Nhịp sống văn hóa 23/03/2021 15:31
Đây là một sinh hoạt văn hóa dân gian được cộng đồng người Thái sáng tạo ra từ lâu đời, nó được các thế hệ người Thái nuôi dưỡng, bảo tồn và phát triển trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, đến nay nó đã trở thành một hình thức sinh hoạt văn hóa không thể thiếu trong đời sống và khá hoàn chỉnh về nghệ thuật trình diễn.
Lễ tục này kéo dài từ một đến ba ngày đêm, nhằm thỏa mãn nhu cầu sinh hoạt tinh thần của các tầng lớp nhân dân trong làng bản. Vì thế mà nó đã có sức sống lâu bền và trở thành tâm thức dân gian trong đời sống của nhiều thế hệ người Thái. Việc tổ chức tục lệ này không chỉ có ý nghĩa quan trọng về tính kết nối cộng đồng, trên tinh thần đoàn kết để tạo nên sức mạnh chiến thắng thiên tai địch họa mà còn có ý nghĩa giáo dục và tinh thần nhân văn cao cả.
 |
| Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy của người Thái xã Xuân Phúc |
Hình thức nghi lễ, trò diễn, vũ hội trong lễ tục đã thể hiện tính cộng đồng trong bản mường rất chặt chẽ, đó là khát vọng tự do, bình đẳng, không phân biệt giai cấp, sang giàu, nghèo hèn, giữa người với nhau, giữa con người với trời đất thần linh. Đó chính là nhân sinh quan, vũ trụ quan, thiên - địa - nhân hòa hợp - một ước mơ giản dị của con người, đồng thời thể hiện khát vọng được hưởng thụ và sáng tạo: người nhập vai “thần”, đóng vai “Mường Trời” đã mượn cái “huyền ảo” cái “linh thiêng” cái “uy” của “thần” để nói cái thực ở đời, răn dạy người đời điều chỉnh các hành vi văn hóa của con người, không làm điều ác, sống yêu thương nhau và làm điều tốt lành. Những lời cúng thần linh, lời dặn cây bông, lời cây thuốc, lời các trò chơi, trò diễn thể hiện tư tưởng nhân văn cao cả của người lao động.
Ở đây người lao động đã mượn không gian của lễ hội, mượn tiếng nói của thần linh tạo ra thời điểm tự do nhất, mạnh nhất, cho cộng đồng để cùng nhau vui chơi, nhảy múa, cùng nhau ăn uống và cùng nhau làm “thần” trong sáng tạo đầy thăng hoa. Không ai khác chính họ đã thỏa mãn nhu cầu văn hóa cao cả của cộng đồng và của chính mình, đồng thời tạo nên tín ngưỡng mang bản sắc văn hóa riêng của dân tộc mình.
Các đồ lễ trong sinh hoạt văn hóa Kin Chiêng Boọc Mạy phản ánh loại hình nghệ thuật ẩm thực đặc thù của cộng đồng dân cư người Thái. Ở đây có sự góp mặt của nhiều loại sản phẩm kinh tế truyền thống từ nông nghiệp trồng trọt đến chăn nuôi, săn bắt, hái lượm. Đặc biệt việc hái thuốc chữa bệnh có ý nghĩa thiết thực trong đời sống của đồng bào. Các loại cây rừng, lá rừng, củ rừng… được người xưa khai thác để phục vụ cho cuộc sống hàng ngày, ngoài ra nó còn có giá trị làm phong phú nền y học cổ truyền.
Ông Nguyễn Văn Cương, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Như Thanh cho biết: Thông qua tục lệ này, toàn bộ đời sống bản mường cổ truyền được tái hiện lại, bao gồm văn hóa sản xuất (các hoạt động kinh tế), văn hóa ứng xử tín ngưỡng (phong tục tập quán, quan hệ ứng xử), văn hóa nhận thức (kho tàng tri thức dân gian – Tolklore), về tự nhiên, xã hội, con người. Vì vậy, lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy thực chất là một giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Thái. Nó ra đời và tồn tại cùng với sự vận hành của thiết chế bản mường. Tục lệ do người Thái đứng ra tổ chức, song trên thực tế lễ tục kéo theo cả cộng đồng dân cư cùng chung sống trong bản, trong mường và các vùng lân cận khác tới tham dự gồm người Lào, người Xá, người Mông, người Kinh, người Mường, đây là nét đặc sắc của lễ tục này.
Trải qua thời gian, lịch sử, một số lời hát, điệu múa, nhạc cụ cũng bị mai một. Ngôi đền Cấm – nơi diễn ra tục lệ hàng năm của dân bản cũng bị phá hủy. Hiện nay, chỉ còn khu đất và các bệ thờ được nhân dân xây dựng trong khoảng hơn 20 năm trở lại đây.
Hiện nay, lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy được chính quyền địa phương hết sức quan tâm tạo điều kiện để bảo tồn và phát huy các giá trị. Việc đầu tư kinh phí để bảo tồn một số trò diễn, sưu tầm những lời hát trong lễ tục, đặc biệt là sự truyền dạy di sản của một số nghệ nhân cao tuổi cho lớp trẻ đã làm cho di sản có sức sống lâu bền hơn.
Từ năm 2007, lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy được ngành Văn hóa tỉnh Thanh Hóa đầu tư để phục hồi, bảo tồn và phát huy giá trị, các nghệ nhân làm cây bông, sưu tầm những bài hát, bổ sung các nhạc cụ và trang phục, lại được các tầng lớp nhân dân ở đây tham gia tích cực và có những kết quả quan trọng, góp phần làm cho lễ tục này có sức sống trường tồn qua thời gian và hiện nay nó đang được các cộng đồng người Thái ở miền núi Thanh Hóa thực hành một cách thường xuyên vào dịp mùa xuân; nó đã trở thành một nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần không thể thiếu được trong đời sống tinh thần của họ.
Cùng với quần thể du lịch Bến En, Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy của cộng đồng người Thái ở Như Thanh sẽ trở thành nền tảng và động lực cho một chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trước mắt cũng như lâu dài.
