Văn hóa - Thể thao 05/06/2024 10:55
Già làng Bh’riu Pố được biết đến với biệt danh mà người dân phong tặng cho ông là: “Già làng hào hoa”, “Già làng 8 giỏi”: Giỏi nghề trồng ba kích, giỏi sản xuất kinh doanh, giỏi nghề điêu khắc, giỏi nghề đan gùi, giỏi hát lí nói lí, giỏi chế tác và sử dụng các nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu, giỏi xóa bỏ hủ tục, mê tín dị đoan và giỏi vận động người dân thực hiện tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước...
Với 74 năm tuổi đời, 37 năm tuổi Đảng, già Bríu Pố cho rằng, việc nêu gương tốt đối với cán bộ, đảng viên như cơm ăn nước uống hằng ngày, góp phần phát triển văn hóa, kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng,... trên miền biên viễn Tây Giang.
Già làng Bh’riu Pố cho hay, người Cơ Tu ở Quảng Nam có trên 20 loại nhạc cụ như: Đàn bầu (tâm bréh), trống cái (k’thu), trống con (ch’gợr), chiêng (chieng), thanh la (bhr’noóh), đàn (h’jưl), đàn môi (abel), sáo (a’luốt). Mỗi loại nhạc cụ đều có những đặc điểm và chức năng riêng để thể hiện tâm tư, tình cảm của đồng bào trong đời sống, sinh hoạt hằng ngày.
 |
| Già làng Bh’riu Pố đang thổi sáo crơtót. |
Vừa chế tác sáo crơtót, già làng Bh’riu Pố cho hay, sáo crơtót là nhạc cụ thuộc “họ hơi”, trước đây dùng để thổi khi đi săn chim. Sáo crơtót có hình dáng nhỏ, gọn; được chế tác từ ống nứa dài khoảng 10cm, một đầu còn nguyên mắt. Đoạn giữa của ống nứa được khoét sâu có dáng hình phễu, dưới mắt nứa khoảng 1cm có khoét một lỗ nhỏ, dùng cật nứa vót mỏng để tạo lưỡi gà, khi thổi sẽ phát ra âm thanh.
Hiện nay, người Cơ Tu không còn đi săn chim, thú nữa. Song, sáo crơtót vẫn được những người Cơ Tu cao tuổi thổi giải trí vào những buổi chiều buông trên nương rẫy trong gió núi mây ngàn Trường Sơn hoang dã.
Già Bh’riu Pố tốt nghiệp Khoa Sinh vật (Trường Đại học Thái Nguyên), lại ham sưu tầm các bài thuốc từ sách báo nên nắm rất rõ về những vị thuốc dân gian truyền thống. Già là người Cơ Tu đỗ đại học đầu tiên cũng như kinh qua nhiều năm làm thầy nên kiến thức ở ông rất sâu rộng.
Sau những ngày đứng lớp, ông lại ngược núi để tìm loại cây “thuốc giấu” của đồng bào miền núi vốn đã thất truyền. Và cũng chính ông, sau này mới biết đó là cây ba kích. Dần theo thời gian, nhờ sự giúp đỡ của tiến sĩ Ngô Trại (Viện Giống cây trồng Quốc gia) đã giúp ông trở thành người đầu tiên ở Quảng Nam làm giàu từ cây ba kích. Hiện, gia đình ông có trang trại dược liệu rộng gần 3ha dưới chân núi ADương với hơn 5.000 cây ba kích, cho thu nhập bình quân mỗi năm khoảng 350 triệu đồng.
Ngoài cây ba kích, gia đình ông còn mở rộng diện tích vườn đồi để xây dựng mô hình kinh tế trang trại, kết hợp trồng thêm nhiều loại cây ăn quả như bưởi, quýt, cam, cây tr’đin, tavak... Đồng thời cải tạo khe suối làm ao nuôi cá với diện tích 1.500m2, chăn nuôi bồ câu, bò và các loại gia cầm khác.
Giỏi nghề điêu khắc tượng gỗ Cơ Tu
Ngoài biệt danh “Vua ba kích”, ông Bh’riu Pố còn được người ta nhắc đến là nghệ nhân số 1 trên dãy Trường Sơn bởi ông là người Cơ Tu đầu tiên có bằng đại học, đã từng làm thầy giáo, đã từng làm Bí thư Đảng ủy xã Lăng, lại thêm có giọng hát hay cùng đôi bàn tay vàng nên già đã truyền dạy nói lí - hát lí, điêu khắc, cho đến tham gia dựng Gươl (nhà sinh hoạt cộng đồng), phục hồi họa tiết trụ X’nur (cây nêu) truyền thống... nên được cư dân phong cho già là “Nghệ nhân điêu khắc tượng gỗ Cơ Tu”.
Đến nay già Bh’riu Pố đã có hơn 200 tác phẩm điêu khắc mang âm hưởng đời sống tâm linh của đồng bào Cơ Tu, bao gồm các tượng, phù điêu, cột lễ... Nghệ nhân Bhriu Pố cho hay, điêu khắc của người Cơ Tu có từ lâu đời. Ở các Gươl làng hay trong từng mái nhà của đồng bào đều được trang trí bằng điêu khắc đủ loại về con người, loài vật hay những sinh hoạt cộng đồng, lễ hội... trở thành một biểu tượng, là niềm tự hào của người Cơ Tu - là nơi thể hiện những tinh túy của nghệ thuật điêu khắc, hội họa trong kết cấu xây dựng nhà cửa.
 |
| Già làng Bh’riu Pố đang đan gùi |
Giỏi nghề đan gùi
Vừa giới thiệu cái gùi mới đan, Bh’riu Pố cho hay, mỗi cái gùi đều có 3 phần chính: Thân gùi được đan bằng mây, chung quanh thân, có 4 thanh gỗ nhỏ áp vào thành gùi từ đáy trở lên miệng, giúp cho gùi được cứng cáp, không bị lệch khi mang nặng. Dây mang gùi được đan bằng mây xà phun, mây song... vót mỏng hoặc vỏ cây lạch để đan. Nếu đan bằng mây, thì dây bền, chắc hơn. Thông thường, một “đời” gùi dùng đến hai “đời” dây.
Già làng Bh’riu Pố bộc bạch: “Hiện nay, trung bình mỗi cái gùi có giá từ 500.000 đồng đến 1.500.000 đồng, giúp bà con có thêm thu nhập trong lúc nông nhàn hoặc lúc trời mưa gió không đi rẫy được.
Giỏi hát lí, nói lí
Hát lí, nói lí (p’rá pr’ma-têng bhanoóch) là một loại hình nghệ thuật ứng khẩu, truyền khẩu rất độc đáo của người Cơ Tu vẫn còn lưu giữ ở hầu hết các bản làng (carơnoon). Hiện nay các nghệ nhân, trong đó có Già làng Bh’riu Pố đã sáng tạo gắn với tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng. Đây là cơ hội nhằm giúp mặt trận các cấp tuyên truyền, vận động người dân đoàn kết giúp nhau phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội như: Xây dựng NTM, xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư; xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, tảo hôn, học sinh không bỏ học giữa chừng để lấy vợ, lấy chồng; nói không với ma túy...
Giỏi xóa bỏ hủ tục, mê tín dị đoan
Già Bh’riu Pố bộc bạch, người Cơ Tu, qua hai cuộc kháng chiến, dù gian khổ, hi sinh, mất mát... nhưng họ vẫn một lòng đi theo Bác Hồ, đi theo Đảng, đi theo Cách mạng rất đáng trân trọng và tự hào. Tuy nhiên, do hoàn cảnh, điều kiện, trình độ... còn hạn chế nên “bà con” chưa thoát khỏi ám ảnh tà ma, bùa ngải, hủ tục, mê tín... Để thay đổi không phải một sớm một chiều; mà cần phải thay đổi từ từ, phải làm cho dân thấy, dân tin thì dân mới nghe mình được. Cụ thể là 2 câu chuyện “cây thiêng” và chim thiêng”.
Theo đó, quan niệm của người Cơ Tu tin rằng, thần linh, ma quỷ trú ngụ ở những cây cổ thụ nên không ai dám đụng vào. Năm đó, huyện, xã triển khai xây dựng nông thôn mới, mở đường, gia đình ông hiến đất. Thế nhưng phần đất hiến có cây cổ thụ này, ông quyết định chặt hạ. Họp dân, cả thôn ARớt không đồng ý, vì cho đó là nơi trú ngụ của thần linh. Ngay cả vợ cũng kiên quyết phản đối. Song, già phải thuyết phục mãi dân làng và vợ mới đồng ý.
Ngày già Bh’riu Pố và con trai mang rìu ra đốn hạ “cây thiêng”, dân lo và sợ hãi. Có người còn ra đây cúng vái. Cây hạ xuống, già Pố nói dân làng ai cần gỗ làm nhà cửa thì đến lấy nhưng tuyệt nhiên không ai dám động đến, vì còn sợ thần linh quở phạt. Không ai lấy, già Pố và con trai mang về làm phản nằm và thưng nhà, không thấy thần linh hay ma quỷ quở phạt...
Và người dân Cơ Tu xa xưa vẫn tin về loài chim Triing (Bồ Canh) là loài chim của thần linh.Từ xa xưa, người dân chỉ săn bắn chim này và để dành vào dịp lễ cúng tế và tôn thờ nó là thần linh. Thấy dân làng tôn thờ thần linh mà không lo làm ăn, suốt ngày cúng bái, nghĩ mãi, già Bh’riu Pố đẽo tượng chim Triing bằng gỗ để làm chim mồi bắt chim Triing, già Bh’riu Pố mang về dân làng càng nể phục. Từ đó, người dân mới tin những lời già Bh’riu Pố nói là đúng nên quyết tâm xóa bỏ hủ tục, không tin tà ma, bùa ngải..., áp dụng nếp sống văn hóa, văn minh ở khu dân cư
