Trường dạy tuồng đầu tiên của nước ta
Ở miền Trung trở ra gọi tuồng, còn ở miền Nam gọi là “hát bội” bởi trong nghệ thuật hóa trang, đào kép phải đeo, phải giắt (bội) những cờ phướn, lông công, lông trĩ... lên người. Còn cách gọi khác là “hát bộ” vì diễn xuất của nghệ sĩ đều phải phân đúng từng bộ diễn.
Sử sách ghi chép tuồng hình thành từ Bình Định rồi lan đến Phú Xuân (Huế). Dưới thời Nguyễn Phúc Chu đã có đoàn vũ nữ ngoài hát múa, còn diễn tuồng. Dưới thời Nguyễn Phúc Khoát, Chúa cho xây dựng hiên Đồng Lạc để trình diễn tuồng, sai người tập trung nghệ sĩ tuồng ở triều đình, chú tâm xây dựng đội tuồng ở hoàng cung. Nhà nghiên cứu Tôn Thất Bình trong cuốn sách “Tuồng Huế”, có nhắc đến một tài liệu tranh của J.Barrow in tại Luân Đôn năm 1806, cho biết cảnh diễn tuồng cuối thế kỉ XVIII ở Đàng Trong, mô tả cảnh hát tuồng thiết triều, rất đông khán giả đứng xem.
 |
| Hệ thống mặt nạ tuồng. |
Dưới thời vua Gia Long, triều đình tổ chức Việt Tường đội đào tạo diễn viên tuồng; thời Minh Mạng, tuồng được hết sức quan tâm. Thanh Bình thự, trường dạy diễn viên tuồng được thành lập năm 1825 và Duyệt Thị Đường, sân khấu tuồng hoàng cung được xây dựng năm 1826.
Năm 1864, vua Tự Đức cho xây thêm nhà hát Minh Khiêm đường (tại Khiêm cung) và thành lập Ban Hiệu thư, chuyên sáng tác, chỉnh lí, hiệu đính các vở tuồng với sự điều khiển của chính nhà vua. Đào Tấn được vua Tự Đức tín nhiệm, sung vào Ban Hiệu thư lúc còn trẻ, đã sáng tác nhiều vở tuồng trong giai đoạn này.
Nhà thờ tổ ngành tuồng lớn nhất
Thanh Bình thự được xây dựng vào năm Minh Mạng thứ 6 (1825), dùng làm nơi luyện tập cho những nghệ nhân thuộc đội tuồng Việt Tường trong cung cấm.
Theo nhà nghiên cứu Tôn Thất Bính, tuồng là một bộ môn nghệ thuật cao đòi hỏi diễn viên phải khổ công rèn luyện, học tập. Thông thường các học viên phải được Thanh Bình thự rèn tập từ 3-4 năm mới được phép diễn, sau khi được chứng nhận là thành thạo vững tay nghề.
Hiện Thanh Bình thự chính là Thanh Bình từ đường cùng khuôn viên xung quanh (nằm trong kiệt 281 Chi Lăng, phường Gia Hội, TP Huế).
|
| Thanh Bình từ đường |
Chính giữa ngôi từ đường là bàn thờ các vị Tổ ngành xướng ca của cả nước. Tại đây có bài vị Càn Cương Hầu, được tôn xưng là ông Tổ ngành tuồng và hậu tổ tuồng là cụ Đào Tấn. Bên ngoài còn có 2 án thờ ở hai bên tả hữu (trái - phải). Trong đó, án bên tả thờ các nghệ nhân quá cố như Đào Duy Từ, người có công lớn trong việc phát triển nghệ thuật tuồng nước nhà. Năm 1992, Thanh Bình từ đường được công nhận Di tích Văn hóa cấp Quốc gia, như sự tri ân đối với nghệ thuật sân khấu.
Trong một lần về biểu diễn tại sân khấu trước Thanh Bình từ đường, NSƯT Ngọc Khanh, Trưởng Đoàn hát bội - cải lương tuồng cổ Ngọc Khanh, chia sẻ: “Sân khấu hát bội đầy tính nhân văn, phản ánh rất rõ những tích cực và tiêu cực của xã hội qua mỗi thời đại, mỗi thời kì lịch sử, ca ngợi phẩm chất tốt đẹp: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín mà đặc biệt là chuyên chở những tâm tư, khát vọng của Nhân dân ta. Vì vậy nghệ thuật hát bội đã đi sâu trong lòng mỗi người dân Việt Nam, là một trong những nền tảng quý báu của nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc”.
Trong khuôn khổ Tuần lễ Festival Huế 2022, Chương trình “Ngàn xưa âm vọng” do Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế thực hiện, với sự tham gia của 200 diễn viên, nhạc công, nhằm tôn vinh nghệ thuật tuồng Huế được khởi đầu tại Thanh Bình từ đường. Sau đó, đoàn đã quảng diễn đường phố theo cung đường Chi Lăng - Trần Hưng Đạo - Lê Duẩn đến Nghinh Lương Đình; biểu diễn tuồng ở Nghinh Lương Đình và hội rước mặt nạ tuồng từ Nghinh Lương Đình vào Duyệt Thị Đường.
