Ca trù, dòng chảy văn hóa độc đáo cần được gìn giữ

Trong kho tàng văn hóa phi vật thể của Việt Nam, có môn nghệ thuật độc đáo riêng có, đó là nghệ thuật hát ca trù. Nói môn nghệ thuật này độc đáo, bởi nó mang tính nghệ thuật rất cao, nhưng không kén người thưởng thức. Thực tế, hát ca trù là môn nghệ thuật thính phòng, được tổ chức trong không gian hẹp, phối hợp nhuần nhuyễn giữa thi ca và âm nhạc. Một đặc điểm nữa, môn nghệ thuật này lại có nhiều tên gọi: Hát ca trù, hát ả đào, hát cô đầu, hát cửa đình, hát cửa quyền, hát nhà tơ, hát nhà trò, hát ca công. Ca trù đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại...
Có câu hỏi đặt ra, sao lại gọi môn nghệ thuật này là “ca trù”? Thực tế “ca trù” có hai vế, một là “ca”, một là “trù”, với ý nghĩa: Ca là hát, diễn xướng; còn trù chính là cái thẻ tre để người ta viết lên đó số tiền, thả xuống cái mâm để thưởng mỗi khi đoạn nào thấy hay, hết cuộc hát đem thẻ tre ra đếm tính thành tiền cho đào, kép. Vì vậy, môn nghệ thuật này có tên gọi là hát “Ca - Trù”. Ca trù có hai phong cách chính, đó là hát khuôn và hát hàng hoa, trong đó hát khuôn mang ý nghĩa gìn giữ nghệ thuật truyền thống, hát hàng hoa rộng rãi hơn về phương thức trình diễn. Về không gian trình diễn, có năm không gian chính, đó là: Hát cửa đình (là một dạng hát thờ), hát cửa quyền (là dạng hát cung đình, hoặc hát chúc hỗ), hát tại gia (còn gọi là hát nhà tơ), hát thi, hát ca quán.
Ca trù, dòng chảy văn hóa độc đáo cần được gìn giữ

Đến nay chưa có tài liệu nào đủ chứng lí chứng minh ca trù xuất hiện từ bao giờ, nhưng thịnh hành nhất từ thế kỉ XV, phổ biến ở khu vực Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ. TS Nguyễn Xuân Diện (Viện nghiên cứu Hán Nôm), trong các nghiên cứu về ca trù khẳng định, môn nghệ thuật này được hoàn thiện cơ bản về lối chơi vào thế kỉ XV. Trong khi các tư liệu mĩ thuật và khảo cổ học chưa đủ chứng lí khẳng định ca trù có từ thời Lí (thế kỉ XI), thì bài thơ của Lê Đức Mao là tư liệu sớm nhất về ca trù, đáng tin cậy nhất để khẳng định chắc chắn ca trù có mặt ở nước ta vào thế kỉ XV.

Trong năm không gian trình diễn, mỗi không gian có lối hát và phong cách riêng. Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, ca trù xưa tổ chức thành phường, hoặc giáo phường, có quy định riêng về truyền nghề, cách học đàn, học hát, việc cho phép các đào nương vào nghề, việc chọn đào nương đi hát thi... Hát ca trù gồm các thành phần: Ca nương là người hát chính, nhạc công là người đệm đàn đáy theo nhịp hát của ca nương và người cầm chầu, còn gọi là quan viên, là người đánh trống chầu chấm câu, hoặc biểu lộ cảm xúc với diễn xướng của ca nương và kép đệm đàn.

Khi hát, ca nương vừa hát, vừa gõ nhịp phách (nhạc cụ làm bằng tre gồm bàn phách và hai dùi gõ làm bằng gỗ). Khi biểu diễn, ca nương ngồi ở giữa vừa hát, vừa gõ phách lấy nhịp, kép và quan viên ngồi chếch sang hai bên. Ca trù thường sử dụng ca từ bằng thể thơ lục bát, hoặc song thất lục bát, cũng có khi là thể thơ Đường luật... Đặc biệt, thể hát nói bằng thơ 8 chữ, là thể thơ dành riêng cho ca trù, có thể nói là sáng tạo độc đáo của ca trù Việt Nam. Đây là thể thơ độc đáo cả về nội dung, hình thức, vừa là thể loại văn học, vừa là làn điệu của ca trù, trong đó các yếu tố khuôn khổ, cách tổ chức vần luật cho đến câu kết được quy định rất chặt chẽ. Biểu diễn ca trù ngoài đàn hát, có khi còn có múa, tạo nên nét đặc sắc, riêng biệt. Các điệu múa thường sử dụng là: Bài bông (thường biểu diễn trong hát cửa đình), Đại thạch (biểu diễn trong hát thờ và hát thi), Bỏ bộ và Tứ linh...

Ca trù, dòng chảy văn hóa độc đáo cần được gìn giữ

Tổ chức giáo phường trong ca trù cũng được tổ chức chặt chẽ, bài bản, trong đó gồm nhiều họ. Đào, kép từng vùng đều có tên họ riêng, họ nào mang họ đó kèm theo tên của mình. Thời Lê, giáo phường được phân định theo đẳng cấp, đó là giáo phường cung đình và giáo phường dân gian. Bên cạnh đó còn có các xóm nhà trò, thôn ả đào, cũng là những không gian văn hóa ca trù tương tự như giáo phường. Giáo phường cung đình được thiết chế như Ty giáo phường, là sự liên kết, tập hợp các giáo phường địa phương như các giáp, các xã, các họ. Đây được xem như cơ quan nắm giữ tục nhạc, là nơi thu thập, chỉnh lí và truyền bá nhạc vũ dân gian. Người đứng đầu giáo phường được gọi là ông trùm, trên các ông trùm là quản giáp. Nếu quản giáp kiêm người đứng đầu giáo phường, thì kép hát không được xem quản giáp như một chức trách.

Với thiết chế quản lí và hoạt động chặt chẽ như vậy, nghệ thuật ca trù phát triển rực rỡ trong suốt chiều dài lịch sử, trở thành nét văn hóa đặc sắc riêng có của dân tộc Việt. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, thời Pháp thuộc, hát ca trù ở nội thành Hà Nội bị biến thể thành hát cô đầu, do các ca nương tách ra từ giáo phường, lập ra những tụ điểm, mà khách hàng là các tao nhân mặc khách, hình thành thú chơi tao nhã của giới trí thức một thời. Tại những tụ điểm này thường tổ chức uống rượu và nghe hát. Khách hàng tự sáng tác thơ đưa cho ca nương hát, rồi vừa uống rượu, vừa thưởng thức môn nghệ thuật vừa trí tuệ, vừa lãng mạn.

Ca trù, dòng chảy văn hóa độc đáo cần được gìn giữ

Trải qua quá trình phát triển, hiện còn lưu giữ những bài hát ca trù rất hay, do các tao nhân mặc khách sáng tác như: Cao Bá Quát có các bài “Tự tình”, “Hơn nhau một chữ thì”, “Phận hồng nhan có mong manh”, “Nhân sinh thấm thoắt”;... Nguyễn Công Trứ với những bài “Ngày tháng thanh nhàn”, “Kiếp nhân sinh”, “Chơi xuân kẻo hết xuân đi”, “Trần ai ai dễ biết ai”;... Dương Khuê với bài “Hồng hồng, tuyết tuyết”, tức “Gặp đào Hồng đào Tuyết”; Chu Mạnh Trinh với bài “Hương Sơn phong cảnh”; Tản Đà có “Gặp xuân”, “Xuân tình”, “Chưa say”, “Trần ai tri kỉ”, “Đời đáng chán”... Nguyễn Khuyến có “Hỏi phỗng đá”, “Duyên nợ”; Nguyễn Thượng Hiền có bài “Chơi chùa Thầy”; Trần Tế Xương có “Hát cô đầu”;...

Nói chung, ca trù mang nhiều giá trị về nghệ thuật biểu diễn; giá trị về giải trí, văn hóa, giáo dục, tín ngưỡng sâu sắc. Các nghiên cứu cũng cho thấy, ca trù có khoảng 46 điệu hát, trong đó rất nhiều điệu hát bài bản, cơ bản chia làm 3 lối: Hát chơi 15 điệu, hát cửa đình 12 điệu, hát thi là các điệu còn lại. Tuy nhiên, số lượng điệu hát ca trù đến nay vẫn chưa được xác định chính xác. Mặc dù được thể hiện trong không gian tĩnh lặng, nhỏ hẹp, nhưng người nghe vẫn thấy hết sự trong trẻo, rõ nét qua từng nhịp phách, giọng hát của ca nương và tiếng đàn réo rắt theo tiếng hát của ca nương.

Ngoài ra, ca trù còn có giá trị ngoại giao rõ nét. Theo TS Nguyễn Xuân Diện, trong lịch sử phát triển ca trù, từng ghi dấu giáo phường An Thanh, huyện Lập Thạch được mời về kinh đô hát xướng đón Sứ bộ các nước. Điều này cho thấy, các giáo phường trong dân gian xưa cũng được góp phần tham gia hoạt động lễ tiết ngoại giao.

Hiện trên cả nước có 15 tỉnh, thành phố có các CLB, giáo phường ca trù, trong đó Hà Nội có khoảng 20 CLB, giáo phường, nhóm, trung tâm ca trù đã và đang hoạt động. Tuy nhiên, đó cũng vẫn chỉ dừng ở mức độ tự phát của những người có tâm huyết với ca trù. Cái cần và đủ ở đây phải có chương trình cấp Nhà nước, nhằm khôi phục, phát triển ca trù thành một trong những môn nghệ thuật của quốc gia.

Hoàng Linh

Tin liên quan

Cùng chuyên mục

Hà Nội: Cứu 4 người trong đám cháy xưởng sản xuất thuốc thú y

Hà Nội: Cứu 4 người trong đám cháy xưởng sản xuất thuốc thú y

Trong vụ cháy tại xưởng sản xuất thuốc thú y tại huyện Thường Tín, lực lượng Cảnh sát PCCC cứu 3 nạn nhân và hướng dẫn 1 người mắc kẹt trong đám cháy ra bên ngoài an toàn.
Trong 11 tháng, cả nước xảy ra 11.779 vụ tai nạn giao thông

Trong 11 tháng, cả nước xảy ra 11.779 vụ tai nạn giao thông

Ngày 29/11, Tổng cục Thống kê đã công bố báo cáo tình hình kinh tế - xã hội tháng 11 và 11 tháng năm 2023.
Chốt phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Chốt phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Chiều 29/11, Bộ GD&ĐT đã chính thức “chốt” phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025, với 4 môn thi, gồm 2 môn thi bắt buộc và 2 môn thi lựa chọn.
Hà Nội: Xử lý vi phạm tại công trình số 90 phố Đội Cấn

Hà Nội: Xử lý vi phạm tại công trình số 90 phố Đội Cấn

UBND quận Ba Đình đã chỉ đạo UBND phường Đội Cấn, Đội Quản lý trật tự xây dựng đô thị quận khẩn trương thiết lập hồ sơ xử lý vi phạm tại công trình số 90 Đội Cấn theo đúng quy định của pháp luật.
Nghệ An: Khai trương cửa hàng giới thiệu, bán sản phẩm OCOP tại TP Vinh

Nghệ An: Khai trương cửa hàng giới thiệu, bán sản phẩm OCOP tại TP Vinh

Ngày 28/11/2023, tại TP Vinh, tỉnh Nghệ An đã khai trương cửa hàng giới thiệu, bán sản phẩm thuộc chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) mang tên : OCOP Yên Thành – món ngon mọi miền.

Tin khác

Trao máy tính cho học sinh trường vùng cao xứ Thanh

Trao máy tính cho học sinh trường vùng cao xứ Thanh
Ngày 28/11, Công ty TNHH Sở hữu trí tuệ Invenco phối hợp với Phòng GD&ĐT huyện Quan Sơn (Thanh Hóa) trao tặng 20 máy tính cho Trường Tiểu học Sơn Điện 1 và Trường Tiểu học Sơn Điện 2 (xã Sơn Điện).

Vụ cháy karaoke An Phú làm 32 người chết: Khởi tố thêm 2 cựu cán bộ Công an

Vụ cháy karaoke An Phú làm 32 người chết: Khởi tố thêm 2 cựu cán bộ Công an
Ngày 28/11, lãnh đạo Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Bình Dương cho biết, Công an tỉnh Bình Dương đã khởi tố thêm 2 cựu Công an liên quan vụ cháy karaoke An Phú khiến 32 người thiệt mạng, xảy ra vào ngày 6/9/2022.

Công an xử phạt một cá nhân xúc phạm người khác trên Facebook

Công an xử phạt một cá nhân xúc phạm người khác trên Facebook
Công an quận Đống Đa, TP Hà Nội vừa quyết định xử phạt một cá nhân có hành vi xúc phạm danh dự người khác trên mạng xã hội.

Chiều 29/11 công bố phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Chiều 29/11 công bố phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025
Thông tin từ Bộ GD&ĐT, dự kiến vào 16h30 ngày 29/11, Bộ sẽ tổ chức họp báo công bố phương án tổ chức kỳ thi và xét công nhận tốt nghiệp THPT từ năm 2025.

Bình Dương: Xem xét kỷ luật cán bộ CSGT có hành vi thiếu chuẩn mực

Bình Dương: Xem xét kỷ luật cán bộ CSGT có hành vi thiếu chuẩn mực
Công an tỉnh Bình Dương cho biết sẽ xác minh, làm rõ và xử lý kỷ luật, không bao che cho hành vi thiếu chuẩn mực khi tham gia giao thông của 1 cán bộ CSGT xuất hiện trong clip được chia sẻ trên mạng xã hội.

Đẩy mạnh công tác bình đẳng giới và phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới

Đẩy mạnh công tác bình đẳng giới và phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới
Sáng 28/11, tại TP Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang, Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Tiền Giang phối hợp với Liên minh Na Uy tổ chức sự kiện hưởng ứng Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới.

Ngày Thế giới phòng, chống HIV/AIDS (1/12): Cùng chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030

Ngày Thế giới phòng, chống HIV/AIDS (1/12): Cùng chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030
Bộ Y tế đã cùng các bộ, ngành và các địa phương trên cả nước tiếp tục triển khai mạnh mẽ, toàn diện và đồng bộ các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS theo hướng tiếp cận toàn diện: cung cấp dịch vụ từ dự phòng, xét nghiệm và điều trị HIV/AIDS. Mở rộng độ bao phủ các dịch vụ HIV có chất lượng. Huy động nguồn tài chính trong nước cho phòng, chống HIV/AIDS đặc biệt là Quỹ Bảo hiểm y tế chi trả cho các dịch vụ về điều trị HIV/AIDS.

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT gửi thư chia buồn với nạn nhân vụ cháy nhà bán trú trường ở Sơn La

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT gửi thư chia buồn với nạn nhân vụ cháy nhà bán trú trường ở Sơn La
Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn gửi thư chia buồn tới gia đình, thân nhân học sinh trong vụ cháy tại Trường PTDT bán trú Tiểu học và THCS Nà Khoang, tỉnh Sơn La.

Kinh tế... đêm!

Kinh tế... đêm!
Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cho biết, mỗi du khách đến Khánh Hòa chi tiêu 5,3 triệu đồng (thuộc top đầu cả nước); con số này là 4,52 triệu đồng/khách tại TP Hồ Chí Minh, còn tại Quảng Ngãi chỉ vỏn vẹn 965.000 đồng/khách. Thống kê trên cho thấy, nơi nào ít dịch vụ, nghèo sản phẩm du lịch đặc sắc, thì du khách không có cơ hội… tiêu tiền.

Cháy nhà ở kết hợp bán quần áo ở Hà Nội, 5 người thoát nạn qua ban công

Cháy nhà ở kết hợp bán quần áo ở Hà Nội, 5 người thoát nạn qua ban công
Vụ cháy xảy ra tại nhà dân kết hợp buôn bán quần áo, 5 người thoát nạn qua ban công tầng 2...

Hà Nội nêu lý do không sáp nhập quận Hoàn Kiếm

Hà Nội nêu lý do không sáp nhập quận Hoàn Kiếm
TP. Hà Nội vừa hoàn thành phương án tổng thể sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, xã giai đoạn 2023-2025. Trong đó, thành phố có quận Hoàn Kiếm và 173 đơn vị hành chính cấp xã thuộc diện sáp nhập do không đủ tiêu chí về diện tích, dân số.

Quyết tâm giải ngân ít nhất 95% kế hoạch được giao

Quyết tâm giải ngân ít nhất 95% kế hoạch được giao
Sáng 27/11, tại Trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì cuộc họp của Thường trực Chính phủ trực tuyến với các Bộ, ngành, tỉnh, thành phố để đôn đốc đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công năm 2023.

Hà Nội dự kiến hỗ trợ người lao động thu nhập thấp 1 triệu đồng dịp Tết Giáp Thìn

Hà Nội dự kiến hỗ trợ người lao động thu nhập thấp 1 triệu đồng dịp Tết Giáp Thìn
Liên đoàn Lao động Hà Nội cho biết dự kiến Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024 mỗi đoàn viên, người lao động có hoàn cảnh khó khăn sẽ được hỗ trợ 1 triệu đồng/người.

Nestlé Việt Nam chung tay xây dựng hình ảnh người phụ nữ Việt Nam thời đại mới

Nestlé Việt Nam chung tay xây dựng hình ảnh người phụ nữ Việt Nam thời đại mới
Bắt nguồn từ cam kết nâng cao quyền năng và trao quyền cho phụ nữ của Tập đoàn Nestlé và sứ mệnh thúc đẩy bình đẳng giới của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, chương trình “Nestlé đồng hành cùng phụ nữ” được hai bên triển khai từ 12/2020 với 9 tỉnh và mở rộng vào 11/2022 tại 21 tỉnh trên toàn quốc.

Nghệ An: Tăng trưởng kinh tế đạt 7,3 %, đứng thứ 2 cả nước về kết quả thi học sinh giỏi quốc gia

Nghệ An: Tăng trưởng kinh tế đạt 7,3 %, đứng thứ 2 cả nước về kết quả thi học sinh giỏi quốc gia
UBND tỉnh Nghệ An vừa cung cấp thông tin cho các cơ quan báo chí về tình hình kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh tỉnh Nghệ An năm 2023, nhiệm vụ giải pháp trong thời gian tới, trong đó: Tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trên địa bàn Nghệ An (GRDP) năm 2023 ước đạt 7,3 %, Thu ngân sách nhà nước ước thực hiện 17.771 tỷ đồng bằng 112,07 % dự toán. Giáo dục tiếp tục đứng thứ hai cả nước về kết quả thi học sinh giỏi Quốc gia.
Xem thêm
Hà Nội: Cứu 4 người trong đám cháy xưởng sản xuất thuốc thú y

Hà Nội: Cứu 4 người trong đám cháy xưởng sản xuất thuốc thú y

Trong vụ cháy tại xưởng sản xuất thuốc thú y tại huyện Thường Tín, lực lượng Cảnh sát PCCC cứu 3 nạn nhân và hướng dẫn 1 người mắc kẹt trong đám cháy ra bên ngoài an toàn.
Trong 11 tháng, cả nước xảy ra 11.779 vụ tai nạn giao thông

Trong 11 tháng, cả nước xảy ra 11.779 vụ tai nạn giao thông

Ngày 29/11, Tổng cục Thống kê đã công bố báo cáo tình hình kinh tế - xã hội tháng 11 và 11 tháng năm 2023.
Hà Nội: Xử lý vi phạm tại công trình số 90 phố Đội Cấn

Hà Nội: Xử lý vi phạm tại công trình số 90 phố Đội Cấn

UBND quận Ba Đình đã chỉ đạo UBND phường Đội Cấn, Đội Quản lý trật tự xây dựng đô thị quận khẩn trương thiết lập hồ sơ xử lý vi phạm tại công trình số 90 Đội Cấn theo đúng quy định của pháp luật.
Chốt phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Chốt phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Chiều 29/11, Bộ GD&ĐT đã chính thức “chốt” phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025, với 4 môn thi, gồm 2 môn thi bắt buộc và 2 môn thi lựa chọn.
Trao máy tính cho học sinh trường vùng cao xứ Thanh

Trao máy tính cho học sinh trường vùng cao xứ Thanh

Ngày 28/11, Công ty TNHH Sở hữu trí tuệ Invenco phối hợp với Phòng GD&ĐT huyện Quan Sơn (Thanh Hóa) trao tặng 20 máy tính cho 2 trường Tiểu học xã Sơn Điện.
Chiều 29/11 công bố phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Chiều 29/11 công bố phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025

Thông tin từ Bộ GD&ĐT, dự kiến vào 16h30 ngày mai 29/11, Bộ sẽ tổ chức họp báo công bố phương án tổ chức kỳ thi và xét công nhận tốt nghiệp THPT từ năm 2025.
Chi hội Báo chí Trung ương tại Thanh Hoá trao quà cho trò nghèo vùng khó

Chi hội Báo chí Trung ương tại Thanh Hoá trao quà cho trò nghèo vùng khó

Chi hội Nhà báo các Cơ quan Báo chí Trung ương tại Thanh Hóa vừa phối hợp cùng UBND huyện Bá Thước đã tổ chức buổi trao quà cho các em học sinh trên địa bàn.
Về với xã Anh hùng Kim Liên

Về với xã Anh hùng Kim Liên

Trong thơ ca ở Việt Nam, từ “Sen vàng” và tên làng "Kim Liên" là lấy từ điển tích ở các sách của Trung Quốc: “Theo các từ điển của Trung Quốc như Từ Nguyên và Từ Hải thì (Kim Liên) nghĩa như sau: Kim - vàng; Liên - hoa sen; Kim Liên - hoa sen bằng vàng th
Đảng bộ thị xã Buôn Hồ làm theo Bác

Đảng bộ thị xã Buôn Hồ làm theo Bác

Đảng bộ thị xã Buôn Hồ thường xuyên đẩy mạnh việc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Theo đó, cả hệ thống chính trị trong thị xã lấy nhiệm vụ “tự soi, tự sửa” là việc làm thường xuyên, nền nếp, tạo chuyển biến rõ rệt, hiệu quả, thiết thực trong suy nghĩ và hành động của cán bộ, đảng viên.
Phiên bản di động