Quốc tế 28/01/2021 20:00
Cuối cùng thì một "nút thắt" trong quan hệ nhiều sóng gió giữa Nga và Mỹ cũng đã được tháo gỡ. Cuộc điện đàm đầu tiên giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và tân Tổng thống Mỹ Joe Biden đã dẫn tới việc hai cường quốc sở hữu số đầu đạn hạt nhân lớn nhất thế giới nhất trí gia hạn thêm 5 năm Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (START mới, Nga gọi là START 3) mà không có thêm bất kì điều kiện tiên quyết hay bổ sung nào.
Dư luận quốc tế ngay lập tức hoan nghênh thỏa thuận Nga và Mỹ vừa đạt được, đặc biệt khi START mới, sẽ hết hiệu lực vào ngày 5/2/2021, là thỏa thuận cuối cùng về kiểm soát vũ khí còn tồn tại giữa Moskva và Washington. Trong nhiệm kì của Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã lần lượt xóa bỏ Hiệp ước Các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) kí với Nga, sau đó rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở (OST) đã tồn tại suốt 18 năm qua. Tuy nhiên, xét về bối cảnh địa chính trị và những lợi ích mà hiệp ước đem lại, bước đi này của Nga và Mỹ hoàn toàn logic.
 |
| Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) trong cuộc gặp ông Joe Biden lúc còn đương nhiệm Phó Tổng thống Mỹ tại Moskva, ngày 10-3-2011 |
Nhìn vào tình hình nước Mỹ, so với người tiền nhiệm, Tổng thống Biden là người có bề dày kinh nghiệm và khá "lão luyện" trên chính trường Mỹ, bởi vậy, dư luận cho rằng ông sẽ chọn con đường thận trọng và đặc biệt là tỉnh táo để giải quyết các thách thức đặt ra. Có lẽ vì thế, ông Biden đã chọn cân bằng trong quan hệ với Nga, vừa bảo đảm thể hiện được lập trường trước Tổng thống Putin, vừa bảo đảm có thể mở ra các cơ hội ngoại giao mới với Moskva, khi mà ngày càng nhiều nhà lãnh đạo phương Tây thừa nhận các vấn đề lớn của châu Âu và thế giới sẽ khó giải quyết nếu thiếu sự tham gia của Nga. Cuộc điện đàm giữa ông Biden và Putin còn được đánh giá là một “sự khởi đầu tốt đẹp” trong quan hệ giữa hai nước.
Quay trở lại với một số điểm kĩ thuật trong START mới, các tổng thống Nga và Mỹ khi đó là Dmitry Medvedev và Barack Obama đã kí hiệp ước để hạn chế mỗi nước chỉ được duy trì 1.550 đầu đạn hạt nhân lắp trên các tên lửa và máy bay ném bom tầm xa. Tuy số lượng đầu đạn này cũng thừa đủ để bên này có thể tấn công bên kia, song điều đáng nói là hiệp ước giúp hình thành khả năng minh bạch, có thể dự đoán trước. Hiệp ước có điều khoản mỗi nước phải thông báo cho nước kia bất cứ khi nào sản xuất, triển khai hoặc di chuyển tên lửa, đầu đạn hoặc máy bay ném bom…
Trong bối cảnh hiện nay, có thể thấy Tổng thống Biden không muốn để nước Mỹ đối mặt với sự khó lường về hạt nhân, ít nhất là từ đối thủ Nga. Việc xóa bỏ START mới để đàm phán một thỏa thuận thay thế ngay khi tân Tổng thống Biden bắt đầu nhiệm kì có thể tạo ra một "khoảng trống" đặt nước Mỹ vào tình trạng "không được bảo vệ". Do vậy, bước đi gia hạn hiệp ước chắc chắn đã được cân nhắc kĩ và bảo đảm phục vụ cho những lợi ích của Mỹ. Bản thân việc Mỹ nhất trí gia hạn tới 5 năm, thời gian tối đa cho mỗi lần gia hạn theo quy định trong hiệp ước, cũng cho thấy chính quyền Tổng thống Biden muốn duy trì START mới.
Về phần mình, từ lâu Nga vẫn luôn kiên trì theo đuổi quan điểm START mới là hiệp định cắt giảm vũ khí quan trọng, là "hòn đá tảng" để duy trì sự ổn định chiến lược toàn cầu và cần phải được gia hạn. Quan điểm này tiếp tục được Tổng thống Nga Vladimir Putin nêu rõ tại cuộc họp báo lớn thường niên ngày 17/12/2020. Vào thời điểm đó, ông Putin nói rằng Nga muốn gia hạn hiệp ước dù chỉ là 1 năm và sau đó tiếp tục thương lượng tiếp.
Có thể thấy, việc gia hạn START mới đã tháo được ngòi nổ những căng thẳng vũ trang tiềm tàng một khi hiệp ước này không còn tồn tại, bởi Nga và Mỹ hiện nắm giữ hơn 90% vũ khí hạt nhân của thế giới. Ngoại trưởng Đức Heiko Maas cho rằng, việc gia hạn START mới là một sự kiện quan trọng góp phần củng cố an ninh ở châu Âu. Thỏa thuận này cũng được đánh giá sẽ giúp kiềm chế cuộc chạy đua vũ trang, khởi đầu cho một tiến trình ngoại giao cắt giảm, dẫn tới giải giáp hạt nhân giữa Mỹ và Nga, tạo tiền đề cho những bước đi tham vọng hơn nhằm giảm thiểu những nguy cơ từ vũ khí hạt nhân cũng như có thể hướng tới một thế giới không có vũ khí hạt nhân.
