Làm báo, cần viết đúng ngôn ngữ và ngữ pháp tiếng Việt

Ở nước ta, đặc điểm địa lí, vùng miền, nhiều dân tộc nên trong lịch sử, truyền thống, phong tục, tập quán lâu đời sản sinh ra nhiều ngôn ngữ, chữ viết, tiếng nói, cách phát âm (phương ngữ) không thuần nhất. Tiếng Việt và ngữ pháp tiếp thu từ tiếng la tinh và ảnh hưởng của nhiều ngôn ngữ phương đông, phương tây. Ví dụ: Chỉ riêng chiếc xe đạp mọi chi tiết, phụ tùng trước đây được gọi bằng tiếng Pháp (bồi): Bi-đan, gác-đờ-bu, gác-đơ-xen, ghi-đông, moay-ơ, gac-ba-ga, v.v…, rồi dần dần Việt hóa gọi là bàn đạp, chắn bùn, chắn xích, tay lái, ổ trục...

Chưa đồng nhất nhiều từ ngữ

Không chỉ trong cách nói mà một số nhà báo khi viết vẫn quen sử dụng nhiều ngôn ngữ địa phương, vùng miền, chưa tuân thủ quy định trong Đại từ điển tiếng Việt hay sách giáo khoa phổ thông. Ví dụ: Lái xe viết là tài xế, hoa viết là bông, ăn viết là nhậu, con lợn viết là con heo (giá thịt heo leo thang), trứng vịt lộn viết là hột vịt, củ sắn viết là củ mì, quả dứa viết là trái thơm, quả na viết là trái mãng cầu, cái bát ăn cơm viết là cái chén, phanh xe viết là thắng, cái muôi xúc cơm, múc canh viết là cái muổng, v.v… Trong cách xưng hô có thể chấp nhận sự khác biệt như cha mẹ (bố mẹ), có thể nói, viết là ba má, nhưng có nên viết là “bủ”, “bầm”? Còn ông, bà có nên dùng từ “tía”, “ông ké”; thậm chí sử dụng đại từ nhân xưng có nên viết chữ “tui” thay cho chữ “tôi”?…

Về chữ i (ngắn) và y (dài): Trên báo chí, hầu hết các cơ quan ngôn luận (báo in, báo điện tử, truyền hình…), hầu hết các văn bản pháp luật, quy phạm pháp luật, văn kiện chính trị, kinh tế-xã hội… chữ i (ngắn) và chữ y (dài) vẫn không có sự phân biệt rạch ròi. Trong Đại từ điển tiếng Việt và sách giáo khoa phổ thông (từ lớp 1 đến lớp 12) xác lập, phân biệt khá minh bạch và sử dụng chữ i (ngắn) với y (dài) được quy định thống nhất.

Ảnh minh họa

Theo đó: i (ngắn) thông thường đi liền với phụ âm, ví dụ: Chữ kí, bác sĩ, tiến sĩ, kĩ sư, mĩ thuật, kĩ thuật, chiến sĩ, hi sinh, liệt sĩ, vật lí, lí luận, quả bí, xấu xí, tỉ mỉ, xử lí, hi hữu. Tuy vậy, do cách phát âm mà trong một số trường hợp “đặc biệt” i (ngắn) có thể đi với nguyên âm một cách bắt buộc. Ví dụ: Lầm lũi, lũi cũi, kiếm củi, đi bụi, thằng hủi, tình tiết, nhất thiết,v.v… nếu ghép y (dài) liền với nguyên âm (ui,iê) thì không phát âm đúng được.

Còn y (dài) đứng độc lập đã có nghĩa (ý tứ, ý kiến, như ý, ý Đảng lòng Dân…) nhưng thông thường đi liền với nguyên âm và ít đi theo phụ âm. Ví dụ: Quý I, quỹ văn học, quý tử, quyết tâm, nghị quyết, tâm huyết… Trong nhiều trường hợp y (dài) nếu viết thành i (ngắn) thì phát âm và nghĩa vẫn không thay đổi: Quí, quỹ, quỉ xứ, qui định, quy trình… song nên viết là y (dài) cho phù hợp với quy định của từ điển và sách giáo khoa. Một số chữ y (dài) đi liền với phụ âm nếu là danh từ riêng hoặc mặc định trong hồ sơ, giấy khai sinh. Ví dụ: Lý Thường Kiệt, Khang Hy, Lý Quang Diệu, Nguyễn Văn Tý, Hà Văn Sỹ, Nguyễn Công Lý… hay xác định loại hình doanh nghiệp là Tổng Công ty, Công ty, Công ty Mẹ, Công ty Con,v.v…