu tả Nguyễn Du rời kinh thành để về Trấn Sơn Nam là một Nguyễn Du như đi dạo chơi, lãng đãng, đa tình, dễ xiêu lòng, không phép tắc. Một số cảnh huống lộn xộn, phong cách Nguyễn Du không phải là con nhà “trâm anh thế phiệt”, không khắc hoạ được nội tâm của đại thi nhân, điển hình là cuộc giao tiếp với chúa Trịnh…