Vũ điệu của rừng…

Những chiếc lá biết hát

“Người bạn Mông bứt chiếc lá đặt lên môi/ Và réo rắt lưng trời/ Lá hát…”. Ấy là câu thơ tôi viết tặng Trung úy Giàng Seo Pùa, Trợ lí Ban Dân vận, Phòng Chính trị, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Sơn La năm 2004.

Năm ấy, chúng tôi đi suốt dọc biên giới Việt - Lào của tỉnh Sơn La. Seo Pùa dạy tôi thổi kèn lá nhưng tôi thổi mãi cũng chỉ ra tiếng chứ không thành bài. Seo Pùa đùa: “Anh không thành người Mông được rồi”. Câu nói khiến tôi nghĩ ngợi. Có lẽ, để lá rừng cất lên tiếng hát, con người phải có trái tim với núi rừng, phải là người của núi rừng. Đến Sơn La nói riêng hay Tây Bắc nói chung, thường gặp rất nhiều những điệu dân ca, dân vũ đậm đà sắc thái văn hóa của người vùng cao và điều đó làm người ta mê mẩn.

Cây nhãn ở Sơn La

Có thể nói, Sơn La là một trong những tỉnh miền núi có phong trào văn nghệ quần chúng hoạt động mạnh mẽ. Toàn tỉnh hiện có hơn 3.300 đội văn nghệ quần chúng hoạt động ở các thôn bản, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tiêu biểu của các dân tộc. Hằng năm, tỉnh thường tổ chức từ 2 - 4 cuộc thi, hội diễn, liên hoan nghệ thuật quần chúng cấp tỉnh và tham gia các hội thi, hội diễn, liên hoan nghệ thuật quần chúng các khu vực và toàn quốc. Điều đó, càng giúp cho phong trào văn nghệ quần chúng được duy trì và phát triển mạnh.

Quanh TP Sơn La, từ những năm 2000 tôi đã từng được đến giao lưu với các đội văn nghệ ở bản Bó, bản Lầu, bản Puổn… Ở đó, các “nghệ sĩ chân đất” là các bà, các chị, các cô ban ngày vẫn lên nương, xuống ruộng sản xuất, nhưng buổi tối lại nhóm họp nhau trong căn nhà sàn rộng, hoặc bên đống lửa ở khoảng đất giữa bản để hát khắp, múa xòe, múa lăm vông… Họ hát múa khi giao lưu với bộ đội, gặp gỡ với khách ở xa đến thăm, hát mừng lễ hội, tổng kết phong trào, hoặc đơn giản chỉ là hát múa cho nhau nghe… nhưng lúc nào cũng say sưa như có chất men lá ngấm vào máu.

Không xòe, thóc cạn bồ…

Ở Sơn La, có những bản Thái, bản Mông, bản Dao, bản Khơ mú… sống riêng biệt… và có những bản đồng bào các dân tộc sống xen lẫn với nhau. Thế nhưng, chương trình văn nghệ của mỗi bản đều hội tụ những nét đặc sắc của văn hóa các dân tộc.

Múa khèn của người Mông Sơn La

Các thành viên đội văn nghệ đều có thể múa xòe Thái, múa lăm vông Lào, múa khèn Mông… khá nhuần nhuyễn. Trang phục, đạo cụ biểu diễn của họ chuyên nghiệp và đầy đủ sắc màu của các dân tộc theo từng tiết mục. Có thể nói, múa hát đã kéo mọi người lại gần nhau, góp phần củng cố mối quan hệ thân thiện giữa các dân tộc. Các điệu múa xòe Thái, lăm vông Lào đã trở thành phổ thông ở cộng đồng người dân Tây Bắc trong bất cứ cuộc liên hoan gặp gỡ nào. Nó như sợi dây liên kết giữa mọi người bất kể dân tộc, chủng tộc khi cùng nắm tay hoặc giao lưu với nhau trong điệu múa. Điều này cũng góp phần lí giải vì sao ở Việt Nam bao đời nay chưa từng xảy ra mâu thuẫn hoặc chiến tranh sắc tộc như ở một số quốc gia khác.

Điệu múa xoè Thái

Trong buổi gặp mặt cán bộ Hội NCT 6 tỉnh trong Cụm thi đua số 1 của Hội NCT Việt Nam tại Sơn La vừa qua, tôi vui miệng hát cho cháu Lò Thị Huyền, chừng 20 tuổi, người dân tộc Thái đen - thành viên của lực lượng văn nghệ tỉnh đến phục vụ - nghe một đoạn khắp tôi học lỏm được ở Yên Châu 15 năm trước. Dù tiết tấu và giai điệu không được chuẩn, nhưng cháu vẫn nhận ra đó là điệu khắp chiêu “Hà ới” thường hát trong các cuộc giao lưu. Thì ra, hát khắp cổ từ cái thời “Xống chụ xôn xao” vẫn được lớp trẻ ngày nay ở Sơn La gìn giữ và phát huy.

Mùa hoa mận

Nhìn các cháu văn nghệ tung tẩy trên sân khấu trong các bộ trang phục lúc Thái, lúc Mông, lúc Lào hay Dao, Khơ mú… hoặc chắp tay cúi đầu mời khách cùng múa điệu lăm vông, tôi thấy thật mừng và xúc động. Bây giờ thì tôi hiểu vì sao từ hàng chục năm trước, ông Vì Văn Nèn, người dân tộc Xinh mun, cán bộ văn hóa xã Chiềng On, huyện Yên Châu khi trò chuyện với tôi cứ đau đáu nỗi niềm muốn tìm lại con chữ của dân tộc mình. Ông bảo, văn hóa của một dân tộc được gìn giữ qua tiếng nói, chữ viết, trang phục và các làn điệu dân ca, dân vũ, phong tục tập quán… để mất thứ nào là mất bản sắc thứ ấy. Thật may, ở Sơn La, đến nay những thứ ấy vẫn còn.

Rời Sơn La trong buổi chiều cuối năm, ngắm sương mù lẩn vẩn trên những mỏm núi, cánh rừng cây công nghiệp, cây ăn quả đã lên xanh và đây đó thấp thoáng những vườn đào, vườn mận trổ hoa lốm đốm, trong lòng tôi cứ ngân nga câu khắp Thái: “Không xòe như mây không bay/ Không xòe như nước suối ngừng chảy/ Không xòe không tốt lúa/ Không xòe thóc cạn bồ/ Không xòe trai gái không thành đôi...”. Mong sao, những cánh rừng và những làn điệu dân ca, dân vũ ở Sơn La mãi mãi xanh tươi.

Vũ điệu của rừng… Kì 1: Kí ức và hiện tại