Đền Vạn - Cửa Rào tọa lạc trên một ngọn đồi xanh mát, thuộc bản Cửa Rào 2, xã Xá Lượng, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An. Nơi đây là vùng hợp lưu của hai dòng sông Nậm Nơn và Nậm Mộ cũng là nơi khởi nguồn của dòng sông Lam - biểu tượng văn hóa đầy tự hào của người dân xứ Nghệ. Khu vực này cũng gắn liền với di chỉ khảo cổ học Đồi Đền, nơi các nhà nghiên cứu đã khai quật nhiều cổ vật giá trị, như công cụ lao động bằng đá, vũ khí và trống đồng. Những hiện vật này thuộc nền văn hóa Phùng Nguyên, có niên đại khoảng 4.000 năm, phản ánh dấu ấn của cư dân cổ xưa trên mảnh đất này.
Nằm bên dưới những tán cây cổ thụ rêu phong cổ kính như một chứng tích mang dấu ấn thời gian, Đền Vạn - Cửa Rào là công trình kiến trúc độc đáo được chạm trổ tinh xảo gồm nhà bái đường, hậu cung, cổng đền và sân đền.
 |
| Lễ rước trang trọng và thành kính. |
Tại Đền Vạn thờ Danh tướng Đoàn Nhữ Hài, vị tướng kiệt xuất thời Trần, người đã dũng cảm chiến đấu và hi sinh để bảo vệ biên cương, mang lại cuộc sống bình yên cho nhân dân. Theo một số tư liệu lịch sử ghi chép lại, vào khoảng năm 1335, vùng bờ cõi miền Tây xứ Nghệ, lúc ấy gọi là ấp Nam Nhung (gồm các huyện Kỳ Sơn, Tương Dương và Con Cuông ngày nay) bị giặc Ai Lao tràn sang quấy nhiễu, gây ra bao cảnh tang thương. Thượng hoàng Trần Minh Tông dù tuổi đã cao vẫn quyết định thân chinh cầm quân vào Nam Nhung để đánh dẹp giặc, trị tội bọn xâm lăng để giữ yên bờ cõi.
Thượng hoàng đã cử tướng Đoàn Nhữ Hài, lúc đó đang chỉ huy quân Thần Vũ và Thần Sách, kiêm chức Kinh lược Địa sứ Nghệ An làm Đốc tướng trực tiếp chỉ huy quân sĩ. Tuy nhiên, trong một trận chiến diễn ra tại khu vực ngã ba sông, sương mù dày đặc, vị Đốc tướng nhà Trần và nhiều quân sĩ anh dũng hi sinh nơi vùng đất này. Về sau, triều đình tiếp tục cử viện binh vào đuổi giặc về bên kia bờ cõi, đem lại cho muôn dân vùng Nam Nhung cuộc sống thanh bình. Để tưởng nhớ vị danh tướng và quân sĩ nhà Trần đã hi sinh, người dân lập đền thờ tại ngã ba sông, quanh năm hương khói và cầu mong sự phù hộ, che chở. Đền cũng là nơi phối thờ Đức Thánh Trần Hưng Đạo, Tam tòa Thánh mẫu và Ngũ vị Tôn ông. Năm 2009, đền được xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp tỉnh.
|
| Chủ tịch UBND xã Xá Lượng Lô Thị Trà My phát biểu khai mạc lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào 2025. |
Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào chia thành hai phần (lễ và hội), phản ánh nét đẹp văn hóa tâm linh và các giá trị lịch sử truyền thống được gìn giữ tự bao đời. Phần lễ diễn ra trong không khí trang nghiêm với các nghi thức truyền thống như lễ Khai quang, Yết cáo, Rước linh vị, Đại tế và Tạ ơn; thể hiện lòng thành kính, biết ơn đối với các bậc tiền nhân đã gìn giữ và bảo vệ vùng đất này.
Phần hội là bức tranh rực rỡ sắc màu văn hóa. Du khách có thể hòa mình vào các trò chơi dân gian như: khắc luống, nhảy sạp, chọi gụ, đánh đu, tung còn, bắn nỏ... hay tham gia các màn trình diễn nghệ thuật đặc sắc với những điệu múa uyển chuyển, âm vang cồng chiêng của đồng bào Thái, Mông, Khơ Mú...
|
| Chủ tịch UBND huyện Tương Dương Đinh Hồng Vinh đánh trống khai hội. |
Đặc biệt, lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào năm 2025 còn tổ chức cuộc thi “Trại đẹp” và “Ẩm thực miền núi”, nơi các đội thi trổ tài trang trí không gian truyền thống và giới thiệu những món ăn đặc sản mang đậm hương vị đại ngàn. Những gian hàng ẩm thực trang trí độc đáo và đẹp mắt để bày bán những món ăn truyền thống như moọc, nhọc, thịt chua, pịa, ột... cũng là cách để gìn giữ, quảng bá ẩm thực của đồng bào các dân tộc đối với du khách thập phương về du xuân trẩy hội. Ngoài ra, lễ hội còn có các gian hàng giới thiệu sản phẩm thủ công địa phương, phiên chợ việc làm giúp kết nối lao động, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Ông Đinh Hồng Vinh, Phó Bí thư kiêm Chủ tịch UBND huyện Tương Dương cho biết: Việc kết hợp lễ hội với quảng bá du lịch sinh thái và tâm linh là hướng đi đầy triển vọng. Vẻ đẹp hoang sơ của núi rừng, sự linh thiêng của ngôi đền và sự hiếu khách của người dân đang đưa Đền Vạn - Cửa Rào nói riêng và huyện Tương Dương nói chung trở thành điểm đến hấp dẫn với du khách trong và ngoài tỉnh.
|
| Các môn thể thao ở lễ hội được đông đảo khán giả theo dõi, cổ vũ. |
Với sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố linh thiêng và các hoạt động sôi động, lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân, thể hiện niềm tự hào của người dân miền Tây xứ Nghệ, góp phần thúc đẩy phát triển du lịch và gìn giữ bản sắc văn hóa địa phương.
