Tục ở làng Gáp trong đêm “tháo khoán” ấy, đôi nam nữ nào có kết quả nhân sinh, sẽ được làng ban thưởng. Đội Kình nhân đêm ấy thể hiện tình yêu lãng mạn với nàng thơ.
Xuân Hương nhớ cái đêm “tháo khoán” Hội Trò Trám, nhưng nàng lại mượn thơ nói cảnh, nói tình, qua trò đánh đu. Cảnh thật là bốn cột trồng của cây đu, có đôi trai gái đang đánh đu, một cảnh yên bình nao nức hội, có cả tình yêu đôi lứa đánh đu tiên“Bốn cột khen ai khéo khéo trồng/Người thì lên đánh kẻ thì trông/Trai du gối hạc khom khom cật/Gái uốn lưng ong ngửa ngửa lòng/Bốn mảnh quần hồng bay phất phới/Hai hàng chân ngọc duỗi song song/Chơi xuân có biết xuân chăng tá?/Cọc nhổ đi rồi lỗ bỏ không!”.
Bài thơ “Đánh đu” của nữ sĩ có 6 câu thơ đầu là tả thực cảnh trai gái đánh đu mùa Xuân nao nức, nhưng hai câu kết có cả nghĩa thực và nghĩa bóng. Nghĩa thực là hết hội Xuân rồi, có ai biết nỗi buồn của hội Xuân để lại, khi cọc đánh đu đã nhổ đi rồi, chỉ còn dấu vết của lỗ cọc bỏ không! Nhưng nghĩa bóng của câu thơ mới thực tài tình, mượn hội Xuân, tình Xuân, để nói hộ nỗi niềm của Hồ Xuân Hương. Đội Kình đã đến với Xuân Hương, có biết nỗi lòng nàng hay không? Nàng không muốn như cọc nhổ đi rồi lỗ bỏ không! Nàng muốn chuyện tình duyên của nàng bốn mùa là cả bốn mùa Xuân, đầy ắp những niềm vui hạnh phúc, chứ đừng như chuyện đánh đu tiên, lễ hội xong rồi ai đi đường nấy, cọc nhổ đằng cọc, lỗ bỏ không, chơ với nỗi niềm. Thơ là thơ đấy, Xuân Hương tả hội “Đánh đu” là thơ của hội làng, nhưng mượn thơ nói cảnh, nói tình, nói sự khát khao của nàng với tình riêng, dấu trong khát khao của mùa Xuân lễ hội.
 |
| Đánh đu mùa xuân lễ hội của làng |
Đội Kình không chỉ là người giỏi văn chương, mà đã là trai có vợ, nên hiểu được sự khát khao của Xuân Hương, mong có hạnh phúc lứa đôi. Khi Đội Kình đã nhờ đối thơ mở then tạo hóa, để rước nàng Xuân, cũng chính là tín hiệu cho Xuân Hương bày tỏ lòng mình với Đội Kình. Hội Trò Trám đêm “tháo khoán” đã qua, hội đánh đu tiên, cọc đu đã nhổ, nhưng mối tình Đội Kình thì để lại trong trái tim nữ sĩ, thao thức với mộng mơ. Nàng mơ một giấc mơ, sớm xuân thành hiện thực, nhưng nói với chàng sao đây, chàng có nhớ hay đã quên? Thế là bài thơ “Mời trầu” đã nói hộ lòng nàng nói với Đội Kình rằng:“Có phải duyên nhau thì thắm lại”.
Xuân Hương đã “mời trầu”, lần này thì nàng thơ đã chủ động ngỏ ý như “cọc tìm trâu”, không chờ chàng phải tỏ tình:“Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi/Này của Xuân Hương mới quệt rồi/Có phải duyên nhau thì thắm lại/Đừng xanh như lá,bạc như vôi”. Bài “Mời trầu” cho thấy nữ sĩ đã chủ động mời Đội Kình qua cầu sang bến tình dân giã. Nơi ấy không có bạc, có vàng, không sơn hào, hải vị, Xuân Hương chỉ có quả cau thì nho nhỏ, còn miếng trầu thì là trầu hôi, không phải là trầu hương, trầu quế… Nhưng “Quả cau nho nhỏ, miếng trầu hôi” đã được Xuân Hương vận dụng trong thơ, đúng cảnh, đúng tình, bởi từ xa xưa, miếng trầu có vai trò quan trọng trong đời sống vật chất và tinh thần của người Việt. Miếng trầu là đầu câu chuyện, miếng trầu còn là nơi gửi gắm những tâm tình, cái thuở mới gặp nhau, ánh mắt nhìn nhau, là nhịp cầu của những mối tơ duyên đôi lứa. Không chỉ mời trầu, mời Đội Kình qua cầu đến với bến tình, mà bến tình của ai? Xuân Hương lại dùng thơ để nói hộ tiếng lòng, bến tình mời chàng là của Xuân Hương, như miếng trầu hôi nàng thơ nói rõ“Này của Xuân Hương mới quệt rồi”.
Nói đến thơ của Hồ Xuân Hương, là nói đến mảng thơ thanh thanh, tục tục, tài tình của nữ sĩ, nói khác là thơ có nghĩa bóng, nghĩa thực. Nghĩa thực trong hai câu thơ đầu của bài thơ “Mời trầu” chính là miếng trầu hôi của Xuân Hương mới quệt, còn nghĩa bóng ẩn sau là chuyện tơ duyên đôi lứa của Xuân Hương và Đội Kình. Cái đêm “tháo khoán” hội Trò Trám, chàng đã “chấm” và nàng đã “nhận”, như miếng trầu của Xuân Hương có người mới “quệt rồi”. Mối tình ấy sẽ ra sao? Xuân Hương hỏi mình, cũng chính là hỏi Đội Kình “Có phải duyên nhau thì thắm lại/ Đừng xanh như lá bạc như vôi”?. Câu thơ cho ta gợi nhớ tới chuyện cổ tích trầu cau, có trầu xanh đấy, có vôi bạc đấy, nhưng thiếu miếng cau nho nhỏ, miếng vỏ con con, thì không thể nên duyên cho trầu cau thắm lại. Còn nghĩa bóng của câu thơ, lại là chuyện tình của Xuân Hương với Đội Kình. Chàng đã đến ngõ nhà nàng, do duyên thơ dắt mối, vào được nhà nàng, mở được cánh cửa từ câu đối“Sáng Muồng Một, mở then tạo hóa, để cho thiếu nữ rước Xuân vào”. Câu đối của Đội Kình nghĩa thực thì sáng Muồng Một đấy, mở cửa ra để cho thiếu nữ rước Xuân vào. Nhưng nghĩa bóng, thì sáng Muồng Một, cũng nghĩa là bắt đầu mùa Xuân mới. Chàng Đội Kình đã mở then tạo hóa, mở duyên định mệnh cuộc đời Xuân Hương, để cho thiếu nữ rước Xuân vào. Xuân ở đây chính là Xuân Hương, nàng đã được rước vào nhân duyên với Đội Kình…
Và thế là năm sau (năm 1802), Tổng Kình đã rước nữ sĩ Hồ Xuân Hương về làm dâu làng Gáp
