Nghệ nhân già đam mê, gìn giữ thú chơi diều sáo

Cánh diều nuôi dưỡng tuổi thơ

Men theo đê sông Đáy, chúng tôi đến gặp Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Quyền, người có thâm niên gần 70 năm làm diều sáo ở Đàn Viên. Tuy đã qua tuổi bát tuần nhưng cụ bảo: “Vẫn có thể đi được xe máy khắp Hà Nội”, và còn nhớ như in những kỉ niệm về những ngày đầu học làm diều, đèn kéo quân.

Khi tôi gọi là nghề làm diều, cụ Quyền gạt đi và bảo rằng, đấy là thú chơi dân gian chứ không phải nghề. Bởi nghề phải đem lại thu nhập chính cho người làm. Trước kia, Đàn Viên cũng có nghề làm pháo và làm đèn kéo quân, tuy nhiên, những nghề đó chỉ là nghề phụ, dân làng chủ yếu vẫn làm nông nghiệp.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Quyền cùng các bạn trẻ chuẩn bị cho diều sáo cất cánh.

Về diều sáo, cụ Quyền cho biết: Chơi diều là trò chơi dân gian từ xa xưa rất phổ biến ở đồng bằng Bắc Bộ. Ban đầu chỉ là diều cánh phản (diều gấp bằng một tờ giấy học sinh), rồi diều cánh lá đến diều thuyền, diều sáo... cho thấy sự tìm tòi trong thú chơi diều không ngừng dừng lại. Từ nhỏ, cụ Quyền đã được dạy cách làm diều, khoét sáo. Lúc đầu, chỉ biết làm những chiếc diều nhỏ không sáo, buộc dây chỉ, bay lên được đã thích thú vô cùng. Sau, tập vót cật, khoét lỗ, chỉnh âm và làm được những con diều to hơn, bay cao hơn... và niềm đam mê với cánh diều sáo cứ lớn lên từng ngày.

Nhớ lại tuổi thơ, đôi mắt người nghệ nhân già chất chứa bao hoài niệm. Cụ kể, ngày ấy kiếm tờ giấy lành lặn làm diều cũng khó chứ nói gì có tiền mua sẵn. Diều quý như của cải của trẻ con. Để bảo quản tránh bị ướt, trẻ con thường giấu trứng gà, rồi lấy lòng trắng trứng phết lên bề mặt ngoài của diều, tạo thành một lớp bảo vệ. Còn làm sáo, phải dùng sơn ta để gắn. Cụ Quyền bị dị ứng sơn, nhiều lần ngứa ngáy khắp người vì làm sáo nhưng quá thích thú nên chẳng bỏ cuộc. Cụ đã dùng nhựa sung gắn sáo thay cho sơn ta. Diều sáo quý là vậy nhưng không bán hay “quy ra tiền”, mà chỉ tặng nhau hoặc cùng nhau chơi.

Chưa lúc nào “chán” thú chơi diều

Khi lớn lên, cuộc mưu sinh, cơm áo gạo tiền khiến nhiều người không có thời gian chơi diều hoặc không còn giữ được thú chơi diều. Với cụ Quyền thì ngược lại. Ban ngày, cụ vẫn làm cả trăm việc đồng áng nhưng cứ chiều đến, cho dù mệt đến mấy cụ cũng dành chút thời gian đi thả diều cùng lứa trẻ. Tiếng diều sáo lúc “ro ro”, lúc “đu đu” cứ vang lên đều đặn trên cánh đồng làng Đàn Viên mỗi chiều Hè. Và, để làm được một chiếc diều sáo không phải trong chốc lát mà có khi cần đến chục ngày. Theo cụ Quyền, đầu tiên phải làm được phần xương chắc chắn, cân đối. Mà làm được xương thì phải biết chọn tre. Tre phải là tre già, sơ tre phải đỏ, mấu tre phải đều, phơi tre không ngót, không nứt... cánh diều làm bằng giấy dó, còn nay làm bằng vải may, trang trí hoa văn. Tỉ mỉ nhiều công đoạn ra được con diều sáo nhưng thả diều cũng cần trình độ, không phải ai thả cũng lên được.

Cụ Quyền kể: “Những lần thi thả diều, chúng tôi đều làm lễ cầu phong (cầu gió), có gió thì diều mới lên được. Muốn diều bay cao, phải có người chạy mồi. Khi diều “cất cánh”, người thả nới dây từ từ mà không được nới vội vàng, gió to quá là phải thu diều lại. Thả diều sáo đêm rất thú vị, nghe tiếng sáo du dương trong màn đêm tĩnh lặng như giúp người thả lạc trong chốn Bồng Lai tiên cảnh”.

Tuy “mất ngày mất buổi” mà chẳng ra tiền, nhưng trong gia đình cụ chẳng ai phàn nàn mà luôn ủng hộ cụ chơi diều. Thấy chúng tôi trò chuyện về diều với cụ ông, cụ bà cười nói: “Ai cũng có sở thích của riêng mình, người thích cái này, người thích cái kia. Bản thân tôi là phụ nữ nhưng cũng rất thích ngắm diều nghe sáo. Mỗi lần ông ấy làm diều, trẻ con trong xóm cứ tíu tít tụ tập, học ông làm diều, thêm vui cửa vui nhà”.

Thú chơi diều sáo làm cụ Quyền thêm yêu quê hương. Cụ lí giải rằng, khi diều gặp gió tung cánh lên trời sẽ tạo ra sự giao hòa giữa trời đất, con người với nhau. Khi ta tung cánh diều lên là ta cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, tiếng sáo làm cho con người ta cảm thấy cuộc sống thanh bình, êm ả.