Quốc tế 23/05/2024 11:44
Tổng thống Iran Ebrahim Raisi và Bộ trưởng Ngoại giao Hossein Amirabdollahian ngày 20/5 được xác nhận đã thiệt mạng sau khi trực thăng chở họ bị rơi ở khu vực rừng núi giáp biên giới với Azerbaijan trong bối cảnh sương mù dày đặc. 6 người khác trên trực thăng, bao gồm cả thành viên phi hành đoàn cũng thiệt mạng.
Chiếc trực thăng Bell 212 do Mỹ sản xuất chở ông Raisi được cho là đã có "tuổi đời" hàng chục năm. Các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Iran kể từ cuộc cách mạng năm 1979 và sau đó là về chương trình hạt nhân đã khiến Tehran gặp khó khăn trong việc có được các phụ tùng thay thế hoặc mua máy bay mới.
 |
| Tổng thống Iran Ebrahim Raisi (trái) trên trực thăng gặp tai nạn ở vùng núi phía Tây Bắc Iran. |
Kể từ lệnh trừng phạt đầu tiên của Mỹ đối với Iran cách đây 45 năm, nền kinh tế Iran bị ảnh hưởng sâu rộng và đặc biệt là các hãng hàng không của nước này bị tác động nặng nề. Nhưng tình hình địa chính trị căng thẳng với các nước láng giềng của Iran, và đặc biệt là mối quan hệ căng thẳng của nước này với Israel và Mỹ, cũng đã dẫn đến những sai lầm chết người khiến hàng trăm người thiệt mạng.
Theo Cục Lưu trữ Tai nạn Máy bay (B3A) có trụ sở tại Geneva, từ năm 1979 đến năm 2023, Iran đã chứng kiến 253 vụ tai nạn máy bay khiến 3.335 người thiệt mạng. Có thể thấy, ngay sau khi áp dụng các lệnh trừng phạt vào năm 1979, lĩnh vực hàng không của Iran đã bị ảnh hưởng đặc biệt nặng nề sau khi chính phủ nước này không thể nhập khẩu máy bay mới. Iran chứng kiến số vụ tai nạn máy bay chết người tăng vọt trong những năm 1980, 1990 và đầu những năm 2000.
Trọng tâm của các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với hàng không Iran là lệnh cấm nước này nhập khẩu bất kì máy bay hoặc thiết bị máy bay nào được sản xuất với hơn 10% linh kiện của Mỹ. Điều đó đã loại trừ khả năng Iran mua máy bay hoặc trực thăng mới của phương Tây, đồng thời cũng khiến Tehran gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các bộ phận cần thiết để bảo trì các phi đội bay cũ kĩ của mình.
Một số máy bay phản lực của Nga cũng phụ thuộc vào các bộ phận của Mỹ, do đó, việc tìm nguồn cung ứng ngay cả những thứ đó cũng gặp khó khăn đối với Iran, bất chấp mối quan hệ chặt chẽ giữa Tehran và Moskva.
Theo Viện Cận Đông Washington, tính đến tháng 4/2019, 23 hãng hàng không Iran đang vận hành 156 máy bay trong tổng số 300 máy bay ở nước này, cho thấy gần một nửa số máy bay của Iran không thể bay vì phải chờ phụ tùng thay thế.
Nhu cầu sửa chữa thường xuyên đã làm tăng giá vé máy bay ở Iran và cũng gây căng thẳng kinh tế cho các công ty sản xuất máy bay nhỏ hơn. Máy bay cũng không thể gửi ra nước ngoài để sửa chữa và phải bảo dưỡng ở trong nước, với nhân lực chuyên gia hạn chế, Mohammad Mohammadi-Bakhsh, người đứng đầu cơ quan hàng không Iran, Tổ chức Hàng không Dân dụng Iran (CAO), nói với hãng tin Fars vào năm 2022.
Năm 2015, thỏa thuận hạt nhân Iran mang tên Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) đã được kí kết. Trong đó, Iran đồng ý ngừng sản xuất các vật liệu có thể được sử dụng để sản xuất vũ khí hạt nhân. Đổi lại, các biện pháp trừng phạt đối với lĩnh vực hàng không được nới lỏng, cho phép nước này mua máy bay từ các nhà sản xuất nước ngoài như Airbus và Boeing.
Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt đã được tái áp đặt khi Mỹ rời bỏ thỏa thuận hạt nhân dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump vào năm 2018. Và theo Viện Washington, khoảng thời gian ngắn ngủi khi các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ không giúp ích gì nhiều cho Iran: Iran đã đặt mua hơn 200 máy bay từ các hãng phương Tây. Trong ba năm đó, nhưng chỉ nhận được ba máy bay phản lực Airbus và 13 động cơ phản lực cánh quạt ATR - những máy bay nhỏ hơn - trước khi chính quyền Trump áp dụng lại các lệnh trừng phạt…
