Các nghệ nhân người Khmer đã vận dụng tất cả mọi phương tiện, chất liệu, như gỗ, đá, kim loại, xi măng… để trang trí cho ngôi chùa đẹp nhất, lộng lẫy nhất và trở thành biểu tượng của nghệ thuật truyền thống Khmer Nam Bộ. Theo đó, chất liệu gỗ thường được dùng để làm tượng Phật. Ngoài ra, gỗ còn được dùng để chạm, khắc những phù điêu, hoa văn khung cửa, cánh cửa… Về hoa văn có nhiều hình thức phối hợp lẫn nhau như hoa văn khắc chìm, khắc nổi bằng gỗ hay bằng đá, có loại được đổ khuôn đúc bằng xi măng, có loại đắp trực tiếp, cẩn, trám bằng nhiều chất liệu khác nhau.
Cái làm nên sự khác biệt và tính độc đáo của nghệ thuật điêu khắc Khmer so với nghệ thuật điêu khắc của các dân tộc khác trong cùng khu vực là ở họa tiết, hoa văn trang trí và phong cách thể hiện mang đậm nét văn hóa Khmer, với những khung trang trí đủ hình đủ vẻ, như vuông, bầu dục, tròn… thể hiện hình ảnh về các thiên thần, vũ nữ, rồng, rắn thần, chim thần...
 |
| Chùa Cò còn có tên gọi là chùa Nodol hay chùa Giồng. |
Ngoài hình ảnh về các nhân vật trong phật tích, thần thoại, huyền thoại, các nghệ nhân điêu khắc cũng quan tâm đến cảnh vật xung quanh, như cỏ, cây, hoa, lá để thể hiện trong trang trí, như hoa sen, hoa văn lửa, dây leo, hoa cúc, cây trúc, cây bồ đề... Trong đó, hình ảnh hoa sen là một trong những mô-típ được nhấn mạnh trong tất cả các ngôi chùa Khmer với những kiểu dáng cách điệu khác nhau, từ sen búp, sen nở hoa, đến sen dùng làm bệ tượng Phật. Bởi cũng như người Việt, người Khmer quan niệm hoa sen là biểu tượng cao quý của Phật giáo. Chính vì thế, rất nhiều hình tượng hoa sen gắn với đức Phật với những tư thế đứng, ngồi, nằm trên đài sen được các nghệ nhân thể hiện rất công phu.
Đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc của chùa thể hiện ở những họa tiết độc đáo nơi mái vòm, tường, các hàng cột, cầu thang với những tượng đầu vị thần 4 mặt Maraprum là tiền thân của Brahma (vị thần sáng tạo ra thế giới); nữ thần Kayno nửa người nửa chim và chim thần Mrakrit. Đặc biệt, tượng Phật Thích Ca Mâu Ni nhập niết bàn có chiều dài 54 mét, được đặt trên bệ cao tương đương một ngôi nhà 2 tầng, là tượng Phật nằm ngoài trời có quy mô lớn nhất Việt Nam hiện nay.
|
| Chùa Kal Bô Prưk – Óc Eo, Thoại Sơn, An Giang |
Mỗi ngôi chùa Khmer đều là một công trình nghệ thuật, trong đó không thể không nhắc đến chùa Cò, ở ấp Cây Da, xã Đại An, huyện Tà Cú, tỉnh An Giang. Chùa Cò có tên thật là chùa Nodol, hay chùa Giồng, còn người Khmer gọi là Wat Phnô Đôn vì chung quanh có nhiều dừa (tiếng Khmer, đôn là cây dừa). Người dân quen gọi là chùa Cò vì hơn một trăm năm nay nơi này đã trở thành nơi cư trú của hàng nghìn con cò các loại như cò, cồng cộc, bồ câu,…
Chùa Cò được xây dựng từ năm 1677, có quần thể kiến trúc mang đặc trưng của chùa Khmer Nam Bộ, bao gồm những công trình, như cổng chùa, chánh điện, tháp đựng cốt, nhà tăng, nhà hội… được bài trí hài hòa trên một khuôn viên rộng lớn. Cổng chùa được với nhiều nét hoa văn trang trí khá độc đáo và nổi bật. Khu chánh điện của chùa có lối thiết kế khá độc đáo với những mái uốn cong theo mô hình đuôi rồng, bên trên có những đỉnh tháp nhọn hình ngọn núi Xôme và những hình tượng quen thuộc với người Khmer, như thần bốn mặt Mohabrom, chim thần Kâyno, Riehu (Reahu), Mahaknốt…
Không gian bên trong chính điện được bài trí rất trang nghiêm, vị trí cao nhất đặt bức tượng đức Phật Thích Ca có kích thước lớn, phía dưới là các tượng nhỏ hơn. Các vách tường trong điện được trang trí bằng nhiều bức tranh rất lộng lẫy, nhiều màu sắc, thể hiện các chủ đề Phật giáo khác nhau.
Các nghệ nhân điêu khắc Khmer cho biết, làm nghề điêu khắc trước tiên đòi hỏi phải có con mắt tinh tường, am hiểu sâu sắc, rành rọt về ý nghĩa, nguồn gốc xuất xứ của các loại hoa văn. Đặc biệt với tượng Phật vừa phải khắc cho thật đẹp, vừa phải khắc đúng theo hướng của “tam tạng kinh”, chứ không chỉ khắc cho giống.
