Dự án Luật Tình trạng khẩn cấp: Nhiệm vụ cấp bách và cần thiết

Để cụ thể hóa các quy định về tình trạng khẩn cấp của Hiến pháp năm 1992, ngày 23/3/2000, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Tình trạng khẩn cấp với 4 chương, 22 điều. Đây là văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành duy nhất về lĩnh vực này cho đến nay.

Toàn cảnh phiên họp tại hội trường về dự án Luật Tình trạng khẩn cấp.

Ngoài ra, các nội dung có liên quan đến tình trạng khẩn cấp còn được quy định tại nhiều luật, nhưng cơ bản các tình huống, tình trạng khẩn cấp ở các lĩnh vực khác (môi trường; năng lượng nguyên tử; thú y; lâm nghiệp; tài nguyên nước; tần số vô tuyến điện; viễn thông; hàng hải; trật tự, an toàn giao thông đường bộ; đê điều; phòng chống thiên tai...) đều chưa được quy định cụ thể, đầy đủ trong luật chuyên ngành hoặc chỉ được dẫn chiếu áp dụng quy định của pháp luật về tình trạng khẩn cấp.

Bên cạnh đó, Pháp lệnh này cũng không có điều khoản quy định về các trường hợp áp dụng tình trạng khẩn cấp (ngoài Điều 1 quy định chung về tình trạng khẩn cấp).

Dự thảo Luật đang được trình Quốc hội có ba khái niệm liên quan đến tình trạng khẩn cấp là: khái niệm chung về “Tình trạng khẩn cấp”; khái niệm về “Tình trạng khẩn cấp về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội” và khái niệm về “Tình trạng khẩn cấp về thảm họa lớn”.

Tham gia thảo luận về Luật Tình trạng khẩn cấp, đại biểu Tô Văn Tám (Đoàn Kon Tum) cho rằng, Luật tình trạng khẩn cấp có thể được nhìn nhận dưới nhiều góc độ của yêu cầu quản lý nhà nước, đảm bảo an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thực tiễn cho thấy các tình huống khẩn cấp như dịch bệnh, thiên tai, thảm họa hay là khủng bố vân vân, đe dọa đến cuộc sống của người dân và trật tự an toàn xã hội. Các quy định pháp lý hiện hành về tình trạng khẩn cấp còn được quy định ở nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau nên chưa đầy đủ và thống nhất.

Luật hóa vấn đề xử lý tình trạng khẩn cấp trong một đạo luật là cần thiết, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, thống nhất cho hoạt động chỉ đạo điều hành và đảm bảo quyền con người trong các tình huống đặc biệt, thể chế hóa quan điểm của Đảng và phù hợp với thực tiễn.

Ban bố tình trạng khẩn cấp là thẩm quyền của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; Còn công bố tình trạng khẩn cấp thuộc thẩm quyền của Chủ tịch nước, thông báo công khai cho người dân và toàn xã hội về quyết định ban bố tình trạng khẩn cấp để cơ quan, tổ chức và người dân thi hành.

“Khoản 1 và Khoản 4 điều này quy định: Trong trường hợp Ủy ban thường vụ Quốc hội không thể họp được thì Chủ tịch nước công bố tình trạng khẩn cấp. Vấn đề là khi Ủy ban thường vụ Quốc hội không thể họp được thì Chủ tịch nước không có căn cứ để công bố tình trạng khẩn cấp. Bởi vì việc công bố dựa trên cơ sở Nghị quyết Ủy ban thường vụ Quốc hội về ban bố tình khẩn cấp. Do vậy, cần chỉnh lý lại theo hướng là trong tình trạng Ủy ban Thường vụ Quốc hội không thể họp được thì trao quyền Chủ tịch nước ban bố tình trạng khẩn cấp và công bố tình trạng khẩn cấp theo đề nghị của Thủ tướng Chính phủ”- đại biểu Tô Văn Tám đề nghị.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) góp ý vào dự án Luật Tình trạng khẩn cấp sáng ngày 26/6.

Nhiều ý kiến cho rằng dự thảo Luật đã tập trung quy định về tình trạng khẩn cấp và các biện pháp áp dụng trong tình trạng khẩn cấp. Tuy nhiên, thực tiễn ứng phó với đại dịch Covid-19 vừa qua cho thấy, có những trường hợp để bảo đảm ứng phó với các tình huống nguy hiểm đe dọa sức khỏe, tính mạng của người dân và trật tự an toàn xã hội cần thực hiện những biện pháp như trong tình trạng khẩn cấp nhưng không ban bố tình trạng khẩn cấp.

Theo đại biểu Dương Khắc Mai (Đắc Nông), cần cân nhắc bổ sung quy định về việc cho phép Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch UBND cấp tỉnh được áp dụng một số biện pháp cần thiết được quy định trong tình trạng khẩn cấp nhưng không ban bố tình trạng khẩn cấp để ứng phó kịp thời những tình huống nguy hiểm, cấp thiết, hạn chế khả năng đã xảy ra tình huống phải ban bố tình trạng khẩn cấp.

Bên cạnh việc ủng hộ và tán thành việc thành lập đội tuần tra đặc biệt trong tình trạng khẩn cấp là hết sức cần thiết, đảm bảo được nhiều vấn đề phát sinh xảy ra ở khu vực biên giới, khu vực ở đô thị, dịch bệnh .... đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đề nghị cần quy định thêm quyền – quyền khám xét phương tiện nhà ở và bắt khẩn cấp những cái đối tượng mà mình nghi rằng đây là những đối tượng bất hảo. Bên cạnh đó, cũng nên quy định cũng rạch ròi, cụ thể, chi tiết nhằm đảm bảo quyền của người dân, tránh lợi dụng tình trạng khẩn cấp rồi bắt nhầm người không liên quan đến vụ việc.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh) kiến nghị bổ sung việc hạn chế quyền con người, quyền công dân phải được quyết định trên cơ sở đánh giá cụ thể mức độ nguy hiểm của tình hình thực tế do cơ quan có thẩm quyền xác lập, có báo cáo công khai và chịu giám sát của quốc hội, Mặt trận tổ quốc và cơ quan tư pháp có liên quan. Các biện pháp hạn chế phải tuân thủ nguyên tắc cần thiết, phù hợp, có mục đích chính đáng và không được sử dụng với động cơ trừng phạt và phân biệt đối xử.

Về vấn đề huy động, quyên góp và phân bổ nguồn lực hỗ trợ khi có tình trạng khẩn cấp xảy ra, các đại biểu nêu rõ, qua đại dịch Covid-19 cho thấy, các tổ chức, cá nhân đứng ra quyên góp được rất tiền và hiện vật. Thế nhưng, việc tổ chức hỗ trợ còn tự phát và khó kiểm soát. Vì vậy, cần quy định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khi đi hỗ trợ phải phối hợp với chính quyền địa phương, mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội nơi được hỗ trợ để đảm bảo công khai và đúng đối tượng.

Tiếp thu và giải trình về dự án Luật Tình trạng khẩn cấp, thay mặt cơ quan soạn thảo, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang nhấn mạnh, sự cần thiết nâng Pháp lệnh từ năm 2000 lên thành Luật cho hiệu quả hơn và khắc phục được những cái bất cập trong tình trạng an ninh phi truyền thống đang vấp phải.

Từ đây sẽ xây dựng Luật chặt chẽ, thực hiện bài bản, chuẩn mực hơn và dễ dàng giải quyết trong các cái trường hợp, tình huống khó xảy ra cần phải xử lý, phản ứng một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất, vừa phòng chống và ngăn ngừa được các hậu quả đem lại mà chúng ta phải gánh chịu.

“Thẩm quyền xác nhận trường hợp bất khả kháng của UBND cấp tỉnh thì chúng tôi sẽ tiếp thu, nghiên cứu để chính quyền hai cấp vận dụng phù hợp nhất. Không còn cấp trung gian thì trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền cấp xã sẽ phải giải quyết vấn đề này rất nhiều”, Bộ trưởng Phan Văn Giang nhấn mạnh.

Sau phiên thảo luận về Luật Tình trạng khẩn cấp, Quốc hội đã biểu quyết phê chuẩn đề nghị của Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia về danh sách Phó Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia gồm 4 thành viên và Ủy viên Hội đồng bầu cử quốc gia gồm 14 thành viên.