Làm báo, cần viết đúng ngôn ngữ và ngữ pháp tiếng Việt

Người làm báo là nhà tuyên truyền, cổ động, hướng dẫn dư luận xã hội, định hướng về hành động cho Nhân dân, đòi hỏi phải thông thạo ngôn ngữ, nắm vững ngữ pháp, viết đúng, chuẩn mực tiếng Việt và ngữ pháp được quy định của Nhà nước và ngành Giáo dục quốc gia…

Ở nước ta, đặc điểm địa lí, vùng miền, nhiều dân tộc nên trong lịch sử, truyền thống, phong tục, tập quán lâu đời sản sinh ra nhiều ngôn ngữ, chữ viết, tiếng nói, cách phát âm (phương ngữ) không thuần nhất. Tiếng Việt và ngữ pháp tiếp thu từ tiếng la tinh và ảnh hưởng của nhiều ngôn ngữ phương đông, phương tây. Ví dụ: Chỉ riêng chiếc xe đạp mọi chi tiết, phụ tùng trước đây được gọi bằng tiếng Pháp (bồi): Bi-đan, gác-đờ-bu, gác-đơ-xen, ghi-đông, moay-ơ, gac-ba-ga, v.v…, rồi dần dần Việt hóa gọi là bàn đạp, chắn bùn, chắn xích, tay lái, ổ trục...

Chưa đồng nhất nhiều từ ngữ

Không chỉ trong cách nói mà một số nhà báo khi viết vẫn quen sử dụng nhiều ngôn ngữ địa phương, vùng miền, chưa tuân thủ quy định trong Đại từ điển tiếng Việt hay sách giáo khoa phổ thông. Ví dụ: Lái xe viết là tài xế, hoa viết là bông, ăn viết là nhậu, con lợn viết là con heo (giá thịt heo leo thang), trứng vịt lộn viết là hột vịt, củ sắn viết là củ mì, quả dứa viết là trái thơm, quả na viết là trái mãng cầu, cái bát ăn cơm viết là cái chén, phanh xe viết là thắng, cái muôi xúc cơm, múc canh viết là cái muổng, v.v… Trong cách xưng hô có thể chấp nhận sự khác biệt như cha mẹ (bố mẹ), có thể nói, viết là ba má, nhưng có nên viết là “bủ”, “bầm”? Còn ông, bà có nên dùng từ “tía”,ông ké”; thậm chí sử dụng đại từ nhân xưng có nên viết chữ “tui” thay cho chữ “tôi”?…

Về chữ i (ngắn) và y (dài): Trên báo chí, hầu hết các cơ quan ngôn luận (báo in, báo điện tử, truyền hình…), hầu hết các văn bản pháp luật, quy phạm pháp luật, văn kiện chính trị, kinh tế-xã hội… chữ i (ngắn) và chữ y (dài) vẫn không có sự phân biệt rạch ròi. Trong Đại từ điển tiếng Việt và sách giáo khoa phổ thông (từ lớp 1 đến lớp 12) xác lập, phân biệt khá minh bạch và sử dụng chữ i (ngắn) với y (dài) được quy định thống nhất.

Làm báo, cần viết đúng ngôn ngữ và ngữ pháp tiếng Việt
Ảnh minh họa

Theo đó: i (ngắn) thông thường đi liền với phụ âm, ví dụ: Chữ kí, bác sĩ, tiến sĩ, kĩ sư, mĩ thuật, kĩ thuật, chiến sĩ, hi sinh, liệt sĩ, vật lí, lí luận, quả bí, xấu xí, tỉ mỉ, xử lí, hi hữu. Tuy vậy, do cách phát âm mà trong một số trường hợp “đặc biệt” i (ngắn) có thể đi với nguyên âm một cách bắt buộc. Ví dụ: Lầm lũi, lũi cũi, kiếm củi, đi bụi, thằng hủi, tình tiết, nhất thiết,v.v… nếu ghép y (dài) liền với nguyên âm (ui,iê) thì không phát âm đúng được.

Còn y (dài) đứng độc lập đã có nghĩa (ý tứ, ý kiến, như ý, ý Đảng lòng Dân…) nhưng thông thường đi liền với nguyên âm và ít đi theo phụ âm. Ví dụ: Quý I, quỹ văn học, quý tử, quyết tâm, nghị quyết, tâm huyết… Trong nhiều trường hợp y (dài) nếu viết thành i (ngắn) thì phát âm và nghĩa vẫn không thay đổi: Quí, quỹ, quỉ xứ, qui định, quy trình… song nên viết là y (dài) cho phù hợp với quy định của từ điển và sách giáo khoa. Một số chữ y (dài) đi liền với phụ âm nếu là danh từ riêng hoặc mặc định trong hồ sơ, giấy khai sinh. Ví dụ: Lý Thường Kiệt, Khang Hy, Lý Quang Diệu, Nguyễn Văn Tý, Hà Văn Sỹ, Nguyễn Công Lý… hay xác định loại hình doanh nghiệp là Tổng Công ty, Công ty, Công ty Mẹ, Công ty Con,v.v…

Viết hoa trong tiếng Việt phù hợp ngữ pháp

Trong hệ thống chữ Quốc ngữ, những chữ, những từ cần phải viết hoa cũng được quy định trong từ điển, sách giáo khoa rồi được quy định bằng các văn bản luật, quy phạm pháp luật.

Trong Hiến pháp 2013, tất cả các chữ “Nhân dân” không còn viết như các bản Hiến pháp trước đây (nhân dân) mà đều in chữ hoa âm tiết đầu (Nhân dân). Ngày 9/12/2013 họp báo công bố Hiến pháp, ông Phan Trung Lý, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội nhấn mạnh: “Lần đầu tiên trong Hiến pháp, chúng ta viết hoa chữ “Nhân dân” nâng lên một bước vai trò của Nhân dân, Hiến pháp trước hết khẳng định chủ quyền của Nhân dân”. Tuy nhiên, từ năm 2014 đến nay, trải qua gần 8 năm Hiến pháp quy định nhưng trong các văn kiện của Đảng, Nhà nước, Mặt trận, các văn bản pháp luật, quy phạm pháp luật, trên báo chí, kể cả Báo Nhân Dân, các chương trình VTV rất hiếm thấy chữ “Nhân dân” viết hoa.

Về vấn đề viết hoa trong tiếng Việt, năm 2011 Bộ Nội vụ đã ban hành Thông tư 01/2011/TT-BNV. Tuy nhiên, quy định vậy nhưng không được hướng dẫn cụ thể, phổ cập sâu rộng, một số quy định không phù hợp, các trường học cũng ít dạy nên quy định viết hoa trong tiếng Việt cứ bị trôi vào quên lãng…

Để viết hoa Tiếng Việt trở thành tiềm thức, nền nếp kỉ cương, mới đây Chính phủ ban hành Nghị định 30/2020/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 5/3/2020 quy định một số điểm mới, thay đổi và các trường hợp bắt buộc phải viết hoa trong văn bản hành chính. Nghị định quy định văn bản chỉ sử dụng khổ giấy A4, còn quy tắc viết hoa như quy định trong Thông tư 01/2011/TT-BNV. Nghị định 30 quy định viết hoa các chữ Nhân dân, Nhà nước, Đảng Cộng sản Việt Nam, Tổ quốc… ; viết hoa tên người: Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du… Trường hợp phiên âm sang Hán Việt viết theo quy tắc tên người Việt Nam: Mao Trạch Đông, Đặng Tiểu Bính, Kim Nhật Thành, Thành Cát Tư Hãn... Trường hợp phiên âm tiếng phương Tây viết hoa chữ cái đầu âm tiết thứ nhất trong mỗi thành phần: Vla-đi-mia I-lích Lê –nin, Phri-đrich Ăng- ghen… Viết hoa tên cơ quan, tổ chức của Việt Nam: Ban Tổ chức Trung ương, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống dịch Covid-19, Chủ tịch nước… Tên cơ quan, tổ chức nước ngoài đã dịch nghĩa viết hoa theo quy tắc viết tên cơ quan, tổ chức của Việt Nam: Liên hợp quốc, Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO)…

Như vậy, việc viết hoa trong tiếng Việt đã có những quy định pháp luật cụ thể từ Thông tư, Nghị định cho đến Hiến pháp nên khi viết, in trên báo và các văn bản hành chính bắt buộc phải tuân thủ các quy định đó. Trong việc này, vai trò, trách nhiệm của Tổng biên tập là nhân tố quyết định.

Kim Quốc Hoa
Ý kiến bạn đọc

* Vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Cùng chuyên mục

Lan toả yêu thương từ mô hình “1.000 đồng nâng bước con ngư dân đến trường”

Lan toả yêu thương từ mô hình “1.000 đồng nâng bước con ngư dân đến trường”

Từ ngày 10 đến 11/7, Đoàn công tác của Trung tâm Bảo đảm kỹ thuật (BĐKT), Vùng 2 Hải quân do Đại tá Nguyễn Hữu Lương, Bí thư Đảng ủy, Chính ủy Trung tâm làm trưởng đoàn đã đến thăm, tặng quà cho 5 cháu là con ngư dân được đơn vị nhận đỡ đầu.
Quỹ "Vì biển đảo quê hương – Vì tuyến đầu Tổ quốc", 15 năm một hành trình

Quỹ "Vì biển đảo quê hương – Vì tuyến đầu Tổ quốc", 15 năm một hành trình

Chiều 11/7, tại Lữ đoàn 125 Hải quân, phường Cát Lái, TP. Hồ Chí Minh, UBMTTQVN TP. Hồ Chí Minh tổ chức chương trình kỷ niệm 15 năm thành lập Quỹ “Vì biển đảo quê hương – Vì tuyến đầu Tổ quốc” (2009–2024); sơ kết công tác vận động, quản lý Quỹ Vì người nghèo và Quỹ Cứu trợ năm 2024.
Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan: Tuổi già không lùi về phía sau, tuổi già vẫn có thể rực rỡ

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan: Tuổi già không lùi về phía sau, tuổi già vẫn có thể rực rỡ

“Già đi là một quá trình tự nhiên, nhưng rực rỡ hay lụi tàn là do cách ta sống với nó”, đó là những chia sẻ của Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan khi nói về “tuổi già”.
Bài học từ những câu chuyện nhỏ

Bài học từ những câu chuyện nhỏ

Đôi khi mãi miết trên đường đời, ta quên mất một thứ quan trọng hơn hết thảy mọi thứ, đó là gia đình, Dưới đây là những câu chuyện giúp bạn hiểu thêm, trân trọng tình cảm với những người thân yêu.
Đổi mới, sáng tạo, thực hiện tốt phong trào  “Tuổi cao - Gương sáng”

Đổi mới, sáng tạo, thực hiện tốt phong trào “Tuổi cao - Gương sáng”

Đã mấy chục năm qua, phong trào thi đua yêu nước “Tuổi cao - Gương sáng” như kim chỉ nam cho các cán bộ, hội viên, các cấp Hội NCT trong thực hiện, triển khai các chương trình, hoạt động, công tác cũng như trong cuộc sống đời thường.

Tin khác

Kỉ niệm 75 năm Ngày truyền thống lực lượng Thanh niên xung phong và 20 năm thành lập Hội Cựu TNXP Bình Thuận

Kỉ niệm 75 năm Ngày truyền thống lực lượng Thanh niên xung phong và 20 năm thành lập Hội Cựu TNXP Bình Thuận
Hội Cựu Thanh niên xung phong tỉnh Bình Thuận (cũ) vừa tổ chức Lễ kỉ niệm 75 năm Ngày truyền thống lực lượng Thanh niên xung phong (15/7/1950 - 15/7/2025) và 20 năm ngày thành lập Hội Cựu TNXP Bình Thuận (cũ). Đến dự có đại diện lãnh đạo các ban, ngành, đoàn thể và hơn 100 cán bộ, hội viên Cựu TNXP từ các địa phương trong tỉnh.

Tháng 7, xúc động hành trình về nguồn

Tháng 7, xúc động hành trình về nguồn
Ngày 10/7, hướng tới kỷ niệm 75 năm ngày Truyền thống lực lượng TNXP ( 15/7), 78 năm Ngày Thương binh liệt sĩ (27/7), Hội Cựu Thanh niên xung phong phường Phú Thủy, tỉnh Lâm Đồng đã tổ chức chuyến hành trình về nguồn tại Bia ghi danh liệt sĩ Đa Kai, thuộc xã Nam Thành, tỉnh Lâm Đồng .

Thư cảm ơn

Thư cảm ơn
Kính gửi: Quý độc giả thân mến!

Đồng bằng sông Cửu Long đón hơn 2 triệu lượt khách quốc tế trong 6 tháng đầu năm 2025

Đồng bằng sông Cửu Long đón hơn 2 triệu lượt khách quốc tế trong 6 tháng đầu năm 2025
Chiều 9/7, tại Cần Thơ, Hiệp hội Du lịch Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tổ chức Họp mặt kỷ niệm 65 năm ngày Du lịch Việt Nam (9/7/1960-9/7/2025).

Thông báo phát hành Tạp chí Người cao tuổi (Bộ mới)

Thông báo phát hành Tạp chí Người cao tuổi (Bộ mới)
Thông báo phát hành Tạp chí Người cao tuổi

Thanh Hóa thu ngân sách 6 tháng đầu năm 2025 đạt gần 30.000 tỷ đồng

Thanh Hóa thu ngân sách 6 tháng đầu năm 2025 đạt gần 30.000 tỷ đồng
Trong 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh Thanh Hóa đạt được nhiều kết quả nổi bật trên các lĩnh vực. Trong đó, thu ngân sách nhà nước đạt gần 30.000 tỷ đồng, đứng thứ 9 cả nước.

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân rửa tay nhưng không gác kiếm: 36 đầu sách, 5 lần nằm Bệnh viện, 0 lần đầu hàng…

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân rửa tay nhưng không gác kiếm: 36 đầu sách, 5 lần nằm Bệnh viện, 0 lần đầu hàng…
Từ một phóng viên báo Tuổi Trẻ, phóng viên báo Lao Động… đến giảng viên thỉnh giảng khoa báo chí trường đại học KHXH&NV. Từ tranh vẽ đời thường trên giường bệnh đến tranh vẽ in lên áo dài thời trang, được các báo đặt hàng, 4 năm tập vẽ được triển lãm 3 lần… nhà báo Huỳnh Dũng Nhân vẫn “viết và vẽ không ngưng nghỉ” như chính nhịp đập con tim của mình.

Đồng Nai đẩy mạnh chăm sóc người cao tuổi

Đồng Nai đẩy mạnh chăm sóc người cao tuổi
6 tháng đầu năm 2025, công tác chăm sóc và phát huy vai trò người cao tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai được triển khai đồng bộ, hiệu quả, với nhiều hoạt động thiết thực cả về vật chất lẫn tinh thần.

TP. Hồ Chí Minh: Tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ BHYT, BHXH tự nguyện cho NCT

TP. Hồ Chí Minh: Tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ BHYT, BHXH tự nguyện cho NCT
Ngày 4/7, Bảo hiểm xã hội (BHXH) khu vực XXVII có văn bản báo cáo UBND TP. Hồ Chí Minh về việc tiếp tục thực hiện đầy đủ các chính sách hỗ trợ BHYT và BHXH tự nguyện cho các nhóm đối tượng do ngân sách địa phương hỗ trợ theo các Nghị quyết còn hiệu lực của HĐND tỉnh Bình Dương (cũ) và tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) cho đến khi hết thời hạn hoặc có Nghị quyết mới thay thế; đặc biệt là đối với nhóm đối tượng NCT.

Thành lập Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp Cần Thơ

Thành lập Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp Cần Thơ
Thành lập Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp Cần Thơ trên cơ sở hợp nhất Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp Cần Thơ, Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Hậu Giang và Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Sóc Trăng.

Hội NCT với cuộc cách mạng chuyển đổi số

Hội NCT với cuộc cách mạng chuyển đổi số
Nhận thức được tầm quan trọng của cuộc cách mạng số, thời gian gần đây, Hội NCT Việt Nam đã có những chủ trương, biện pháp khuyến khích, hướng dẫn NCT sử dụng điện thoại thông minh để đáp ứng nhu cầu cuộc sống. Đồng thời thông qua đó góp phần đẩy mạnh tốc độ chuyển đổi số quốc gia.

Cần 30.000 đơn vị máu điều trị, cấp cứu trong dịp hè

Cần 30.000 đơn vị máu điều trị, cấp cứu trong dịp hè
Để đảm bảo nguồn máu kịp thời cho cấp cứu và điều trị trong mùa hè, Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương kêu gọi người dân đủ điều kiện sức khỏe, hãy sắp xếp thời gian tham gia hiến máu, cùng trao gửi sự sống cho người bệnh.

Chấp thuận xây dựng thêm 4 bến cảng container tại Hải Phòng

Chấp thuận xây dựng thêm 4 bến cảng container tại Hải Phòng
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà vừa ký quyết định về việc chấp thuận chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng bến cảng số 9, số 10, số 11 và số 12 - Khu bến Lạch Huyện, TP Hải Phòng.

Những bất cập trong công tác bàn giao, kết thúc hoạt động của Hội do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ cấp huyện

Những bất cập trong công tác bàn giao, kết thúc hoạt động của Hội do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ cấp huyện
Thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội về kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, thành lập chính quyền địa phương 2 cấp, ngày 27/6/2025, UBND huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk ban hành Quyết định số 2835/QĐ-UBND về việc kết thúc hoạt động các Hội do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ; Công văn số 1816/UBND-NV ngày 27/6/2025 kèm theo danh sách bố trí người hoạt động không chuyên trách có nguyện vọng nghỉ việc kể từ ngày 1/7/2025.

Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Cà Mau kiện toàn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động

Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Cà Mau kiện toàn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động
Vừa qua, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Cà Mau đã tổ chức hội nghị công bố các quyết định về công tác cán bộ.
Xem thêm
Lan toả yêu thương từ mô hình “1.000 đồng nâng bước con ngư dân đến trường”

Lan toả yêu thương từ mô hình “1.000 đồng nâng bước con ngư dân đến trường”

Từ ngày 10 đến 11/7, Đoàn công tác của Trung tâm Bảo đảm kỹ thuật (BĐKT), Vùng 2 Hải quân do Đại tá Nguyễn Hữu Lương, Bí thư Đảng ủy, Chính ủy Trung tâm làm trưởng đoàn đã đến thăm, tặng quà cho 5 cháu là con ngư dân được đơn vị nhận đỡ đầu.
Quỹ "Vì biển đảo quê hương – Vì tuyến đầu Tổ quốc", 15 năm một hành trình

Quỹ "Vì biển đảo quê hương – Vì tuyến đầu Tổ quốc", 15 năm một hành trình

Chiều 11/7, tại Lữ đoàn 125 Hải quân, phường Cát Lái, TP. Hồ Chí Minh, UBMTTQVN TP. Hồ Chí Minh tổ chức chương trình kỷ niệm 15 năm thành lập Quỹ “Vì biển đảo quê hương – Vì tuyến đầu Tổ quốc” (2009–2024); sơ kết công tác vận động, quản lý Quỹ Vì người ng
Tháng 7, xúc động hành trình về nguồn

Tháng 7, xúc động hành trình về nguồn

Ngày 10/7, hướng tới kỷ niệm 75 năm ngày Truyền thống lực lượng TNXP ( 15/7), 78 năm Ngày Thương binh liệt sĩ (27/7), Hội Cựu Thanh niên xung phong phường Phú Thủy, tỉnh Lâm Đồng đã tổ chức chuyến hành trình về nguồn tại Bia ghi danh liệt sĩ Đa Kai, thuộc
Nghị quyết miễn, hỗ trợ học phí cho trẻ mầm non, học sinh trên toàn quốc chính thức có hiệu lực

Nghị quyết miễn, hỗ trợ học phí cho trẻ mầm non, học sinh trên toàn quốc chính thức có hiệu lực

Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá XV, với 440/441 đại biểu Quốc hội tham gia biểu quyết tán thành, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông trong cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân.
VinUni vinh danh thế hệ trưởng thành từ đại dịch

VinUni vinh danh thế hệ trưởng thành từ đại dịch

Ngày 28/6/2025, Trường Đại học VinUniversity (VinUni) đã tổ chức Lễ tốt nghiệp khóa 2 (2021–2025) cho gần 150 sinh viên. Với thành tích xuất sắc: chưa tốt nghiệp nhưng 55% sinh viên năm cuối đã được tuyển vào các tập đoàn đa quốc gia; 26% đã trúng tuyển T
Nghệ An: Hơn 40.000 thí sinh bước vào ngày thi đầu tiên kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025.

Nghệ An: Hơn 40.000 thí sinh bước vào ngày thi đầu tiên kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025.

Sáng nay (26/6), cùng với hơn 1,1 triệu thí sinh trên cả nước, hơn 40.000 thí sinh Nghệ An chính thức bước vào Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025.
Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân rửa tay nhưng không gác kiếm: 36 đầu sách, 5 lần nằm Bệnh viện, 0 lần đầu hàng…

Nhà báo Huỳnh Dũng Nhân rửa tay nhưng không gác kiếm: 36 đầu sách, 5 lần nằm Bệnh viện, 0 lần đầu hàng…

Từ một phóng viên báo Tuổi Trẻ, phóng viên báo Lao Động…đến giảng viên thỉnh giảng khoa báo chí trường đại học KHXH&NV. Từ tranh vẽ đời thường trên giường bệnh đến tranh vẽ in lên áo dài thời trang, được các báo đặt hàng, 4 năm tập vẽ được triển lãm 3 lần
Nơi hội tụ tinh hoa báo chí cách mạng Việt Nam

Nơi hội tụ tinh hoa báo chí cách mạng Việt Nam

Hội Báo toàn quốc 2025:
Diện mạo mới trên quê hương Cẩm Khê

Diện mạo mới trên quê hương Cẩm Khê

Trong làn gió xuân ấm áp, khi đất trời giao mùa, trở về vùng đất Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ hôm nay, ai cũng có thể dễ dàng cảm nhận được một sức sống mới đang trỗi dậy mạnh mẽ.
Phiên bản di động