Theo truyền thuyết, người đặt chân đầu tiên lên đất Quang Hanh là một người Kinh, nhưng người đến khai thiên, lập địa tạo nên làng Quang Hanh lại là người Sán Dìu, cách đây khoảng trên 400 năm. Đình Quang Hanh, tiếng Sán Dìu là Thếnh Sạc Lống - đình Thạch Long, được triều đình nhà Nguyễn sắc phong 2 lần. Sắc phong lần thứ nhất vào thời vua Duy Tân thứ 3, ngày 11/8/1909; Sắc phong lần thứ hai vào ngày 18/3 năm Khải Định thứ 2 (1917), phong chức Thần cho Cao Sơn là Khắc Tĩnh Dực Bao Trung Hưng thượng đẳng thần. Theo các đạo sắc phong, thư tịch cổ Hán - Nôm, đình Quang Hanh thờ vị thần chính là Cao Sơn, ngoài ra còn thờ Tản Viên Sơn Thánh và các vị thần người Sán Dìu, như Vũ Xuân Đại Vương, Trần Tiến Đại Vương, Diệp Đạo Đại Vương, Trương Tiến Đại Vương.
Trải qua thời gian, đình Quang Hanh được xây dựng và di chuyển nhiều địa điểm. Đầu tiên đình được xây dựng tại chân núi Hanh. Năm 1933, ông Đàm Bá Thừa, Lí trưởng quyết định bán một mẫu ruộng công của làng để xây dựng đình khang trang hơn. Do bị máy bay Mỹ đánh phá, năm 1967, Nhân dân di chuyển đình lên lưng chừng một quả đồi, cách nơi cũ khoảng 200m và được nâng cấp như ngày nay.
 |
| Đình Quang Hanh ngày nay Ảnh IT |
Đình hiện nay xây dựng theo kiến trúc truyền thống đình làng Bắc Bộ, với tổng diện tích 3.045,45m2, trong đó đình chính diện tích 160,54m2; nhà khách 49,5m2; sân, vườn 2.817,31m2. Tiền đường gồm 5 gian, 3 gian hậu cung. Tường xây gạch đỏ, mái lợp ngói vẩy, nền và hiên lát gạch đỏ. Hệ thống vì kèo được kết cấu theo kiểu giá chiêng chống, rường... chạm trổ, ghép mộng chắc chắn, các chân cột đặt trên những trụ bằng xi măng giả đá, trang trí đài cánh sen. Trên bờ nóc đáp lưỡng long chầu nhật. Hai góc bờ nóc đắp nổi đẩu rồng. Mái đình Quang Hanh trông như con thuyền bồng bềnh trên mặt nước, đao đình là mũi thuyền rẽ nước. Ba gian tiền đường đều có cửa ra vào. Hệ thống cửa làm bằng gỗ kín theo kiểu bức bàn, chạm trổ họa tiết nổi long, li, quy, phượng rất tinh xảo.
Đình Quang Hanh ngày nay được xây dựng trên thế đất tuyệt đẹp, hướng Đông-Nam; trước mặt là đường 18A. Đứng trước cửa đình nhìn về phía Nam là dãy núi thấp như tấm bình phong che chắn. Có thể nói đình Quang Hanh hội tụ đầy đủ về phong thuỷ: Tiền phong, hậu chẩm.
Lễ hội chính của đình Quang Hanh được tổ chức vào ngày 16 tháng Giêng âm lịch. Dịp này, các đền, đình, chùa trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đều khai hội, du khách thập phương vãn cảnh, đi lễ có dịp dự lễ hội đình Quang Hanh để biết thêm về hình thức, nội dung lễ hội của dân tộc Sán Dìu.
Đình Quang Hanh đã được công nhận là Di tích Lịch sử cấp tỉnh từ năm 2017.
