Về làng tiến sĩ nhớ hiền tài Thân Nhân Trung

Hơn 50 tuổi Thân Nhân Trung mới tham gia kì thi Hội khoa thi Kỷ Sửu, niên hiệu Quang Thuận thứ 10 (1469) và đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân. Ông dành nhiều quan tâm tới sự nghiệp giáo dục khoa bảng, đặc biệt là việc phát triển và bồi dưỡng nhân tài, xây dựng đội ngũ trí thức cho đất nước. Tư tưởng này của ông được thể hiện sâu sắc trong hai bài kí đề tên Tiến sĩ được dựng ở Quốc Tử Giám, ông viết: "Trời mở cuộc thịnh trị thái bình ức vạn niên cho nước nhà, ắt sinh ra các bậc hiền tài để nước nhà sử dụng.

Bởi vì, nền giáo dục thịnh trị là gốc ở việc có người tài, người hiền tài đông đảo là do giáo dưỡng... Kính nghĩ: Thánh triều ta, đức Thái Tổ Cao Hoàng đế (Lê Lợi), thuở đầu mở cuộc cách tân khai sáng, đã lấy việc xây dựng nhà học, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ hàng đầu". Thân Nhân Trung cũng nổi tiếng trong mọi thời đại với câu nói "Hiền tài là nguyên khí quốc gia" (đã trích trên). Sách “Lịch triều hiến chương - Nhân vật chí” của Phan Huy Chú ghi nhận: "Về văn thơ, ông ưa điển nhã, hồn hậu, không cần đẽo gọt mà thể cách và bố trí tự nhiên hay. Những bài thơ của ông phần nhiều được vua phê khen". Ông cũng là danh sĩ nổi tiếng được vua Lê Thánh Tông đánh giá cao về tài đức và được người đương thời tôn vinh là bậc “Danh nho trùm đời”, làm quan dưới triều đến chức Đông các đại học sĩ, kiêm Quốc Tử Giám Tế tửu, Lại bộ thượng thư, Nhập nội phụ chính, là Phó nguyên soái Hội Tao Đàn (vua Lê Thánh Tông là nguyên soái). Trong gia đình, ngoài Thân Nhân Trung còn có ba người: Thân Nhân Tín con cả của ông, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, khoa thi Canh Tuất (1490); Thân Nhân Vũ con thứ của ông, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, khoa thi Tân Sửu (1481); Thân Cảnh Vân là cháu, đỗ Đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ, Đệ tam danh (Thám hoa), khoa thi Đinh Mùi (1487). Vua Lê Thánh Tông từng có thơ ca ngợi nhà họ Thân: Thập Trịnh đệ huynh liên quý hiển/ Nhị Thân phụ tử mộc ân vinh (Mười anh em nhà họ Trịnh nối nhau quý hiển/ Hai cặp cha con nhà họ Thân tắm gội ân vinh). Các tiến sĩ còn lại ở Yên Ninh gồm: Nguyễn Lễ Kính, đỗ Đồng tiến sĩ khoa Ất Mùi (1475); Ngô Văn Cảnh, đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ khoa Tân Sửu, niên hiệu Hồng Đức thứ 12 (1481); Đỗ Văn Quýnh, đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Canh Thìn, niên hiệu Quang Thiệu thứ 5 (1520); Doãn Đại Hiệu, đỗ đệ tam giáp Đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Tân Sửu, niên hiệu Quảng Hòa 1 (1541); Nguyễn Nghĩa Lập, đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Ất Mùi (1475); Hoàng Công Phụ, đăng khoa kì thi Đình đỗ Đồng tiến sĩ xuất thân (1619). Thi đỗ, làm quan - đó là con đường mà các nho sinh ngày xưa hướng tới. Truyền thống đó còn bắt nguồn từ khát vọng vươn tới sự hiểu biết, trí thức trong khuôn khổ của tư tưởng phong kiến. Học lễ, học văn để “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Phát huy truyền thống khoa bảng của ông cha, ngày nay Nhân dân Yên Ninh không ngừng động viên con cháu trong các dòng họ phấn đấu thi đua học tập, lập thân lập nghiệp. Yên Ninh là một ngôi làng nhỏ, nay có khoảng gần 400 hộ với hơn 1.500 nhân khẩu. Trong hơn 10 năm qua (2007-2018) làng Yên Ninh đã có hơn 200 học sinh đỗ vào các trường đại học, học viện ở khắp cả nước và giữ vị trí quan trọng trên một số lĩnh vực.